Klima

Wäg dr Hechi isch s Klima drotz dr Equatornechi ender mild-fycht. S haiß equatorial Dageszyteklima wird vum johreszytlige oschtafrikanische Klima iberlageret un dur di groß Hechelag gmildet. Di mittler Dagestämperatur lyt bi 18 °C. S git kaini große Tämperaturschwankige iber s Johr, d Tämperaturen variiere aber mit dr Hechelag. S het zwoo Rägezyte, no dr oschtafrikanische Monsunräge: umuhindo zwische Septämber un Dezämber (durschnittli 27 % vu dr Johresniderschlagsmängi) un itumba zwische Februar un Aafangs Juni. Zwische Merz un Mai gheie 40 % vu dr jehrlige Niderschleg. S Klima un vor allem d Niderschleg wysen aber großi Uuregelmäßigkaite uf. Anormali Drickine, Rägeschutt un Hagel sin all Ritt e Gfohr fir d Ärne un sorge fir Hungersneet.

Fliss un Geology

Ruanda gränzt im Norden an Uganda, im Oschten an Tansania, im Siden an Burundi un im Weschten an di Demokratisch Republik Kongo. Do verlauft uf 3000–4000 Meter Hechi di Afrikanisch Hauptwasserschaide zwische dr Quällbiet vum Wysse Nil un em Kongo. Dr grescht Dail vu dr Weschtgränze vu Ruanda bildet dr Kiwusee, wu zum Sischtem vu dr oschtafrikanische Grabebrich ghert un wäge däm seli dief isch. Im Gränzbiet zue Kongo un Uganda lige di bis 4500 Meter hoche Virunga-Vulkan, wu uf mittlerer Hechi si sältene Berggorilla läbe. Im Oschte bilde di uusdehnte Akagera-Simpf ne langi Zyylete vu See natyrligi Gränze zum hitige Tansania.

Ruanda isch bregt vu zwee Nilzuefliss, em Akanyaru, wu vum Burundi-Gränzbiet här chunnt, un em Nyabarongo, wu us em sidweschtlige Bärgland (Naturpark Nyungwe-Wald) här chunnt. Dr Nyabarongo entspringt as Rukarara uf 2700 Meter Hechi in dr Nechi vu dr Wasserschaide zum Kongo un fließt wie sy Näbefluss Mwogo zerscht vu Side no Norde, un chehrt derno nit wyt vu dr Virunga-Vulkan no Sidoschte zue dr Hauptstadt Kigali. Dää abrupte Rank erklere d Geologe dur tektonischi Verschiebige vu dr Ärdkruschte bim Entstoo vum Oschtafrikanische Grabe un dr Virunga-Vulkan.

Dr Nyabarongo, wu bi Kigalischo schiffbar isch, un dr Akanyaru veraine si sidli vu dr Stadt uf rund 1500 Meter Hehe zum Akagera (Kagera), wu no Oschte dur s Land fließt un dr Passage vum Rwerusee rund 250 Kilometer lang d Landesgränze zue Tansania bildet. Dr Fluss, wu do nordzues fließt, chehrt am Dreiländereck zue Tansania un Uganda nomol scharf no Oschte un fließt speter in dr risig Viktoria-See.

Di drei Großlandschafte

Nordweschte vu Ruanda mit dr Virunga-Vulkan

Ruanda cha mer in dr Hauptsach in drei Groß- un e baar chlaineri Landschaften unterdaile: Dr (sid-)eschtli Sank, s zäntral Hochland un d Kongo-Nil-Wasserschaide bilde drei Großlandschafte.

Im Zäntrum vu Ruanda isch s zäntral Hochplatoo. S lyt zwische 1500 un 2000 Meter hoch un goot vu dr Kongo-Nil-Wasserschaide biszum siderschrlige Sank. S isch verschnitte vu Hyfe Wasserlaif un representiert vor allem im Aastiig zue dr Kongo-Nil-Wasserschaide s sprichwertli „Land vu dr döusert Biel“. Wäg dr guete Versorgung mit Oberflechewasser un Niderschleg, dr gmäßigte Tämperature un rächt fruchtbare Bede wird do scho lang intensiv buurt. Di urspringli Waldvegetation isch scho lang grytet.

