Klima

Klimadiagramm vu Lomé

S Klima isch ganzjehrig tropisch-fycht mit durschnittlige Tämperature vu 30 °C im Norden un 27 °C an dr Kischten im Side. Znaacht git s nume ne gringi Abchielig. Im Norde herrscht fascht scho Savanneklima. Am haißeschte wird s im Februar un Merz. Im Dezämber un Jänner waait dr Harmattan us em Norde.

Im Norde git s e Rägezyt vu Mai bis Oktober vum weschtafrikanische Monsun, wu sy sterkschti Intensitet im Augschte het. Dää isch mit Midagstämperature vu rund 30 °C au dr chielscht Monet. Dr Jänner isch am druckeschte, d Luftfychtigkait lyt derno bi rund 22 %. Di durschnittlige Tämperature lige derno bi rund 35 °C, im Merz cheme si um dr Midag bis uf ca. 39 °C.

Im Side chunt s zue zwoo Rägezyte, vu April bis Juni un vu Septämber bis Novämber. Di rägerychschte Monet sin dr Juni un dr Oktober. D Luftfychtigkait lyt im Juni bi rund 80 Prozänt. Dr druckescht Monet isch dr Dezämber. Am wermschten isch s im Merz mit Midagstämperaturen um di 32 °C. Dr chielscht Monet isch dr Augschte mit Tämperature vu rund 27 °C.

Volksgruppe

Togo isch e Vylvelkerstaat, wu us fascht eso vyl Ethnie wie Sprochgruppe zämegsetzt isch. D Zahl vu dr Lyt in dr unterschidligen Ethnie goht vu e baar hundert bis zue e baar Millione Mänsche. S Gfiel vu dr Zuegherigkait zue dr aigene Ethnie het syt dr Unabhängigkeit zuegnuu, was aber au als zue Spannige gfiert het.^[2]

Di wichtigschte Volksgruppe sin Ewe (rund 40 %) im Siden un d Kabiye (16 %) in dr Mitti un im Norde. D Ewe hän scho in dr dytsche Kolonialzyt s Staatssischtemdominier, e Hufe Beamti, Fachlyt un Gschäftslyt sin Ewe gsii. Ab 1967 het die Dominanz ufghert un au dr zwootgreschte Volksgruppen im Land, dr Kabiye, isch e hecheri Position verschafft wore, wel in dr Zyt vu dr Diktatur unter em Gnassingbe Eyadema e Hufe Militer un Bolizischte us dr Raie vu dr Kabiye rekrutiert wore sin.^[3]

Chlaineri Gruppe sin d Tem, d „Togo-Räschtvelker“ wie d Akebu (13,2 %) un d Gurma (9,7 %) un d Yoruba (6,8 %). Fascht ai Brozänt vu dr Bevelkerig stammt vu Europa oder het en anderi ethnischi Härchumft. Derzue cheme chlaineri Minderhaite, wu us dr Nochberländer vu Togo stamme.

• 
  Kabiye-Fescht
• 
  Ewe-Musiker
• 
  Primarschuel z Mekoviade

Sproche

SIL International fiert insgsamt 42 Sproche uf, wu z Togo gschwätzt wäre, alles Niger-Kongo-Sproche^[4]: Adangbe (4.000 Sprächer), Adele (26.400), Aguna (14.000), Aja (190.000), Akaselem (59.200), Akebu (70.300), Anii (15.300), Anufo (72.100), Bago-Kusuntu (9.900), Biali (2.580), Bissa (12.000), Delo (7.500), Ditammari (34.300), Éwé (862.000), Fon (35.500), Fulfulde (Borgu) (48.200), Gbe (Maxi) (25.300), Gbe (Waci) (366.000), Gbe (Western) Xwla (21.000), Gen (201.000), Ginyanga (16.500), Gourmanchéma (204.000), Ifè (127.000), Igo (7.600), Ikposo (155.000), Kabiyè (975.000), Konkomba (84.700), Kpessi (4.000), Kusaal (1.200), Lama (198.000), Lukpa (17.900), Mampruli (10.000), Mbelime (2.300), Miyobe (14.900), Moba (319.000), Mòoré (33.300), Nago (Northern) (40.000), Nawdm (146.000), Ngangam (57.400), Ntcham (160.000), Tem (234.000), Wudu (2.000).

Amtssproch isch Franzesisch. D Gebärdesproch, wu z Togo hit gängig isch, isch d American Sign Language. Rund 100.000 Lyt schwätze Dytsch as Främdsproch.^[5]

Religione

S herrscht Religionsfreihait. Fascht d Helfti vu dr Bevelkerig bekännt si zue draditionällen afrikanische Religione, vor allem zue dr Religion vu dr Gau un vu dr Yoruba. Dernäben isch au d Voodoo-Religion wichtig. Innerhalb vu dr Volksgruppegsellschafte hän Ghaimbind, vor allem die vu dr Ewe, e großen Yyfluss.

Di rund 35 Brozänt Chrischte gheren in dr Hauptsach dr remisch-kadolische Chilchen aa, rund 9 Brozänt vu dr Bevelkerig sin Broteschtante.^[6] Zum Islam sunnitischer Richtig ghere ca. 20 % vu dr Bevelkerig, unter anderem Fulbe un Hausa.

