Дәүләкән
Дәүләкән — ҡала. Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһы Өфөнән көньяҡ-көнбайышта, 96 км алыҫлыҡта, Дим йылғаһы буйында урынлашҡан. Дәүләкән районының административ үҙәге. Транссебер магистраленең тимер юл станцияһы.
| Дәүләкән | |
| Дәүләкән | |
| Герб | |
 | |
| Нигеҙләү датаһы | XVIII быуат |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Дәүләкән |
| Рәсми тел | башҡортса һәм урыҫ теле |
| Дәүләт |
 Рәсәй[1] |
| Административ үҙәге | Дәүләкән ҡалаһы ҡала биләмәһе[d][2] һәм Дәүләкән районы |
| Административ-территориаль берәмек | Дәүләкән ҡалаһы ҡала биләмәһе[d][2] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+05:00[d] |
| Халыҡ һаны | 23 499 кеше (1 ғинуар 2019) |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 110 метр |
| Почта индексы | 453400–453409 |
| Рәсми сайт | admdavlekan.ru |
| Иң тәүге яҙма ваҡыты | XVIII быуат |
| Урындағы телефон коды | 34768 |
 Дәүләкән Викимилектә | |
Тарих
Мәсет
.jpg.webp)
1900—1910 йылдарҙа Дәүләкән Дим йылғаһы ташҡан ваҡытта
ХХ быуат башында Дәүләкән ҡасабаһы һәм Этҡол ауылы, һуңыраҡ Дәүләкән ауылы ҡушылып барлыҡҡа килгән. Тағы ла һуңыраҡ ҡалаға И. С. Вязьмин хуторы һәм Яңы Көрмәнкәй ауылдары ҡушыла. 1928 йылда ҡала тибындағы ҡасаба, 1942 йылда ҡала статусы ала.
Халыҡ һаны
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | 21249 | 9741 | 11508 | 45,8 % | 54,2 % |
| 2002 йыл 9 октябрь | 23860 | 10925 | 12935 | 45,8 % | 54,2 % |
| 2010 йыл 14 октябрь | 24073 | 10949 | 13124 | 45,5 | 54,5 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Билдәле шәхестәре
- Таңсулпан Бабичева, (15.05.1953), башҡорт театр һәм кино актёры, юғары мәктәп уҡытыусыһы, профессор (2005). Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1981), Рәсәй Федерацияһының (2000) һәм Башҡортостан Республикаһының (1994) халыҡ артисы.
- Ғирфанов Рәсим Мәсәлим улы (14.12.1951), хәрби хеҙмәткәр һәм дәүләт эшмәкәре. Генерал—майор. 2002—2009 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Федераль именлек хеҙмәтенең Омск өлкәһе буйынса идаралығы етәксеһе, 2010—2012 йылдарҙа Омск өлкәһе хөкүмәте рәйесе урынбаҫары, Омск ҡалаһының вице-мэры. Почёт ордены кавалеры (2007).
- Жернаков Владимир Сергеевич (8.08.1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа Өфө дәүләт авиация техник университетының фән буйынса проректоры. Башҡортостан Фәндәр академияһы академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985)[3].
- Кирилов Василий Григорьевич (13.01.1949), ғалим-ветеринар врач, юғары мәктәп эшмәкәре. 1991—2009 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының ветеринария факультеты деканы. Ветеринария фәндәре докторы (2002). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанан ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1995), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2009)[4].
- Максимов Владимир Павлович (4.10.1934—12.11.1982), ғалим-тау инженеры‑геолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1964 йылдан — «Гидротюменьнефтегаз» ғилми‑тикшеренеү һәм проект институтының бүлек начальнигы, 1969 йылдан — КПСС‑тың Төмән өлкә комитетында бүлек мөдире, 1974 йылдан — Бөтә Рәсәй нефть һәм газ ғилми‑тикшеренеү институты (Мәскәү) директорының фән буйынса урынбаҫары. Техник фәндәр доктор (1974), профессор (1980). Ленин премияһы (1970), И. М. Губкин исемендәге премия (1967) лауреаты. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1971)[5].
- Рамаева Нина Пантелеевна (14.03.1929), хужалыҡ эшмәкәре, 1968—1986 йылдарҙа Дәүләкән аяҡ кейеме фабрикаһы директоры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған туҡыу һәм еңел сәнәғәт хеҙмәткәре (1981). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ, Октябрь Революцияһы һәм Халыҡтар Дуҫлығы ордендары кавалеры.Ҡаланың һәм райондың почётлы гражданы.
- Шәфиғуллина Рима Юныс ҡыҙы (рус. Шафигуллина Рима Юнусовна; 22 ноябрь 1950 йыл) — педагогик хеҙмәт ветераны, йәмәғәтсе, «ВАУР»-сы эҙермәндәр-патриотик клубы һәм мәктәп музейы директоры, Халыҡ мәғарифы отличнигы билдәһе (1994), «Рәсәйҙең иң яҡшы уҡытыусыһы» конкурсы еңеүсеһе (2008), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2020), Дәүләкән районы һәм Дәүләкән ҡалаһының почётлы гражданы (2021).[6]
Иҫкәрмәләр
- Башкирская энциклопедия (урыҫ) — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 с. — ISBN 978-5-88185-053-1
- ОКТМО (урыҫ)
- Башҡорт энциклопедияһы — Жернаков Владимир Сергеевич 2019 йыл 5 август архивланған. (Тикшерелеү көнө: 5 август 2019)
- Башҡорт энциклопедияһы — Кирилов Василий Григорьевич 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 6 ғинуар 2019)
- Башҡорт энциклопедияһы — Максимов Владимир Павлович 2019 йыл 21 сентябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 21 сентябрь 2019)
- МКУ ОО МР Давлекановский район, стр.45
Һылтанмалар
- Дәүләкән // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 6 ғинуар 2019)
Башҡорттар һаны буйынса Рәсәй тораҡ пункттары | |
|---|---|
| >100 мең кеше | |
| >50 мең кеше | |
| >25 мең кеше | |
| >10 мең кеше |  Баймаҡ • Учалы • Ишембай • Мәләүез • Күмертау • Белорет • Яңауыл• Октябрьский •  Магнитогорск •  Екатеринбург |
| >5 мең кеше | Асҡар • Аҡъяр • Дәүләкән • Иҫке Балтас • Борай • Үрге Йәркәй• Бәләбәй • Бөрө • Туймазы •  •Ырымбур  Түбәнге Варта • Сорғот •  Пермь • Златоуст •  Мәскәү • |
Төркөм эсендә тораҡ пункты урыны башҡорттар күләмә буйынса бирелде. Мәҫәлән: Баймаҡта башҡорттар 71,6% (беренсе), Учалыла – 53%(икенсе), Ишембайҙа -29,7%. | |
.png.webp)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.