Di Virunga-Vulkan im Norde sin di hegscht Hebige. Derno schließe si s Bärgland vu Buberuka un s vulkanisch Biet im Nordweschte vu Ruanda aa. S isch dur e fychtchalt Klima mit zum Dail extreme Rägefäll gchännzaichnet. Di vulkanische Äsche- un Schlackebede sin arg fruchtbar u s wird do intensiv buurt. Do isch e Zäntrum vum Härdepfelaaböu vu Ruanda. Vor allem in dr Lava-Ebeni versickeret s Wasser aber waidli un chunnt erscht wider an ihrem Rand as Quälle firi.

Näbe dr Virunga-Vulkan chunnt au d Kongo-Nil-Wasserschaide, wu im Weschte am Kiwusee no Norde no Side lang lauft, Heche vu fascht 3000 Meter, im mittlere Dail nur bis zue 1200 Meter un im Side wider bis zue 2700 Meter. Sich gchännzaichnet dur gächi Schluchte un spitzi Gipfel. S Klima isch im Oschten dur d Räge, wu ufestyge, fycht, im Weschte dur Fehnwind e weng weniger. Friejer sin die Bärg mit tropischem Hecherägewald deckt gsii. Dää isch aber dur s Bevelkerigswachstum extrem reduziert. Bis Ändi vu dr 1990er Johr het s no Rägewaldräscht z Gishwati (Norde), z Mukura (Zäntrum) un z Nyungwe (Side) gee. Gishwati un Mukura sin dur Bsiidlig mit Langzytflichtling, w uno 1994 retuurchuu sin, fascht ganz gschlisse wore. Dr Nyungwe-Wald dergege isch no rächt uusdehnt. In allne tropische Hochgebirgs-Näbelwälder läbe Chlaiaffe, Chlai-Antilope, früiejer au Waldelifante un e Hufe Vegel un Chlaidierarte. Di Pflanzevylfalt isch ainzigartig un groß.

Dr Stade vum Kiwusee isch bregt vu diefe Buchte un gääche Haale. Dur Fehnbildig an dr Weschthaale vu dr Kongo-Nil-Wasserschaide sin Niderschleg do gringer wie uf dr Oschtsyte vum Gebirg. S Wasser vum Kiwusee isch rund 23,5 °C warm. S Klima het ender mildi Tämperature. Uf dr fruchtbare Beden im Siden un Norde wird scho syt langem intensiv buurt, uf dr weniger fruchtbare Bede in dr Hechi vu Kibuye (Zäntrum) isch dergege traditionäll Vii ghalte wore.

Im Sidweschte vu Ruanda (Impara un Imbo) het s zum Dail au seli fruchtbari Bede, wu in dr haiße diefe Lage un au in dr chiele Bärg intensiv buurt wird.

Dr eschtli un sideschtli Sank mit Hechelage zwische 1000 un 1500 Meter lyt weschtli vu dr uusdehnte Ruckstausimpf vum Akagerafluss un dr vyle See. Si isch bregt dur e druckehaiß Klima, poresi Bede un Lateritkruschte un Buschsavanne. Klima, Bede un di stark Verbraitig vu dr Tsetsemucke mache die Landschaft wenig gaignet fir Ackerböu un Viihaltig. S chunnt alli Ränn zue uusdehnte Druckezyte, wu in dr bsidlete Dail zue Hungersnet fiere. Di belgisch Verwaltig het 1934 in däm dinn bsidlete Biet dr Akagera-Nationalpark as Wildreservat yygriichtet. Sidli dervu het s Jagdbiet un Privatranche gee. Die Jagdbiet un Dail vum Akagera-Park sin no Juli 1994 fir Ruckcherer (Filchtling) fir dBsidlig frei gee wore. In dr sideschtli Dail, dr Bugesera-Dischtrikt, sin syt Ändi vu dr 1950er Johr zerscht Tutsi us verschidene Landesdail zwangsumgsidlet wore, speter sin Hutu us em Norde vum Land derzue chuu.

