Tsakonisch (tsak. Τσακώνικα γρούσσα) isch en neigriächische Dialäkt. S isch e Abkemmling vume altgriächische, dorische Dialäkt, s wird im Weschte vu dr Peloponnes zwische Agios Andreas un Tyros, Leonidion hit no gschwätzt, bsunders im Gebirg. D andere Griäche verstehn Tsakonisch nit.
Verbreitig
Dr tsakonisch Dialäkt het zwei (friähjer drei) Idiom:
- dr P-L-Typ vu Prastós un Tyros, Leonídion (in allene Ortschafte üsser zwei)
- dr K-S-Typ vu Kastánitsa un Sítaina (wird numme in däne zwei Derfer gschwätzt)
- dr B-X-Typ (lueg s Kapitel „Tsakonisch in dr Vergangeheit“)
D tsakonische Ortschafte mit ihrenem hittige Haüptort Tyros, Leonidion liige im mittlere Oschte vu dr Peloponnes; dr tsakonisch Sprochrüüm gränzt ans ägäisch Meer un goht vu do uf d Oschtsitte vum Parnonas-Gebirg nuf.
D Ortschafte heiße im einzelne:[1]
| Tsakonisch | Nejgriächisch | Transkription Tsakonisch | Transkription Nejgriächisch |
| Αγιελίδι | Λεονίδιον | Ajelídi | Leonídion |
| ο Πραστέ | Πραστός | o Prasté | Prastós |
| ο Άγι Αντρία | Άγιος Ανδρέας | o 'Aji Antría | 'Agios Andréas |
| ο Τερέ | Τυρός | o Teré | Tyrós |
| α Πραματευτά | Πραγματευτή | a Pramateftá | Pragmateftí |
| το Μέανε | Πέρα Μέλανα | to Méane | Péra Mélana |
| tο Σαπουνάτσι | Σαπουνακέϊκα | to Sapunátsi | Sapunakéïka |
| α Βαστ'σίνα | Βασκίναa | a Wastsína | Waskína |
| α Παλιοχώρα | Παλιοχώρα | a Paliochóra | Paliochóra |
| α Σοχά | Σοχά | a Sochá | Sochá |
| α Φούκα | Φούσκα | a Fúka | Fúska |
| α Σαμπατιγά | Σαμπατική | a Sampatigá | Sampatikí |
| το Λιβάϊδι | Λιβάδι | το Liwáïdi | Liwádi |
| ο Γιαλέ του Τερού | Παραλία Τιρού | o Jialé tu Terú | Paralía Tirú |
| ... | Πλάκα | ... | Pláka |
| α Γαστένιτσα | Καστάνιτσα | a Gasténitsa | Kastánitsa |
| α Σίκινα | Σίταινα | a Síkina | Sítäna |
Noch dr Agabe vu dr griächische Wikipedia[2] hän no dr Volkszellig 1907 no 823 Persone Tsakonisch as Haüptsproch gschwätzt, 1981 seiges no 300 gsii. No Bricht diägs no 2000 alti Sprächer gä, wu aber ihrini Nochkumme numme passivi Käntnis vum Tsakonische hän. Noch dr Lischte vu dr UNESCO, wu do drum goht, seig s Tsakonisch hit am verschwinde.
Tsakonisch in dr Vergangeheit
Dr Thanos K. Wajenas verdrittet, ass Tsakonisch friähjer witter verbreitet gsii isch: aü uf dr Nord- un Weschtsitte vum Parnonas-Gebirg un in Süde hebs villicht d ganz Provinz Epidavros-Limira iigschlosse. Dämno wärs bis bis uf dr süd-eschtlig Zipfel vu dr Peloponnes gange. Do druf diäge Spüüre in Ortsnämme hiiditte.[3]
Am Schwarze Meer hets bis 1922 zwei tsakonisch-sprochigi Derfer gä; mit dr Flucht un Verdriibig vu dr Griäche üs Gleiasiä dur d Tirke sin aü diä Sprächer ins griächisch „Mueterland“ kumme un uf drei Stelle verdeilt wore: uf Serbia bi Kozani, uf Néa Artaki uf Euböa un uf Níkaia bi Piräus - also nit uf Tsakoniä. Diä Dialäktspiilart vum Tsakonische, wu d Forscher bi däne Flichtling vorgfunde hän, isch no dr zwei Ürsprungsderfer Βάτκα (Vátka) un Χαβουτσί (Chawutsí) B-X-Typ gnännt wore. Dr Wajenas nimmt a, ass dä Typ hit vu niämem meh gsproche wird.
