Volksgruppe

Uf em Staatsbiet vu Gabun läbe rund 40 verschideni Velker bzw. ethnischi Gruppe, d Meehait vu dr Bevelkerig ghere zue Bantu-Velker. Di mit Abstand grescht un yyflussrychscht dervu sin d Mpongwe-Fang, wu ne Drittel vu dr Gabuner umfasse (Mpongwe 31 %, Fang 7 %). Chlaineri Gruppe sin d Mbete (15,5 %), d Bapunu (15 %, mit dr Sproch Punu), d Tsabati (14 %), d Batazi (9,5 %) un die Bateke (4 %). Derzue git s 1,5 % Pygmäe (d Uryywohner, wu im Nordoschten un Siden läbe) un rund 60.000 Franzose, die zmaischt in dr Stedt. Uusländer spile ne großi Roll im Bildigswäsen un in dr Wirtschaft.^[3]

Sproche

Z Gabun wäre 42 Sproche gschwätzt^[5]

• D Bantusproche Barama (1.000 Sprächer), Bekwel (4.000), Benga (1.500), Bubi (4.000), Bwisi (1.230), Duma (9.840), Eviya (50), Fang (350.000), Kande (100), Kaningi (1.000), Kélé (1.000), Kota (25.000), Lumbu (19.700), Mahongwe (8.000), Mbangwe (2.000), Mbere (45.500), Myene (45.000), Ndambomo (1.000), Ndasa (1.000), Ndumu (3.000), Ngom (8.240), Njebi (120.000), Pinji (1.000), Punu (152.000), Sake (8.000), Samay (1.000), Sangu (30.000), Seki (1.000), Sighu (1.000), Simba (100), Sira (39.400), Tchitchege (2.000), Teke-Tege (90.000), Tsaangi (8.610), Tsogo (9.000), Vili (3.690), Vumbu (5.000), Wandji (10.000), Wumbvu (18.300), Yasa (fascht uusgstorbe).
• D Pygmäe-Sproch Baka mit 3.200 Sprächer.
• Derzue git s au no Franzesisch mit rund 37.500 Muetersprochler.

Religion

Öbbe 65% vo de Iiwohner si Christe (60% Katholike, 5% ghöre zu verschiidene protestantischi Chille). Dr Räscht vo der Bevölkerig hängt Volksreligione, vor allem em Bwiti, aa. Ä Minderheit, öbbe 5%, bekennt sich zum Islam, ä Gruppe, wo sit 1998 grösser wird.

Friezyt

Bi archäologische Grabigen im hitige Gabun het mer neolithischi Sidligen us em 5. Johrhundert v. Chr. gfunde, Yyse isch no Ergebnis vu dr Radiochohlestoffdatierig zum erschte Mol zwisch em 4. un 1. Johrhundert v. Chr. Verschafft wore.^[6] Frieji Bewohner sin allwäg wie in dr ganze Region Pygmäe gsii, wu do as Jeger un Sammler gläbt hän.

Ab em 5. Johrhundert hän d Bantuvelker, wu aafangs nume im usserschte Nordweschte vu Zäntralafrika gsidlet hän, aagfange no Siide z expandiere. Derwylscht d Velker im Siide zmaischt Fischer un Waldlandbflanzer gsii sin, wu fascht kai Metall brucht hän, hän d Metallwärchzyyg, wu in däre Period entwicklet wore sin, d Tächnik vu dr Landwirtschaft revolutioniert un hän eso zuen ere Verdrängig vu dr Pygmäe gfiert, wu hite nume no ne chlaine Dail vu dr Bevlekerig vu Gabun uusmache. D Yywanderer sin d Vorfahre vu dr hitige Mpongwe un e baar andere Velker gsii, d Fang sin as letschti schließlig im 19. Johrhundert us em Norde chuu.

Au friejer isch dr groß Dail vum Land mit dichtem Räägewald deckt gsii, zue dr Grindig vu greßere Staaten isch nit chuu, di ainzig Uusnahm isch s Chenigrych Loango gsii, wu dr nerdligscht Dail dervu grad no bis uf s hitgi Biet vu Gabun gangen isch.

