Цна
Каналізаванае рэчышча Цны за вёскай Масцішча
Каналізаванае рэчышча Цны за вёскай Масцішча
Характарыстыка
Даўжыня 66 км
Басейн 609 км²
Расход вады 4,1 м³/с (у вусці)
Вадацёк
Выток  
 • Месцазнаходжанне за 0,5 км ад вёскі Літвічы
 • Каардынаты 54°36′56,60″ пн. ш. 27°53′30,70″ у. д.
Вусце Гайна
 • Месцазнаходжанне за 0,4 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Сутокі
 • Вышыня 163,8[1] м
 • Каардынаты 54°11′30,50″ пн. ш. 28°05′06,30″ у. д.
Ухіл ракі 0,6 м/км
Размяшчэнне
Водная сістэма Гайна → Бярэзіна → Дняпро → Чорнае мора
Краіна
Рэгіён Мінская вобласць
Раёны Смалявіцкі раён, Лагойскі раён
physical
Цна (прыток Гайны)
Цна (прыток Гайны)
physical
выток
выток
вусце
вусце
— выток, — вусце

Цна (у верхнім цячэнні — Чырвоная) — рака ў Мінскай вобласці Беларусі, у Смалявіцкім і Лагойскім раёнах і на мяжы Барысаўскага і Лагойскага раёнаў, левы прыток ракі Гайна.

Назва

Назва Цна балцкага паходжання, з цягам часу зведала эвалюцыю Цна < *Тъсна̄ < балцк.*Tusnā[2].

З балцкай лексікі да гэтага гідроніма найбліжэйшае прускае tusn(а)s «ціхі», прускі тапонім Tuseine. Далей да прускага *tusītwei «маўчаць», балцкага *taus- / *tus- «супакойваць, маўчаць, супакойвацца»[3], індаеўрапейскага *taus- «ціхі, маўклівы»[4].

Мяркуецца, што даўней у не захаваных на сёння гаворках балтаў Падняпроўя і Павочча таксама ўжывалася прускае слова тыпу tusn(а)s «ціхі» — як і некаторыя іншыя словы, цяпер вядомыя толькі з прускай мовы, як ape «рака» (у верхнедняпроўскім гідроніме Опісна, ад *Apesna).

Назвы тыпу Цна фіксуюцца на Верхнім Падняпроўі, Верхнім Павоччы, Верхнім Падонні[5][6][7].

Назву Цна можна перадаць як «Ціхая, спакойная (рака)». Гэта мела адлюстроўваць асаблівасці плыні гэтай ракі.

Балцкімі таксама з'яўляюцца назвы прытокаў Цны рэк Ісга (таго ж паходжання, што і бярэзінская Сха), Пядынь, Макоўза, Лавоша[8]. На Бярэзіне (як і на Сажы) Ул. Тапаровым адзначалася адмысловая канцэнтрацыя балцкіх гідронімаў.

Водаапісанне

Даўжыня ракі 66 км. Плошча вадазбору 609 км². Вадазбор у паўночнай частцы Мінскага ўзвышша.

Пачынаецца ў забалочанай мясцовасці прыкладна за 0,5 км у напрамку на поўнач ад вёскі Літвічы (Лагойскі раён). Уцякае ў Гайну прыкладна за 400 м у напрамку на паўднёвы ўсход ад вёскі Сутокі Смалявіцкага раёна.

Даліна трапецападобнай формы, месцамі невыразная. Шырыня даліны 1—2, месцамі да 3,5 км. Схілы даліны спадзістыя, вышынёй ад 3—4 м у вярхоўі да 30 м у ніжнім цячэнні. Рэчышча каналізаванае, за выключэннем 14 км ад вытоку і 2 км ад вусця.

Прытокі: Ісга, Пядынь (Пядынка), Гнюта, Чарніца, Макоўза, Студзянец, Лавоша (Лавошынка)[9].

У Цну сцякаюць воды з раўчукоў меліярацыйных сістэм. У басейне Цны вадасховішча Макоўза.

Доступ да сярэдняга цячэння Цны ад 2018 г. перагароджаны, бо ўваходзіць у тэрыторыю плошчай 32 кв. км, аддадзеную ў арэнду катарскаму шэйху на 99 гадоў рашэннем цэнтральных уладаў ад 2013 г.

Зноскі

  1. ↑ Ліст карты N-35-69. Выданне 1987 г. Стан мясцовасці на 1982 г. (руск.)
  2. ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 506.
  3. ↑ V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 921.
  4. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1056—1057.
  5. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 212.
  6. ↑ В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. I // Балто-славянские исследования 1986. Москва, 1988. С. 163—164.
  7. ↑ В. Н. Топоров. Балтийские следы на Верхнем Дону // Балто-славянские исследования. 1988—1996. Москва, 1997. С. 312, 323.
  8. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 189-190, 203.
  9. ↑ П. Л. Маштаковъ. Списокъ рѣкъ днѣпровскаго бассейна. С.-Петербургъ, 1913. С. 96.

Літаратура

  • Плінер Я. Р. Цна // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 278. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — С. 132. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).
  • Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Минская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2009. — С. 13. — 60 с. — 20 000 экз. — ISBN 978-985-508-174-7. (руск.)
  • Ліст карты N-35-56. Выданне 1987 г. Стан мясцовасці на 1984 г. (руск.)
  • Ліст карты N-35-57. Выданне 1980 г. (руск.)
  • Ліст карты N-35-69 Выданне 1987 г. Стан мясцовасці на 1982 г. (руск.)

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.