Erschti Erwähnige; Missverständnis
Dr tsakonisch Dialäkt isch in dr Literatür erscht spot erwähnt: zum erschte Mol im 15. Johrhundert vum Mazaris. Dr ditsch Philolog Martinos Krousios[4] (1526–1608) het gschriibe, ass d tsakonisch Sproch alt seig un vu dr andere Griäche nit ka verstande wäre.
In dr Vergangeheit sin Missverständnis iber d tsakonisch Sproch eso wit gange, ass bezwiiflet wore isch, ass d Tsakonier iberhaüpt Griäche sin. Dr Griäch Mazaris het um 1415 rum gmeint, ass d Tsakonier „Barbare“ sin. Anne 1668 het dr tirkisch Reiseschriftsteller Evliya Çelebi brichtet, ass d Sproch vu dr Tsakonier niäme ohni Ibersetzer kennt verstoh. S „tsakonisch Volk“ diäg niä griächisch schwätze (si sin also nit zweisprochig gsii). Vu 1822 ab hän verschiidini ejropäischi Wisseschaftler versuecht nozwiise, ass tsakonisch e slawischi Sproch isch; d Tsakonier sin do vun e Deil ass Nochkumme vu Slawe agsähne wore, wu vum sibte bis zum niinte Johrhundert iigwanderet sin.
Sitter em 19. Johrhundert hets verschiidini Untersuechige vu dr tsakonisch Sproch gä, zletscht (sitter 1933) verschiidini vum Than. P. Kostakis. Sitter em Änd vum 19. Johrhundert isch dr „Dorismus“ vum Tsakonische in dr Wisseschaft vu dr allermeischte aerkännt.[5]
E tsakonisch Sprochbiispiil
In dr Tabälle sin zwee tsakonischi Sätz (K-S-Typ) in ere nejgriächische Ibersetzig[6] gegeniber gstellt. D alemannisch Ibersetzig folgt Wort fir Wort im Nejgriächische.
| 1. tsakonisch | Τσι τσ'αν tsi tsan | εμ'έχου eméchu | ξακόσια ksakósia | προύατα; prúata |
| 1. nejgriächisch | Τι κι αν Ti ki an | έχω écho | εξακόσια eksakósia | πρόβατα prówata |
| 1. alemannisch | Was (isch) aü wänn | ich han | segshundert | Schef? |
| 2. tsakonisch | Μ'εφαϊτσε mefaϊtse | ογί τάωου oji táou | τθοι σίνου tthi sínu | α ερημία. a erimía. |
| 2. nejgriächisch | Μ'έφαγε méfaje | δω πάνω do páno | στα βουνά sta wuná | η εριμία. i erimía. |
| 2. alemannisch | Mich het gfrässe | do hobe | uf dr Bärg | s Ellei-Sii. |
Literatür
ΘΑΝΟΣ Κ. ΒΑΡΓΕΝΑΣ, Η ΤΣΑΚΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ, in (vum gliche Autor): ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΣΑΚΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΛΕΟΝΙΔΙΟΥ, ΑΘΗΝΑΙ 1971
(Thanos K. Wajenas, Dr tsakonisch Dialäkt, in (vum gliche Autor): Gschicht vu Tsakoniä un vu Leonidion, Athen 1971)
ΔΗΜΙΤΡΗ Γ. ΧΟΥΠΗ, ΧΩΡΑΤΑ ΣΤΑ ΤΣΑΚΩΝΟΧΩΠΙΑ, ΑΘΗΝΑΙ 1992
(Dimitris J. Choupis, Gspässigi Gschichte in dr tsakonische Derfer, Athen 1992 (= tsakonischi Text (K-S-Typ) mit nejgriächische Ibersetzige))
Quälle un Fueßnotte
- ↑ Noch em Thanos K. Wajenas, lueg unter Literatür, S. 271f
- ↑ Griächischi Wikipedia, Artikel Τσακωνική διάλεκτος (Tsakonische Dialäkt), Version vum 26. 12. 2007
- ↑ Thanos K. Wajenas, lueg unter Literatür, S. 272f
- ↑ Bim Wajenas uf dr S. 274 eso gschriibe
- ↑ Thanos K. Wajenas, lueg unter Literatür, S. 277
- ↑ Noch em Dimitris J. Chnupis, lueg Literatür, S. 10