Vorkoloniale Kontakt mit dr Europäer 1472–1839

As erschte Europäer isch dr portugiesisch Seefahrer Lopes Gonçalves anne 1472 an d Kischte vum hitige Gabun chuu. Dr Gonçalves isch im Ufdrag vum Chaufmann Fernão Gomes unterwägs gsii, wu vum portugiesische Chenig s Handelsmonopol an däre Kischte iberchuu het doderfir, ass er all Johr 600 km vu dr afrikanische Kischte uusgforscht het. Dr Gonçalves het em Land wahrschyns au dr Name gee: no dr Form vu dr Mindig vum Fluss Komo isch s Land „Gabão“ ( e bstimmte Seefahrermantel) gnännt wore,

Im Lauf vu dr Johrhundert sin usser dr portugiesische au niderländischi, änglischi un franzesischi Händler an d Kischte chuu. Ghandlet woren isch mit Sklave, Elfebain un Ebeholz. D Sklave hän di europäische Händler vu dr Kischtenvelker gchauft, wu die vu dr Velker im Landesinnere dur Handel oder Sklavejagde kriegt hän. Im Biet nerdli vum Fluss Ogooué im Zäntrum vum hitige Gabun hän d Portugiese gwissi Handelsrächt ghaa, wu di ibrige Europäer anerkännt hän, si hän aber kai koloniali Herrschaft uusgiebt. In dr Verdreg vu Ildefonso un Pardo (1777 un 1778) het Portugal zuegunschte vu Spanien uf die Rächt verzichtet, aber d Spanier sin in däre Region bis 1850 chuum aktiv gsii. Ändi vum 19. Johrhundert hän si d Spanier au offiziäll uf Spanisch Ginea im Norde zruggzoge, s hitig Equatorialginea).

Kolonisierig dur d Franzose 1839–1914

dr Chenig Denis Rapontchombo un Frau, zytgnessischi Gravur

Di erscht europäisch Macht, wu si duurhaft an dr Kischte feschtgsetzt ghaa het, sin d Franzose gsii. Am 9. Februar 1839 het dr franzesisch Admiral Louis Edouard Bouet-Willaumez e Vertrag mit em Mpongwe-Herrscher Denis Rapontchombo unterzaichnet, derno sin Verdreg mit andere Oberhaipter an dr Kischte chuu. Us däne Verdreg het Frankrych fir si dr Status vun ere Protektoratsmacht fir d Kischte vu Gabun abglaitet, un het sy Yyfluss in dr Region sistematisch verstärkt. Di zuechimftrige Kolonialherre hän as Grund fir ihre Status as Schutzmacht dr Kampf geg dr Sklavehandel aagee. Anne 1843 hän d Franzose s Fort Aumale as Marinestitzpunkt an dr Mindig vum Komo ufgrichtet. 1849 isch di speter Hauptstadt vu Gabun offiziäll as Sidlig fir freiglosseni Sklave grindet wore, noch em Vorbild vu dr Stadt Freetown im hitige Sierra Leone het si dr Name Libreville iberchuu.

E hoch aasää het die nei Kolony aber nonig ghaa bi dr Franzose. No 1866 hätte si gärn ihri Bsitzige z Equatorialafrika gege s munzig britisch Gambia duscht. Zwische 1886 un 1887 hän d Franzose s Landesinner, wu mit Räägewald deckt isch, erforscht. Wu dr Pierre Savorgnan de Brazza bis zum Oberlauf vum Ogooué firichuu isch un e Station (Franceville) ufgrichtet ghaa het, isch s Biet vum huitige Gabun erforscht un us europäischer Sicht „in Bsitz gnuu“ gsii. Am griene Disch isch im Verdrag vu Paris per Lineal anne 1900 d Gränze zue Spanisch-Ginea un zum dytsche Kamerun im Norde zoge wore. 1886 isch Gabun per Dekret offiziäll zur franzesische Kolony erklert wore.

Bis 1903 isch Libreville d Hauptstadt vum „franzesische Kongo“ gsii, wu ußer Gabun di hitig Republik Kongo umfasst ghaa het, Anne 1903 isch Brazzaville Hauptstadt wore. Ab 1910 isch Gabun Dail vu „Franzesisch-Equatorialafrika“ gsii. Anne 1911 het Frankrych im Rame vun eme Kompensationsgschäft no dr Agadir-Krise e Dail vun nerdlige Gabun an s dytsch Kamerun abdrätte. Dodermit het Gabun mit Uusnahm vun eme Biet am Oberlauf vum Ogooué, wu erscht 1946 ändgiltig zue Gabun chuu isch, syni hitig Gstalt iberchuu.