• 
  Ewe-Fetisch
• 
  Voodoo-Fetisch
• 
  Moschee z Sokodé
• 
  Kathedrale vu Kpalimé

Vorkoloniali Gschicht

Syt em 16. Johrhundert chännt mer z Europa d Kischte vu Togo as Aafang vu dr sognännte „Sklavekischte“, wel si dr Europäer as Quälle fir schwarzafrikanischi Sklave dient het. D Chlaistaate vum Side hän bim Sklavehandel mit dr Europäer mitgmacht un hän dervu eso profitiert. D Velker im bärgie, mittlere Togo hän si dergege all Ritt vor dr Attacke vu dr schwarzen un arabische Sklavejeger mießen entzieh. Im Gegesatz zue dr Kischte im Weschte un im Oschte vum hitige Togo isch s bis 1884 wäg dr uuginschtige Gegnig nit zur Grindig vu europäisch Stitzpinkt, as Handelsblatz an dr Kischte het s nume dr Ort Aného gee. Dodermit isch dä Dail vu dr weschtafrikanische Kischte no bis zum Ändi vum 19. Johrhundert frei gsii isch vun ere europäischen Yyflussnahm.

Im nerdlige Togo het d Stadt Sansanné-Mango as Handelsmetropole an aim vu dr innerafrikanische Färnhandelswäg us em Sahelbiet in Richtig Siden us dr Vylzahl vu chlainere Ortschafte firigluegt.

Im Gegesatz zue dr Biet drumume isch s uf em Territorium vum hitige Togo in vorkolonialer Zyt zur Grindig vun eme Hufe chlaine staatligen Ainhaite chuu. Großi Dail vum Land sin dodermit im 18. un 19. Johrhundert zytwys unter em Yyfluss vu dr mächtige Rych vu dr Aschanti im Weschten oder vu dr Dahomey im Oschte gstande. Ir dr Side sin vor e baar Johrhundert Gruppe vu Ewe un Mina (au Guin gnännt) yygwanderet. D Ewe verzelle si hite no Legänden um ihri Yywanderig us em hitige Benin bzw. Nigeria. Ihri Uuswanderig wird dodin as Flucht vor eme tyrannische Herrscher bschriibe. Vu do ab hän si d Ewe nimi in greßere Staatsgebild organisiert.

Kolonialzyt

s Dytsch „Schutzbiet Togo“

Am 5. Juli 1884 sin ainzelni Ortschafte im hitige Togo dur e Verdrag zwische me Verdrätter vum Chenig Mlapa III. un em dytsche Generalkonsul fir Weschtafrika, em Gustav Nachtigal, zum dytsche „Schutzbiet“ erklert wore. Am 5. Septämber 1884 isch e „Schutzverdrag“ zwisch em zum Konsul z Lomé ernännte Chaufmann Randad un em Chenig vu Porto Seguro chuu. In eme Protokoll vum 24. Dezämber 1885 het Frankrych di dytsch Herrschaft iber Anecho anerkännt.

Zue dr Kolonie in dr Nochberschaft isch Togo abgränzt wore dur s dytsch-franzesisch Abchuu vum 23. Juli 1897 un d Veryybarig iber Abgränzig zwische Togo un dr franzesische Bsitzige z Dahomé (jetz Benin) un em Franzesische Sudan vum 28. Septämber 1912 bzw. dur di dytsch-britische Abchu vum 1. Juli 1890 un vum 14. Novämber 1899. Anne 1914 het d Kolony e Flechi vu 87.200 km² ghaa.

Im Johr 1885 isch dr Ernst Falkenthal dr erscht Chaiserli Kommissar mit Sitz z Bagida wore. Unter syre Verwaltig isch am 30. Novämber 1885 e Bolizeidruppe grindet wore. 1889 isch dur dr Jesko von Puttkamer abglest wore.

Anne 1886 isch di dytsch Herrschaft uf die Landschafte Towe, Kewe, Agotime un Agome-Palime, 1887 uf Liati uusdehnt wore. Ab 1888 het s e baar Expeditionen in s wyter Hinterland gee go di dytsch Oberhohait z manfeschtiere un anderi Verdregmit dr yyhaimische Bevelkerig abzschließe, u. a. dur dr Hauptmann Curt von François (1888), dr Stabsdokter Ludwig Wolf (1889) un dr Hans Gruner un dr Oberleutnant Ernst von Carnap-Quernheimb (1894).

Binnelandstatione sin z Bismarckburg (1888), z Misahöhe (1890), z Kete Krachi (1894) un z Sansanné-Mango entstande (1896).

Am 18. Juli 1905 isch d Bahnstrecki Lomé–Aného as erschti Yysebahnstrecki vu Tog ufgmacht wore.

Anne 1914 het s z Togo acht Verwaltigsbezirk gee: Lome-Stadt, Lome-Land, Anecho, Misahöhe, Atakpamé, Kete Krachi, Sokodé un Sansane-Mangu.

