Frieyysezytligi Kultur

Um d Zytewändi hän Bantuvelker vu Oschtafrika aagfange, sich iber dr Sambesi no Side uuszbraite. Si hän e frie-yysezytligi Kultur mitbrocht, wu Hafnerei, Landwirtschaft un Viizucht derzue ghert hän, vor allem Schof un Gaiße, chuum Rinder. Mabveni, di erscht yysezytligi Sidlig us em spote 2. Johrhundert, isch im Hochland vu Simbabwe gfunde wore. Um 1000 no Chr. hän si si uf s ganz Hochland uusdehnt ghaa. In dr Zyt vu dr Yywanderig vu dr Bantu hän d Khoikhoi, wu in dr Gegnig aasässig gsii sin, schyns d Viizucht vun ene ibernuu.

Yysezytligi Kultur

Ruine vu Groß-Simbabwe

E zwooti Yywanderig vu Bantu mit ere furtgschrittenere Yysezytkultur het Mitti vum erschte Johrdöusert Spuren am obere Sambesi hinterloo. Die Mänsche sin schyns weschtlig am Hochland vu Simbabwe duren an dr Limpopo zoge. Dert isch im 9. un 10. Johrhundert e Kultur mit große Sidlige vu mehrere Döusert Yywohner entstande (unter anderem Musina). Churz vor dr Johrdöusertwändi sich die Kultur nidergange, villicht dur ekologischi Erschepfig vu dr Region. Schyns hete große Dail vu Bewohner s Limpopobiet verloo un het si im 10. bis 15. Johrhundert vu Sidweschte här iber s Hochland vu Simbabwe uusbraitet.

Vi vyl, aber nit allne Hischtoriker wäre si as Vorfahre vu dr hitige Shona aagsääne, wu uugfehr 80 % vu dr hitige Bevelkerig uusmache. Si hän e Kultur vu dr spote Yysezyt mitbrocht un hän ußer Ackerböu in großem Maß Rinderzucht dribe. An dr Ränder vum Hochland het d Rinderzucht zue Transhumanz gfiert. D Stadt Simbabwe un anderi Duursidlige sin uf em weniger malariaversyychte Hochland gläge, wu in dr summerlige Rägezyt Ackerböu dribe woren isch. In dr Druckezyt sin d Rinder in s chuum bsidlet Diefland dribe wore, wu s vyl drucke Gras gee het.

Africae tabula nova 1570:
Hafestadt Cefala = Sofala,
Manich = Manica,
Simbaoe = Groß-Simbabwe,
Zuama = Sambesi; fascht alli große Fliss vu Afrika chemen in däre Charte us em nämlige zäntrale See.

Zum Dail nochenander, zum Dail parallel sin e baar Staaten entstande. Groß-Simbabwe bi Masvingo, dr grescht Kompläx vu alte Staiböute z Afrika sidlig vum Equator, wird as erscht Zäntrum vum Mutapa-Rych aagsääne, d Macht vun em isch bis an d Kischte gange un au nerdlig un sidlig iber s hitig Simbabwe uuse. Khami, en ähnli große Kompläx vu Muure sibe Kilometer weschtli vu Bulawayo isch zerscht parallel entstanden un isch soeter Zäntrum vum Torwa-Rych gsii.

Um 1450 isch Groß-Simbabwe verloo wore, wahrschyns wel d Bevelkerigskonzentration s Land uusglaugt ghaa het. Dr Mutapa-Staat het sy Zäntrum no Norde verlageret un het sy Vormachtstellig an dr Torwa-Staat verlore. Nei Zäntrum isch fir run 200 Johr sällem sy Hauptstadt Khami wore. Mitti vum 17. Johrhundert isch dr Torwa-Staat vu dr Changamire-Dinaschty ibernuu wore. Um die Zyt isch Danangombe (Dhlodhlo) zur Hauptstadt wore.

D Shona-Staate hän läbigi Handelsbeziehige mit Swahili-Händler an dr Kischte vum Indischen Ozean ghaa. Mer het Gold, Elfebai un Chupfer gege [Duech un Glas duscht, dr Färnhandel isch, wie Bodefund zaigt hän, bis uf China gange. S het e lokali Textilproduktion gee un ihri Podukt hän e hoche Prestigewärt ghaa. Wel d Wäbstiehö aber tächnisch veraltet gsii sin, hän sis i nit duurhaft gege di importiertet Duech chenne bhaupte.