D Nidrige vu dr Region Mayaga am Akanyaru-Fluss un dr Papyrussimpf lang, sin friejer dr Rinderherde vu dr Tutsi as Waide vorbhalte gsii. Si sin erscht im Lauf vum 20. Johrhundert fir Ackerböue bruucht wore.

Flora un Fauna

D Hochgebirg z Ruanda sin bregt dur bsundrigi Ekosischtem mit ainzigartie Dier- un Pflanzenarte, wu dur s näblig-fycht-chiel tropisch Klima entstande sin. Zem Byschpel het s im Nyungwe-Wald as ainzigem verblibenem Bärgrägewald e großi Biodiversität mit vyl endemische Arte.

Im trucke-haiße Oschte het s dr Akagera-Nationalpark mit Gras-Baum-Savanne, Sumpfbiet un See. Im Park het s bis 1994 e Hufe großi Herde vu Zebra, Impala, Topi un Wasserbiffel un anderi Antilopen-Arte in chlainere Herde gee, wenig Elefante un derzue Giraffe, wu vu Tansania yygfloge wore sin. Leebe het s vyl gee, derzue Leoparde. In dr Gwässer hän Flusspfärd un Krokodil gläbt. Au het s e vylfältigi Vogelwält gee. Dur dr Chrieg isch dr Dierbstand – vor allem vu drLeebe un Antilope – seli stark dezimiert wore.

E Bsunderhait sin di wenige Bärggorilla, wu s no in dr Virungavulkan git. D Bärggorilla, wu vum Uusstärbe bedroht sin, sin dur Schutzmaßnahme (unter anderem e Jagdverbot) gschitzt. Mer chännt si wältwyt dur d US-Forscheri Dian Fossey un dr Film Gorillas im Nebel, wu ihre Läbe mit dr Gorilla z Ruanda zaigt.

Umwältschutz

Syt 2005 git s z Ruanda ne Umwältschutzgsetz. Anne 2006 isch d Umweltbeherde REMA grindet wore. Si git em Land d Richtlinien in Sache Umwältschutz vor un het s gschafft, ass Ruanda hite allne andere afrikanische Länder e Vorbild im Umwältschutz isch. Kigali giltet as aini vu dr suuferschte Stedt z Afrika. Chutterdrännig isch z Ruanda per Gsetz vorgschriben, wird aber nonig in dr Flechi iberall umgsetzt. Wämer Chutter illegal entsorgt, mueß mer zmindescht 1.500 Dollar Strof zale oder chunnt bis zue zwai Johr in s Gfängnis. Blaschtikgugge sin z Ruanda mittlerwyli verbote. Turischte wäre uf Blatschikgugge untersuecht, wänn si in s Land yyraise. Stattdäm bruucht merz Ruanda Gugge us Babyyr.

Zurzyt wird no d Helfti vum Strom mit Dieselgeneratore erzygt, di ander Helfti dur Wasserchraftwärch. Mer blant grad drei neii Wasserchraftwärch.^[5]

Z Ruanda het s drei Nationalpark.

• Akagera-Nationalpark
• Nyungwe-Wald
• Vulkan-Nationalpark

Religione

Scho sit dr dütsche, vor allem aber sit dr belgische Kolonisation noch em Erschde Wältchrieg isch s Land chrischdlig missioniert worde, was zu rä Dominanz vom Katholizismus, wo z Belgie d Hauptreligion isch, gfüehrt het. No churz vor em Völkermord si öbbe zwei Drittel vo der Bevölkerig katholisch gsi, hützudag si s no 55 %.^[6]

D Proteschdante, rund 38%, si mit verschieden Chille verdräte (Anglikaner, Presbyterianer, Adventischde, Methodischde und Baptischde). Zum Islam bekenne sich rund 5 % vo de Ruander.^[7] Au charismatischi Gruppe, Adventischde und vili neui Chille (Wiidergeboreni Chrischde und Erweckigschille) hai sich sit em Völkermord chönne usbreite.