• 
  Charte vu „Togoland“ 1885
• 
  Biet vu dr Ewe (um 1888)
• 
  Britischi Bsatzigsdruppe z Togo (Oktober 1914)
• 
  Togo um 1915

Lischt vu dr Gouverneur vu dr dytsche Kolony Togo

• 1884: 0 0000 Gustav Nachtigal (Rychskommissar vu Weschtafrika)
• 1884–1885: Julius Freiherr von Soden (Oberkommissar vu Togo)
• 1885–1887: Ernst Falkenthal (Kommissar vu Togoland)
• 1887–1888: Jesko von Puttkamer
• 1888–1891: Eugen von Zimmerer
• 1891–1892: uubsetzt
• 1892–1895: Jesko von Puttkamer (Kommissar vu Togo, syt 1893 mit em Titel Landeshauptmann)
• 1895–1902: August Köhler (syt 1898 mit em Titel Gouverneur)
• 1902–1903: Woldemar Horn (Gouverneur)
• 1903–1905: Julius Graf Zech auf Neuhofen (kommissarisch as stellverdrättende Gouverneur)
• 1905–1910: Julius Graf Zech auf Neuhofen (Gouverneur)
• 1910–1912: Edmund Brückner (Gouverneur)
• 1912–1914: Herzog Adolf Friedrich zu Mecklenburg-Schwerin (Gouverneur)
• 1914: 0 0000 Hans Georg von Doering (stellverdrättende Gouverneur)

• 
  Gustav Nachtigal
• 
  Julius von Soden
• 
  Jesko von Puttkamer
• 
  Eugen von Zimmerer
• 
  August Köhler
• 
  Adolf Friedrich zu Mecklenburg-Schwerin

Dr Weschtdail vu Togo isch 1919 faktisch zur britische Kolony Goldkischte chuu

Unabhängigkait un Diktatur vu dr Eyadema

Anne 1958 het dr Sylvanus Olympio, en Ewe us em Side, di erschte allgmaine Wahle gwunne. Wu Togo am 27. April 1960 d Unabhängigkait vu Frankrych verchindet het, isch är dr erscht Bresidänt wore. Bi me Ufstand vu Offizier isch er am 13. Jänner 1963 umbrocht wore. Derno het s e inschtabili Meebarteieregierig unter em Bresidänt Grunitzky gee. Am 13. Jänner 1967 isch dr General Gnassingbé Eyadéma an d Macht chuu, e Kabiyé us em Norde. Är het bis Aafangs Februar 2005 gherrscht un isch dodermit dä afrikanisch Staatsschef gsii, wu am lengschte gherrscht het. D Verfolgig vu Gegner un Mänscherächtsverletzige unter ihm hän e Hufe Togolese in s Exil gjägt. Wun er 1974 as ainzige Passaschier e Flugzyygabsturz iberläbt het, het s im Land dur d Glorifizierig vum Eyadéma un wel dr Absturz eme Attentat dur di „International Hochfinanz“ in d Schue gschobe woren isch, e nationalistische Ruck gee. D Phosphatmine sin verstaatligt wore un mer het si uf Wirtschaftlich bedeutete dieses eine Verstaatlichung des wirtschaftlich bedeutsamen Phosphatabbaus, Mer het jetz afrikanische Näme dr Vorzug gee, zem Byschpel het dr Eyadéma sy Vorname Etienne dur Gnassingbé uusduscht, Stadt wie Palimé, Bassari oder Anécho sin in Kpalimé, Bassar un Aného umgnännt wore.^[7]

Ab 1990 het s allmee Uurueje in dr togoische Bevelkerig mit gee. Unter internationalem Druck het dr Eyadéma mieße zuestimme, ass e Nationalkonferänz mit 1.000 Delegierten unter dr Laitig vum Bischof vu Attakpamé, em Philippe Kpodzro, yygruefe woren isch. D Opposition het mee Rächt iberchuu un s isch en Ibergangsregierig mit em Oppositionsbolitiker Joseph Kokou Koffigoh as Premierminischter yygsetzt wore. Dr Eyadéma het sy Position mit dr Unterstitzig vum Militer aber chenne bhalte, bi dr Bresidäntschaftswahle am 25. Augschte 1993 isch er mit 96,4 % im Amt bstetigt wore.

Wu dr Gnassingbé Eyadéma am 5. Februar 2005 gstorben isch, het d Armee sy Suhn Faure Gnassingbé, wu syt 2003 Arbetsminischter gsii isch, zum neie Bresidänt gmacht. Unter internationalem Druck het am 25. Februar wider mieße zruggdrätte, wel no dr Verfassig dr Barlemäntsbresidänt s Amt het sotte ibernee. Dr Gnassingbé isch derno aber in ere arg umstrittene Wahl am 25. April 2005 zum Bresidänt gwehlt wore. No dr Wahl het s Uurueje mit iber 500 Dote gee, Zeedöuserti Lyt sin us e, Land gflichtet. Au d Wahle vu 2010 un 2015 het dr Gnassingbé gwunne, d Ergebnis sin aber umstritte gsii.

• 
  dr Gnassingbé Eyadéma (1983)
• 
  dr Faure Gnassingbé (2006)