Aisytigi Unabhängigkait un UN-Sanktione

Diräkt no dr Unabhängigkaitserklerig vu Rhodesien anne 1965 isch Großbritannie zuen ere Bolitik vu wirtschaftlige Sanktionen ibergange. S isch doderby zum Wortfierer in dr UN-Gremie wore. Dr UN-Sicherhaitsrot het nodno di vu dr britischen Ussebolitik bregte Positionen ibernuu un het im Mai 1968 voll verbindligi Sanktionsmaßnahme bschlosse. D USA hän zäme mit Großbritannie 1970 in dr Verainte Natione d Uuswytig vu dr Sanktionen uf Sidafrika un Portugal verhinderet. Beedi Staate hän zue dr wichtigschte Unterstitzer vum Regierigssischtem vum Ian Smith ghert.

Iber d Johr sin di innebolitische Spannigen im Land all greßer wore. D Smith-Regierig het doderby uf e Verscherfig vu ihre rassistisch begrindete Vormachtstellig gsetzt, uf e Yywanderigsbolitik fir d Sterkig vu dr europäischstämmige Bevelkerigsgruppe un d Aawärbig vu guet guet uusbildete Seldner in dr weschtlige Staate fir Ufgaben in dr rhodesische Strytchreft bzw. paramiliterische Organisatione (zum Byschpel Rhodesian Special Air Service). As hilfrych hän si di guete Verbindige zwische Militer- un Ghaimdienschtchrais vu Sidafrika un Rhodesie gwise.^[8] Sidafrika het aafangs im Rame vu syre Detente-Bolitik mit Mittel vu dr Entspannig en ihm gnähm Regierigssischtem im Nochbarstaat z schaffe.

Guerillachrieg

Anne 1966 hän d Rebälle vu ZANU un ZAPU e Guerillakampf gege di Machtstrukture vu dr Wysse aagfange. Di militerische Aktivitete vu dr wenigen un unerfahrene Kämpfer sin zerscht gring un sporadisch blibe. Erscht zwische 1973 un 1974 hän d Aagriff, wu vu dr mosambikanische Provinz Tete uusgange sin, Wirkig zaigt. Doderudr het si zum Byschpel z sidafrika d Iberzygig duregsetzt, s aafellig Reschym vum Smith besser dur e alternativ, stabiler un vu Pretoria gstyrt Machtsischtem yyzbinde.^[9] Au in dr wysse Bevelkerig isch d Uuzfridehait mit dr Regierigbolitik greßer wore. As Reaktion uf d Verhandligsergebniss vu dr Rhodesie-Kumferänz z Gämf sin am 3. Juli 1977 Mitglider vu dr Regierigsbartei us dr Rhodesian Front uusdrätten un hän di ultrarächt Rhodesian Action Party grindet. Dr Smith het mit dr Uflesig vum Brlemänt reagiert un mit Neiwahle fir 85.000 Wyssi un eme seli chlaie Chrais vu schwarze Wehler.

Dytligi Differänze hän si 1977 zwische dr afrikanische Nationalischtefierer zaigt, em Abel Muzorewa, Joshua Nkomo, em Robert Mugabe un em Josiah Tongogara. Dr Tongogara het e Guerillagruppe aagfiert un het e militerisch Training in dr Volksrepublik China kriegt. Dr tansanisch Bresidänt Julius Nyerere het si um en Ainigung gmiet. Sidafrika het als wyter yygriffe, unter anderem mit Waffeliferige un ere militerische Unterstitzig vu dr Smith-Regierig mit dr sidafrikanische Armee.^[10][11] Iber d Kooperation mit em rhodesische Militer het Sidafrika versuecht, d Verhältnis z Mosambik z destabilisiere, wel dert MK-Gruppe vum Afrikanische Nationalkongress wichtigi Ruggzugsryym ghaa hän.^[12] Au dr Mugabe het si Unterstitzig z China gsuecht, derwylscht anderi Nationalischtefierer sich u Unterstitzig us em sowjetisch kontrollierte Oschtblock bemiet hän.^[11]

Ibergangsregierig

Di wirtschaftli Situation un dodermit dr Rugghalt fir d Smith-Regierig isch all schlächter wore. Wel dr Guerillachrieg en all greßeri Belaschtig fir s Land woren isch, het dr Smith schließli im Dezämber 1977 ghaimi Verhamdlige mit em Muzorewa, em Ndabaningi Sithole un em Chirau ufgnuu.^[13] Am 3. Merz 1978 het dr Smith e Veryybarig mit dr drei schwarze Fierer zuen ere Bildig vun ere Ibergangsregierig unterzaichnet. Im April 1979 het s zum erschte Mol Barlemäntswahle mit allgmainem Wahlrächt] gee, wu dr Muzorewa bas dytlige Fierer drus firigangen isch. Am 1. Juni 1979 isch di nei Verfassif in Chraft drätte, s Land isch in Simbabwe-Rhodesien umgnännt woren, un di nei Regierig mit em Muzorewa as Regierigsschef het d Arbet ufgnuu. Dr Ian Smith isch as Minischter ohni Gschäftsberaich als im Kabinett blibe.