Vom iiheimische Vorfahre- und Ryangombe-Kult gseht me zwar in dr Öffentlichkeit nit vil, er wird aber näbe de andere Religione vom ä bedrächtlige Deil vo dr Bevölkerig immer no praktiziert. Es handlet sich drbii au um ä monotheischdische Religion mit em ä Schöpfergott (Imana) und erä grosse Persönlichkeit (Ryangombe), wo ä Vermittler und irdische Vertdräter vo Gott gsi isch. Wäge de Parallele zum Jesus isch s vergliichswiis liicht gsi d Ruander für ä chrischdlige Glaube z gwünne. Im Norde vom Land – wie au z Uganda und im Kongo – git s no dr Nyabingi-Kult, in welem siim Mittelpunkt ä Frau schdoht.

Demografii

Ruanda het schetzigswiis 8,9 Millione Iiwohner. Dr Bevölkerigsadeil vo de Under-14-Jöhrige isch 42,3 %, dä vo de 15-bis-64-Jöhrige 55 % und dä vo de Über-65-Jöhrige 2,7 %.

Mit durchschnittlig 314 Iiwohner pro Quadratkilometer isch Ruanda s Land z Afrika, wo am dichteschde bevölkeret isch. Der hochi Bevölkerigsdruck isch im Ruanda si Hauptschdrukturproblem^[8], wil s Land kuum Induschdrie und käini nennenswärte Ressource het. Belaschdet wird s Land au vo dr hoche Zahl vo Flüchtling, wo vor allem us dr Demokratische Republik Kongo nach Ruanda chömme. S Bevölkerigswaggsdum bedrait öbbe 2,1 % jöhrlig, ä Frau bringt im Durchschnitt 5–6 Chinder uf d Wält. Es beschdöhn dorum Blän auf dr politische Ebeni ä „Drei-Chinder-Politik“ iizfüehre.

Uf äi Arzt chömme 24.697 Iiwohner. Die durchschnittligi Läbenserwartig isch öbbe 46 Johr – für d Manne 44, für d Fraue 47 Johr^[9]. 31 % vo de Fraue nähme Gsundheitsdienschd bi dr Geburt in Aschbruch. 24 % vo de under 5-jöhrige Chinder si fehlernährt. D Schdärbligkeit vo de Chinder under 5 Jöhr isch öbbe 18–20 %. D HIV-Prävalen in der Gsamtbevölkerig wird mit 5,1 % age; sie isch in de sexuell aktive Bevölkerigsdeil aber höcher.

D Alphabetisierigsrote lit bi de Manne um 65 %, bi Fraue ä chli drunter. D Iischueligsquote vo de Maitli het mä 2004 dere vo de Buebe chönne abasse.

