Allgemein isch ä Revolution (vom spotlatinische für Umwälzig) ä plötzligi grundlegendi Neugstaltig von erä bestehende Ornig, im Gegesatz zur Evolution, wo d Veränderige langsam und in chliine Schritt passiere.
Technologischi Revolutione
In dr Technologii redet mä vo Revolutione, wenn neui Prozedure oder Material erfunde wärde, wo die alte ersetze.
Wichdigi technologischi Revolutione
- die Neolithischi Revolution vor öbbe 17.000 Johr (Afang vo dr Landwirtschaft)
- die Industrielli Revolution wo im 18. Johrhundert z Ängland agfange het und sich über groossi Deil vo dr Wält verbreitet het
- die Zweite industrielli Revolution: d Iifüehrig vo dr Automatisierig noch em Zweite Wältchrieg
- die Digitali Revolution sit öbbe 1980
Geistigi Revolutione
In erä geistige Revolution wird s Wältbild vom enä bedütende Deil von erä Bevölkerig vo Grund uf veränderet, aber nit immer wird für son ä Paradigmewächsel dr Begriff Revolution bruucht. Wo dr Newton in siiner Principia Mathematica ä Gravitationstheorii ufgstellt het, wo physikalischi Erschiinige besser und eifacher beschriibe het, als es vorhär möglig gsi isch, hai das die Glehrte und Intellektuelle vo siiner Ziit durchuus as Revolution gseh. Dr änglisch Dichter Alezander Pope het gschriibe: „Nature and nature's law lay hid in night. God spoke: 'Let Newton be!' and all was light.“ (D Natur und ihri Gsetz si im Dunkle gläge. Gott het gsait: 'Dr Newton söll wärde!', und alles isch erhellt worde.) Ähnlig revolutionär si im Einstein si Relativitetstheorii oder im Planck si Quantetheorii gsi, aber au dene Revolutione het mä kei bsundrige Name ge.
Hüfig aber isch was as Revolution bezeichnet wird, nume ä Modewächsel.
Wichdigi geistigi Revolutione
- Die „Kopernikanischi Revolution“ am Afang vo dr Neuziit, wo s geozentrische Wältbild mit emä heliozentrische ersetzt het
- Die Darwinistischi Revolution, in welere der Mensch si Sonderstellig in der Natur verlore het.
- Die „sexuelli Revolution“, wo mänggisch mit der Entdeckig vom Unbewusste dur ä Sigmund Freud gliichgsetzt wird, mit welem aber hüfiger die neui sexuelli Freiheit, wo d Fraue dur d Antibabypille vo de 1960er Johr aa übercho hai, gmeint isch
- D „Kulturrevolution“ vo 1967 aa in dr Volksrepublik China
- D Studentebewegig vo 1968 in westlige Länder wie Dütschland, Frankriich, de USA etc.
Politischi Revolutione
In dr Politik isch ä Revolution än Umsturz, wo vo unde chunnt und hüfig gwalttätig isch, im Gegesatz zum Staatsstreich, wo vo Lüt usgfüehrt si, wo dr Macht scho immer noch gstande si und hüfig au Deil vo de staatlige Institutione bruuche, für zum dr Umsturz duurezfüehre. Revolutione chönne au vo de politisch Rächtsgrichtete as au vo dr Lingge gmacht wärde.
Wichtigi politischi Revolutione
- die puritanisch Revolution vo 1642 bis 1649 z Ängland, wo dr Karl I. hiigrichtet worde isch
- die „Glorious Revolution“ vo 1688 z Ängland, wo dr Absolutismus vo de Stuart König mit dr konstitutionelle Monarchii vom Wilhelm vo Oranie ersetzt und d Bill of Rights duregsetzt hai
- dr Amerikanisch Unabhängikeitschrieg vo 1775-1782, in welem sich die amerikanische Kolonie vo Grossbritannie losglöst hai
- die Französischi Revolution, wo 1789 die alti Ornig abgschafft, ä konstitutionelli Monarchii iigfüehrt und schliesslig zur Republik gfüehrt het.
- die Helvetischi Revolution, wo 1798 s eidgenössische Ancien Régime abgschafft het
- d Julirevolution vo 1830 z Frankriich
- die belgisch Revolution vo 1830
- dr Sonderbundschrieg in der Schwiiz 1847 und d Gründig vom schwiizerische Bundesstaat 1848
- dr Völkerfrüehlig vo 1848
- d Pariser Kommune, 1871
- die Russischi Revolution vo 1905
- die Mexikanischi Revolution, 1910
- die chinesischi Revolution vom Sun-Yat-Sen vo 1911
- d bürgerlichi Februarrevolution z Russland 1917
- die marxistischi Oktoberrevolution z Russland vom November 1917
- d Revolution in Östriich-Ungarn 1917
- die nationalistischi Revolution vom Kemal Atatürk in dr Türkei 1919-1923
- die faschistischi Revolution vom Benito Mussolini im Königriich Italie, 1922
- die republikanischi spanischi Revolution vo 1931
- die nationalsozialistischi Machtergriffig 1933 z Dütschland
- dr Spanisch Bürgerchrieg vo 1936-1938
- die kommunistischi Revolution z China vo 1949
- die kubanischi Revolution vo 1959
- d Nägelirevolution z Portugal 1974
