Provinsjes fan Nederlân

De Nederlânske provinsjes foarmje de regionale bestjoerslaach tusken de ryksoerheid en de gemeenten. It Jeropeeske part fan Nederlân bestiet út tolve provinsjes dy't allegear har eigen folksfertsjintwurdiging en bestjoer hawwe. De provinsjes binne ûnderferparte yn 342 gemeenten. De provinsjes hawwe beskaat foech en taken lykas romtlike oardering, miljeubeskerming en kultuer. Dêrnjonken hâlde se tafersjoch op gemeenten en spylje se op in soad mêden in koördinearjende rol yn gearwurkjen mei gemeenten, oare ynstânsjes en partikuliere ynstânsjes. Op Jeropeesk nivo foarmje de provinsjes de Nederlânske NUTS 2-gebieten.

De provinsjes fan Nederlân binne oansletten by it Ynterprovinsjaal Oerlis (IPO). Dy organisaasje komt op foar de belangen fan de provinsjes by de nasjonale oerheid yn De Haach.

links

Beskriuwing

De provinsje mei de grutste befolking is Súd-Hollân, mei in befolking fan goed 3,8 miljoen en is mei in befolkingstichtens fan 1410 ynwenenrs/km² ek it meast ticht befolke. Seelân is mei goed 391.000 ynwenners de provinsje mei de minste ynwenners, wylst Drinte mei 191 ynwenners/km² de tinst befolke provinsje is. Neffens oerflak is Fryslân de grutste provinsje mei in totaal oerflak fan 5.753 km², wylst Gelderlân mei in oerflak fan 4.960 km² de grutste provinsje neffens lânoerflak is. De provinsje Utert is de lytste mei in totaaloerflak fan 1.560 km², wylst Flevolân neffens lânoerflak mei 1.410 km² de lytste is. Der wiene yn 2018 likernôch 10.000 minsken oan 't wurk by provinsjale oerheden.^[1]

List fan provinsjes

Provinsje	Haadstêd	Ynwenners (1 jannewaris 2024)	%	Totaal km²	Totaal km² lân	Totaal km² wetter	Ynwenners/ km² lân	Gemeenten (sûnt 2023)
Drinte	Assen	504.116	2,8	2680	2633	48	191	12
Flevolân	Lelystêd	450.920	2,5	2412	1410	1002	315	6
Fryslân	Ljouwert	661.956	3,7	5753	3340	2413	197	18
Gelderlân	Arnhim	2.149.057	12,0	5136	4960	176	430	51
Grinslân	Grins	601.510	3,3	2955	2316	639	257	10
Limboarch	Maastricht	1.133.174	6,3	2210	2145	65	526	31
Noard-Brabân	De Bosk	2.644.872	14,7	5082	4902	181	536	56
Noard-Hollân	Haarlim	2.980.494	16,6	4092	2663	1429	1109	44
Oerisel	Swol	1.189.079	6,6	3421	3317	104	357	25
Seelân	Middelburch	391.657	2,2	2933	1780	1154	220	13
Súd-Hollân	De Haach	3.840.662	21,4	3308	2698	609	1410	50
Utert	Utert	1.400.187	7,8	1560	1484	76	935	26
Nederlân	Amsterdam	17.947.684	100	41543	33647	7896	529	342

Skiednis

De skiednis fan de measte Nederlânske provinsjes giet werom nei de lette midsiuwen doe't se, lykas de provinsjes fan Belgje, sa goed as selsstannige greefskippen, hartochdommen en oare foarstedommen wiene. Allinnich yn it noarden fan Nederlân foel it gebiet ûnder de Fryske Frijheid, dêr't gjin lânshear de macht útoefene. Yn 'e rin fan de 15e en 16e iuw kamen de measte fan dy gebieten fan it hjoeddeistige Nederlân en Belgje yn hannen fan de hartoggen fan Boergonje en letter de Habsburgers, dy't de ferskate foarstedommen ferienen yn in personele uny. De nije hearskers fierden in sintralisaasjepolityk út dêr't de foarstedommen in soad fan harren selsstannigens by kwytrekken. In part fan de Fryske lannen kamen ek yn hannen fan de Habsburgers en stften de hearlikheden Fryslân en Stêd en Lân. Al dy gewesten ûnder fan de Habsburchske Nederlannen foarmen yn 1549 de Santjin Provinsjes.

By de Nederlânske Opstân foarmen yn 1579 in tal noardlike provinsjes, dy't oergien wiene op 'e Reformaasje de gearwurkingsferbân fan de Uny fan Utert. Yn 1581 swarden guon fan dy gewesten harren hear, de Spaankse kening Filips II, ôf mei it Plakkaat van Verlatinghe (Akte fan Ofswarring). Dat wurdt ornaris sjoen as it begjin fan Nederlân as in selsstannich lân. Nei't yn 1588 inkelde kearen besocht waarden en beneam in nije lânshear, mislearren giene de gewesten dêr't de opstân sukses hie, fierder as de Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen. Dat wie in konfederaasje dêr't de gewesten in grutte mjitte fan selsstannigens yn hiene. Op mêd fan definsje en bûtenlânske saken wurken se mei-inoar, mar oars regelen se harren eigen saken sels. Oars as by de measte provinsjes yn it ferline en hjoed-de-dei, steane de "provinsjes" yn it ferbân fan de Republyk net ûnder in oare oerheidslaach.