Zsämmesetzig vo der Bevölkerig

Z Ruanda läbt ä Volk mit erä gmeinsame Schbroch und Kultur. D Kolonialmächt, zerschd die Dütsche, denn d Belgier, hai beschlosse, dur indirekti Herrschaft z regiere und hai nit welle än eigene Verwaltigsapparat ufbaue. S hai zerschd die herrschende Elite vo de Tutsi underschdützt und brobiert si für ihri Zwäck z bruuche. D Kolonialmächt hai die gsellschaftlige Kategorie von „Hutu“, „Tutsi“ und „Twa“ als „Schdämm“ definiert, und se noch rassischdische Kriterie bezüglig em üssere und em agäblige Charakter definiert, und noch dr Wirtschaftbasis (Tutsi = Rinderzüchter; Hutu = Buure; Twa = Jeger/Sammler, Döpfer). Dütschi Forscher (Rassetheoretiker) hai am Ändi vom 19. Johrhundert im Geischd vo dr Rassekund die „hamitische Hypothese“ erfunde und ä viilfältig vermischti afrikanischi Gsellschaft, wo deren ihri Volksgruppe Schbrooch, Sitte und Traditione deilt hai, in „Schdämm“ sortiert: uf dr einte Siite d Minorität vo de Tutsi, wo agäblig us em Nildal iigewanderet siige, ä hochwüggsigi, hellhüütigi, blaublüetigi, hamitischi Rasse, uf dr andere Siite die autochthoni Mehrheit vo de undersetzte, negroide, servile, büürlige Hutu us dr Bantufamilie. D Hamite siige d Dräger vo der kulturelle Entwicklig vo Afrika gsi und siige überhaupt ä überlägeni „Herrerasse“, so d Hamitetheorii vom John Hanning Speke. Die „Ethnie“ oder „Rasse“ ghöre zum Gschichtsmythos vo de Kolonialherre, wo zum ä wichdign ideologische Inschdrument vo dr Kolonialpolitik worden isch. D Tutsi, so zu säge „schwarzi Wiissi“, si im koloniale Herrschaftssyschdem privilegiert gsi; si hai gärn ä Theorii übernoh, wo ihri Überlägeheit hischdorisch „bewiise“ düen.

1934/35 isch vo dr belgische Kolonialmacht ä Volkszelig duregefüwhrt worde. D Zueghörigkeit zu de Tutsi oder de Hutu isch u. a. vo der Zahl vo de Rinder definiert worde, wo öbber gha het. Alli Familie mit meh as 10 Rinder si Tutsi gsi, alli mit weniger Hutu. Wär keini Rinder gha het, isch as Twa iigeschdueft worde. D Kolonialmächt hai zerschd mit de riichere Tutsi verhandlet, zu wele s Königshuus und die draditionelle Elite gehört hai.

Im Johr 1939 hai die belgische Kolonialischde dr Vermerk vo der ethnische Zueghörigkeit im Personalusweis vorgschriibe. Dr poschdulierti Unterschiid – dr Völkerkundler Claude Meillassoux redet von erä „imaginäre Ethnographii“ – isch zum Naturzueschdand erklärt worde und het as tribalischdischs Schdereotyp d Vorschdelligswält vo de Ruander vergiftet.

D Tutsi ellai hai zerschd Zuegang zu de Kolonialschuele übercho mit de Ziil, ass si äso dr Kolonialverwaltig wurde diene. Vo dr Kolonialpolitik isch d Bevölkerig zu Abgabe und Zwangsarbet verpflichtet worde, und d Tutsi si zueschdändig gsi, die iizdriibe. All das het zu Unzufriideheit und Niid gfüehrt. Usserdäm het s immer meh Broblem ge, wil d Tutsi ihri eigene Gedanke sich gmachd hai und nit alli Aordnige vo der (belgische) Kolonialmacht hai welle umsetze. So het die belgischi Kolonialverwaltig und die katholischi Mission immer meh s Brinzip vo „divide et impera“ aagwändet und agfange d Hutu politisch z fördere. Wo d Hutu 1959 d Macht übernoh hai, hai si die ethnischi Segregation zunerä Art „schwarze Apartheid“ pervertiert. Si hai s rassischdische Gedankeguet vo de Europäer übernoh und agfange, d Tutsi as schbööter iigwandereti Fremdi z Ruanda z behandle.

Vor de erschde Massaker, Verdriibige und der erschde Fluchtwelle vo Tutsi im Johr 1959 isch dene ihre Adeil an dr Bevölgerig uf 12–13 % gschetzt worde. Dä Adeil söll bis zum Völkermord dur wiiteri Fluchtwälle und Verdriibige uf öbbe 9–10 % abgnoh ha. Au dr Adeil vo de Twa schiint sit de 1930er Johr die ganz Ziit gsunke z si. Es het immer ä Adeil vo Lüt ge, wo ä gmischti odr unsicheri ethnischi Identität hai, au wenn d Ethnizität amtlig regischdriert worden isch.