Wel die Ibergangsregierig aber kai Fride brocht het, het di britisch Regierig im Rame vun dr Kumferänz vu dr Staatsoberhaipter vum Commonwealth of Nations z Lusaka alli Bedailigte vum Konflikt zuen ere Frideskumferänz uf London yyglafd, wu am 12. Septämber 1979 z Lancaster House aagfange het. Unter dr Vermittlig vum Lord Carrington hän si Verdrätter vu dr Patriotic Front un dr simbabwisch-rhodesischen Ibergangsregierig no wuchelange Verhandligen uf e Waffestillstand un Wahle gainigt, wu au d Patriotic Front derby gsii isch. Im Dezämber isch s Lancaster-House-Abchuu unterzaichnet wore, dr Waffestillstand isch in Chraft drätten un s simbabwisch-rhodesisch Barlemänthe di aisytig Unabhängigkaitserklerig vu 1965 zrugggnuu. D Regierig un s Barlemänt si ufglest woren un dr Lord Christopher Soames isch fir e churzi Zyt dr letscht Gouverneur vu Sidrhodesie wore.

Ufböu un Neiorientierig 1980–1990

No dr Unabhängigkait vu Simbabwe anne 1980 het s Land langi Zyt as Vorbild fir e fridligi poschtkoloniali Transformation gulte. Ab 1990 het si di sozial un bolitisch Lage aber wider dytli verschlächteret un vier bis fimf Millione Simbabwer hän im Exil gläbt.

Di barlemäntarisch Regierigsform isch no 1980 aafangs bybhalte wore. D Legislative isch bstanden us em House of Assembly mit 100 uf fimf Johr gwehlten Abgordnete, wu 20 Mandat dervu bis 1987 fir di wyss Bevelkerigsminderhait reserviert gsii sin, un em Senat, wu s bis 1989 gee het un wu di maischte vu dr 40 Mitglider vum House of Assembly gwehlt un e chlaine Dail vu Stammeshaiptling nominiert un vum Bresidänt ernännt wore sin. Au do sin bis 1987 20 Brozänt vu dr Mandat dr wysse Minderhait vorbhalte gsii. Mit dr Johr het dr Mugabe s Land all autokratischer un diktatorischer gfiert, au mit Hilf vum vu dr Vorgängerregierig ibernummene Ghaimdienscht Central Intelligence Organisation. Zum Johreswächsel 1987/1988 sin z Simbabwe Verfassigsänderigen yyglaitet wore, wu langfrischtig uf d Bildig vun eme sozialistisch orientierte Aibarteiestaat zyylt hän.^[16] Simbabwe isch in e Bresidialrepublik umgwandlet un s Amt vum Premierminischter abgschafft wore.

Noch em Amtsaadritt 1980 het d Regierig Mugabe Chlaibuure gferderet un het e baar Regierigsprogramm aagfange, unter anderem im Gsundhaits- un Bildigsberaich. D Wirtschaftslaischtig vu dr Chlaibuure het zuegnuu (3,6 Brozänt Wachstum pro Johr). Erfolg sin au bi dr andere Pogramm uusechuu un soziali Indikatore sin arg besser wore. Zum Byschpel isch dr Aadail vu drchinder Mangelernehrig vu 22 (1980) uf 12 Brozän (1990) gsunke.^[17]

D Lääbeserwartig isch zwische 1980 un 1990 dytli gstige, d Chinderstärbligkait isch vu 86 Promille uf 49 zrugggange.^[17] Problematisch isch di hoch Arbstlosigkait blibe dur s hoch Bevelkerigswachstum, drotz ass d Aazahl vu dr Bscheftigte vu 1980 bis 1991 um iber 20 Brozänt uffegangen isch.^[18] S durschnittli Wirtschaftswachstum pro Johr vu 1980 bis 1989 isch bi 4,5 % vum BIP gläge (unter dr Vorgängerregierig 1966–1979: 3,8 %).^[19]

No johrelange Gfächt het s schließlig 1987 e Fridesverdrag gee zwische dr ZAPU un dr ZANU un di boode Orgynisatione sin 1988 zue dr ZANU-PF verainigt wore.