De nije Republyk bestie út 'e sân gewesten Hollân, Seelân, Utert, Fryslân, Gelre, Stêd en Lân en Oerisel. Yn de snuorje fan 'e opstân oermastere de Republyk parten fan Flaanderen, Brabân en Limboarch dy't Generaliteitslannen neamd waarden en streekrjocht troch de Steaten-Generaal bestjoerd waarden: Steats-Flaanderen, itjinge oerienkomt mei it hjoeddeistige Siuwsk-Flaanderen, Steats-Brabân, itjinge oerienkomt mei de hjoeddeistige provinsje Noard-Brabân, en Steats-Oermaas, it hjoeddeistige noarden fan Limboarch. It achtste gewest, Drinte, bestjoerde himsels, mar wie net yn 'e Steaten-Generaal fertsjintwurdige.

Yn 1648, mei de ein fan 'e opstân waard de Republyk as in selsstannige naasje erkend troch Spanje en it Hillige Roomske Ryk, dêr't er oant doe noch formeel ûnder foel.

Frânske tiid

Mei de Bataafske Revolúsje yn 1795 sette in nij proses fan sintralisaasje útein. De gewesten waarden sels opheft en omfoarme ta departeminten nei Frânsk model. Op 1 jannewaris 1796 waarden Drinte en Steats-Brabân (omneamd ta Bataafsk Brabân) de achtste en njoggende provinsjes. Steats-Flaanderen en Steats-Oermaas waarden part fan Frankryk, dy't de Súdlike Nederlannen ûnderwilens anneksearre hie.

Yn de tiid fan de Bataafske Republyk waard Nederlân fan 1798 oant 1801 yngeand feroare en reorgainsearre ta acht depareminten, dy't hast allegear nij rivieren neamd waarden, nei foarbyld fan Frankyk. Dat moast tefoaren komme dat de âlde provinsjes harren autonomy werom hawwe woene.

Nei trije jier, nei in steatsgreep, waarden de grinzen fan de âlde gewesten fannijs ynfierd, dochs net harren autonome status. Hja bleaune departeminten en Drinte waard oan Oerisel tafoege. Yn 1806 waard de Bataafske Republyk troch it Keninkryk Hollân ferfongen. It eardere gewest Hollân waard foar it earst spjalte mei it departemint Amstellân yn it noarden en it departemint Maaslân yn it suden. Yn 1807 waard East-Fryslân as departemint tafoege en Drinte waard wer fan Oerisel ôfspjalte, dêr't der doe 11 departeminten by wiene.

Doe't Nederlân yn 1810 alhiel by Frankryk foege waard, bleaune de grinzen fan de departeminten hast itselde, guon waarden byinoar foege, mar de nammen waarden feroare, benammen wer nei rivieren, mar oars as by de Bataafske Republyk.

Nijmoderne tiid

Nei de Frânske tiid waarden yn 1815 de Noardlike en Súdlike Nederlannen gearfoege ta it Feriene Keninkryk fan 'e Nederlannen. De nije ienheidsteat waard ferparte yn santjin provinsjes, dochs krigen de provinsjes harren âlde autonomy net werom. Ek it ferskil yn status tusken de provinsjes ferdwûn. Drinte en Steats-Brabân, dat no Noard-Brabân hiet, waarden lyksteld mei de oare provinsjes. De oare eardere genearliteitslannen waarden gearfoege mei oare gebieten. Steats-Flaanderen kaam by Seelân en Steats-Oermaas kaam by de nije provinsje Limboarch. Yn 'e Súdliek Nederlannen hongen de grinzen fan de measte provinsjes aardich gear mei de fan d eeardere Frânske departeminten dêre.

Nei de Belgyske Revolúsje yn 1830 skaten de Súdnederlânske provinsjes harren fan it noarden ôf. By it erkennen fan de Belgyske ûnôfhinklikens yn 1839 krige Nederlân it eastlike part fan Limboarch yn ruil foar it westlike part fan it Gruthartochdom Lúksemboarch dat by Belgje bleau. De Nederlânske provinsje Limboarch krige dêrby ynearsten in aparte status. It wie nammers tagelyk as Hartochdom Limboarch ek lid fan de Dútske Bûn. Nei't dy status aparte opheft waard, bleau it provinsjaal bestjoer de titel "Hartochdom" noch fjirtich jier brûken. Ek út dy tiid komt de titel "gûverneur", dêr't yn Limboarch de Kommissaris fan de Kening noch altyd neamd wurdt.

Yn 1840 waard de provinsje Hollân yn twa provinsjes spjlate: Noard-Hollân en Súd-Hollân. Dêrmei waard dy skieding formalisearre dy't al sûnt de Frânske tiid bestien hie, dêr't de provinsje Hollân twa bestjoersintrums by hie.

De provinsje Flevolân ûntstie op 1 jannewaris 1986 út 'e Iselmarpolders.

Yn 1997 waard de offisjele namme fan Fryslân de Frysktalige namme, dy't it Nederlânsktalige Friesland ferfong.

Sjoch ek

Provinsjes fan Belgje

Keppelings om utens

Provincie, Parlement.com
Provincies in cijfers, AlleCijfers
Statistieken Nederland, AlleCijfers

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

↑ A&O provincies, Personeelsmonitor provincies (2018).

Provinsjes fan Nederlân	Flagge fan Nederlân
Drinte - Flevolân - Fryslân - Gelderlân - Grinslân - Limburch - Noard-Brabân - Noard-Hollân - Oerisel - Seelân - Súd-Hollân - Utert
wizigje

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] A&O provincies, Personeelsmonitor provincies (2018).

[1]