Bim Völkermord si mindeschdens drei Viertel, villicht au über 90 % vo de Tutsi, wo z Ruanda gläbt hai, ermordet worde. Wäge dr Rückwanderig von erä grosse Zahl vo Exil-Tutsi möche d Tutsi widr wäsentlig meh as 1–3 % vo der Bevölkerig us, wie mä erwrtet gha het. Neueri Zahle zur Ethnizität si kuum erhältlig.

Die „hamitischi Hypothese“ isch bis hüt sehr beliebt, wil si es eifachs Erklärigsmodell für ä Genozid liiferet.

Schbrooche

D Mutterschbrooch vo fachd alle Ruander isch d Bantuschbrooch Kinyarwanda. 88 % vo de Iiwohner beherrsche usschliesslig die Schbrooch. Wiiteri offizielli Amtsschbrooche si Französisch (sit der belgische Kolonialziit) und (sit Mitti 1994) Änglisch (vor allem vo de Langziitflüchtling iigefüehrt, nochdäm si vo Tansania und Uganda zruggcho si ). In de Handelszäntre wird au Kiswahili gschwätzt, wo ebefalls zu de Bantuschbrooche ghört und wo z Ruanda as Fremdschbrooch glehrt wird.

Kolonialzyt

Unabhängigkeit

Am 28. Jänner 1961 sin alli Burgermaischter un Gmaireet zue re Kumferänz uf Gitarama yyglade wore. Nume wenig häng wisst, ass die Versammlig e Ibergangsverfassig het solle schließe. Im Zug vu dä, sognännt „Butsch vu Gitarama“ sin e provisorisch Barlemänt un e Ibergangsbresidänt gwehlt wore, wu ne Interimskabinett bstimmt het.

Des het zue dr Absetzig vum bishärige Tutsi-Chenig Kigeri V. gfiert, wu um des Zyt grad uf ere Uuslandsrais gsii isch, un zue dr Uusriefig vu dr Republik Ruanda dur di nei Regierig, wu vu dr Parmehutu aagfiert woren isch. D Belgier sin nit gfrogt wore, hän aber die nei Regierig e baar Däg speter anerkännt

Dr UNO het des dergege nit gfalle, im Merz 1961 het si regiert: Z Ruanda sei e ethnischi Diktatur vun ere Bartei errichtet wore un d Entwicklige in dr letschte 18 Monet hääte dr Ibergang vu aim repressive Regime zue me andere brocht. S bstiend d Gfoht, ass d Tutsi-Minderhait wehrlos gege Repressalie sei, d Situation ließt aim nit in Rue.

Am 25. Septämber 1961 sin Barlemäntswahle abghalte wore, wu d Parmehutu mit 77,7 % vu dr Stimme gwunne het. Zue däre Wahl isch s Frauewahlrächt yygfiert wore.^[16] Im Oktober het d Nationalversammlig dr Hutu Grégoire Kayibanda zum Bresidänt gwehlt. Am 1. Juli 1962 isch Ruanda offiziäll unabhängig wore. Um die Zyt hän scho 350.000 Ruander, vor allem Tutsi, im Uusland gläbt.

Anne 1963 hän Zeedöuserti Tutsi versuecht, Macht im Land wider z ibernee. Dää Versuech isch aber bluetig nidergschlaa wore. In eme gruusige Burgerchrieg sin e Hufe Tutsi umbrocht wore. In dr Johr dernoo het s als furt Massaker in dr Tutsi gee, wu im Land libe sin. Am 5. Juli 1973 het s Militeer butscht unter em General Juvénal Habyarimana, wu 1978 het Wahle durfiere loo.