D Regierigsbartei het derno d Wahle vu 1990 zuen ere Abstimmig gmacht iber d Yyfierig vun ere Aibarteieregierig un d Verankerig vum Sozialismus in dr Verfassig. Drotz em positive Ergebnis het d Regierig us Angscht vor e internationale Kapitalflucht s Projäkt abgsetzt un statt däm ekonomischi Maßnahme un Sparprogramm bschlosse, wu vum IWF unterstitzt wore sin. En andere Grund isch au di schlimmscht Deeri vum Johrhundert im sidlige Afrika gsii, wu anne 1992 aagfange het un Simbabwe eso massiv droffe het, ass dr national Notstand uusgruefe woren isch.

Diktatur un Wirtschaftskrise 1990 – hite

dr Emmerson Mnangagwa (2017)

Syt 1990 wird dr Bresidänt in diräkte Wahle fir en Amtszyt vu sechs Johr gwehlt. Drotz dr Meehaitsregierig, wu all mee Ziig vun ere persenlige Diktatur aagnuu het, hän di Wysse– weniger wie 1 % vu dr Bevelkerig – aber 70 % vum urbare Land in dr Händ ghaa. Großi Dail vu dr Bevelkerig hän noch em Änd vu dr wysse Herrschaft Landreform erwartet wore. Anne 1999 het d Regierig schließlig e Programm fir d Umverdailig vun Land vu dr wysse Farmer zue dr schwarze Buure proklamiert. In mehrere Schritt sin syt 2000 rund elf Millione Hektar Land entaignet un nei verdalt wore – offiziäll an rund 300.000 Chlaibuure, derwlyscht di Wysse noch em Land Acquisition Act hätte sotten entschedigt wäre. E Hufe Heef sin aber ohni Entschädigungszahlig an Verwandti vum Mugabe un an Bolitiker vu dr Regierigsbartei ZANU-PF gange. Zum anderi intärni Schwierigkaite z iberspile (vor allem di stark Korruption vu Verwaltig un Bartei), aber au wäg dr Agrarkrise, sin di Wysse all scherfer unter psychische un physische Druck gsetzt wore. Di schnäll Landreform („fast-track land reform“) syt 2000 het si vun eme Landumverdailigsprogramm all mee zuen ere gwaltsame Kampagne gege d Opposition entwicklet. E Huffe wyssi Sidler sin gflichtet, un hän vorhär s Vii umbrocht un hän d Maschine un Bewässerigsaalage verwieschtet.^[20][21] Dur die Art vu dr Landreform het si di friejer „Fruchtchammere“ vu Afrika in e Land gwandlet, wu Hungersnet blogt un duurhaft vu Läbesmittelimport abhängig isch.^[22] Simbabwe isch in däm Zämehang wäge Verletzige vu Mänscherecht un dr Verschiebig vu dr Wahle 2002 vum Commonwealth suschpendiert wore. Di unabhängig Dageszytig Daily News isch verbote wore. Im Dezämber 2003 isch s Land us em Commonwealth uusdrätte. Di wichtigscht Oppositionsbartei isch syt dr Mitti vu dr 1990er Johr d MDC (Movement for Democratic Change).

Mitti vu dr 1990er Johr het dr Bresidänt Mugabe e Kampagne gege Homosexualitet aagfange, wun er as unnatytlig un „unafrikanisch“ darstellt. Homosexuälli – wu fir dr Mugabe „minderwärtiger wie Sei“ sin – chenne mi zeh Johr Gfängnis bestroft wäre.

Dur d Entaignige, di korrupte Devisebewirtschaftig un di hoche Agragexport isch di sozial Lag all schlächter wore, vor allem uf em Land. D Wirtschaft het au dodrunter glitte, ass ass z Simbabwe e HIV/AIDS-Pandemy wietet: no Schetzige vu dr UN isch e Drittel vu dr Bevelkerig infiziert.

Am 15. November 2017 het s Militer vu Simbabwe d Kontroll iber s Land ibernuu, dr Mugabe isch unter Huusarräscht gstellt wore,^[23] am 21, Novämber isch er offiziäll as Bresidänt zruggdrätte.^[24] Am 24. Novämber 2017 isch em Mugabe sy Barteifrynd Emmerson Mnangagwa as neie Bresidänt yygsetzt wore,^[25] wu au derno di umstrittene Bresidäntschaftswahle am 30. Juli 2018 gwunne het.^[26]