Im Augschte 1988 isch s im Nochberland Burundi zue sischtematische Massaker an dr Hutu-Bevelkerig dur d Armee chuu, wu vu Tutsi dominiert gsii isch. Des het zue große Flichtlingsstrem uf Ruanda gfiert. Fir dr ruandisch Staat isch des e groß finanziäll un logistisch Broblem gsii, wu dur Iberschwämmige no sterker woren isch.^[17]

Neueri Gschicht

Am 1. Oktober 1990 het die Ruandischi Patriotischi Front (RPF), in welerä Exil-Ruander us Uganda schdark verdräte gsi si, s Land agriffe, für zum militärisch d Rückkehr vo de Flüchtling z erzwinge. Si het Deil vom Norde vom Land bsetzt (in Byumba und Mutara). International vermitteledi Verhandlige hai zerschd zum ä Waffeschdillschdand im Juli 1992 gfüehrt. Noch em Friidensverdrag vo Arusha im Januar 1993 isch s aber meh oder weniger zun erä politische Blockade vo der Umsetzig vom Friidensvertrag cho. Radikali Chreft si nit zur Kooperation mit em Gegner in Übergangsschdrukture vo Regierig, Parlament und Armee barat gsi.

Am 6. April 1994 isch s Flugzüüg vom Schdaatschbräsident Juvénal Habyarimana bim Landeaflug uf d Hauptschdadt Kigali abgschosse worde. Vom 7. April bis zum Juni 1994 isch denn der Völkermord an Tutsi duregefüehrt, verbunde mit der Liquidation vo dissidente Hutu. D RPF het d Kampfhandlige gege s Regime, wo dr Völkermord organisiert het, wider ufgnoh. Si het bis Juli dr Norde, Oschde und Südoschde und d Hauptschdadt eroberet, denn au dr zentral und nördlig Weschde vom Land. Französischi Druppen, wo vom Oschdkongo us cho si, hai ä Ziit lang dr Südweschde vom Land under dr Kontrolle gha.

Am 19. Juli isch dr Pasteur Bizimigu zum Präsident ernennt worde. Es isch ä Übergangsphase cho mit Übergangsregierige, wo sich am Arusha-Vertrag orientiert und wo bis 2003 duurt het. Sit 2003 het Ruanda ä neui Verfassig, ä gwehlts Parlament und ä gwehlte Schdaatschbräsident.

1998 het im Kongo der Kongochrieg agfange, wo Ruanda (und au Uganda) mitgmacht het – offiziell, für zum d Räschde vo de Hutu-extremischdische Interahamwe-Milize z verfolge, wo dörtane gflüchdet si, aber au, um sich an de kongolesische Bodeschetz z beriichere. 2002 isch ä Friidensabkomme mit em Kongo gschlosse worde. Bis hüt (2007) kämpfe im Oschde vom Kongo immer no Druppe vo dr kongolesische Regierig und vom Tutsi-General Laurent Nkunda; dr Nkunda wirft der Regierig vor, dä Hutu-Milize ä freiji Hand z ge und wäge däm siig dr militärisch Schutz vo de Tutsi dur siini Druppe notwändig. Druf het dr Präsident Joseph Kabila im Oktober 2007 d Entwaffnig vo de Hutu-Milize akündiget.^[18].

Aafangs Jänner 2009 isch dr Nkunda in eme Machtkampf in dr Füehrig vo dr CNDP vo siim Militärchef Bosco Ntaganda gstürzt worde.^[19] Dr Ntaganda het e Waffestillstand unterzeichnet und isch gmeinsam mit kongolesische und ruandische Regierigstruppe gege dr Nkunda vorgange. Am 22. Jänner 2009 isch dr Laurent Nkunda uf ruandischem Biet feschtgnoo worde.^[20]

Stedt

Nume rund 6 % bis 16 % (je no Quälle) vu dr Bevlekerig läben in Stedt. D Verstedterig nimmt aber zue.

Di greschte Stedt sin: Kigali 1.168.570 Yywohner (Stand 2012), Butare 103.312 Yywohner (Stand 2009), Gitarama 88.031 Yywohner (Stand 2009), Ruhengeri 86.685 Yywohner (Stand 2005) und Gisenyi 83.623 Yywohner (Stand 2005).