Inneri Verhältnis in dr Kolony un Unabhängigkaitsbsträbige 1914–1960

Dr Wärt vu dr Kolony fir Frankrych sin vor allem di nadyrlige Vorchuu vu Kautschuk gsii, wu fir d Gummi- un Chriegsinduschtry seli wichtig gsii isch. Wu dr indiräkt Druck zum Kautschuksammle dur Styyre nit groß gnu isch, hän d Franzose Zwangsarbet verhängt. Im Erschte Wältchrieg sin z Gabun – wie in dr ibrige franzesische Kolonie – Soldaten un Dreger rekrutiert wore, d Zwangsarbet verscherft un dr Druck zum Kautschuksammle all hecher wore. Doderdur het s z Gabun in Dail vum Land Hungersnet gee. Au im Johrzehnt derno hän d Zwangsmaßnahme vu dr Kolonialverwaltig zum Dail zue Hungersnet mit Döuserte Dote gfiert in eme Land, wu s bis dert gnuer z Ässe gee het fir d Bevelkerig. Bis in d 1920er Johr het s als emol Ufständ vu verschidene Velker geg d Kolonialherrschaft gee. Die Ufständ, regional begränzt un nit landeswyt koordiniert, sin vu dr Kolonialarmee aber ohni Miei nidergschlaa wore.

Kautschuk noch noch em Änd vum Erschte Wältchrieg un em Änd vum Kautschukboom allmee vum Holz, vor allem Okouméholz as Exportprodukt abglest wore. Innerhalb vu Franzesisch-Equatorialafrika het s autonom Gabun as „rychi Kolony“ gulte. Dä relativ Wohlstand un di frie Missionierig hän derzue gfiert, ass es scho in dr 1920er en europäisierti, afrikanischi Mittelschicht gee het un Aasetz fir e nationali Bewegig entstande sin. Organ vu däre Bewegig sich d Zytschrift L´Echo gabonais gsii. Daernäbe het s baar Unterstitzigsverain gee, wu zum Dail ethnisch strukturiert gsii sin.

In dr Zyt vum Zweete Wältchrieg isch di kolonial Verwaltig aafangs uf dr Syter vu Vichy-Frankrych gstanden het si erscht uf Druck vu dr britische Flotten as letsachti Dailkolony vu Franzesisch-Equatorialafrikas im Novämber 1940 em Freie Frankrych vum General Charles de Gaulle aagschlosse. Anne 1944 het s z Barraville, im benochberte Franzesisch-Kongo, unter dr Laitig vum De Gaule d „Konferenz vu Brazzaville“ gee, wu ne kompletti Neiornig vum Verhältnis vu Frankrych zue syne Kolonie bschlosse woren isch. S „Mueterland“ het au Gabun zum franzesische Iberseeterritorium erklert un het d Zwangsarbet abgschafft. Gabun het jetz au Verdrätter in di Franzesisch Nationalversammlig derfe schicke.

In dr 1940er un 1950er Johr sin di spetere wichtigschte Bolitiker vum unabhängige Gabun uf dr Blan drätte. Dr Jean-Hilaire Aubame isch e Fang, un in dr Kolonialverwaltig gschafft het un Barlemäntsabgordnete z Paris gsii isch. Anne 1947 het er d Union Démocratique et Sociale du Gabon (UDSG) grindet. Sy Gegespiler isch drLéon M’ba gsii, e Mitglid vu dr Territorialversammlig vu Gabun un au ne Fang, wu wäge Verwicklig in e Ritualmord in dr 1930er Johr erscht im Gfängnis ghockt isch un speter bis 1946 im Exil gläbt het. Är het im Oktober 1946 unter em Name Mouvement Mixte Gabonais (MMG) dr gabunisch Ableger vu dr Rassemblement Démocratique Africain (RDA), wu im ganze französische Afrika verdrätte gsii isch, grindet. En andere Kolonialbeamte, dr Paul Gondjout, het anne 1952 dr Bloc Démocratique Gabonais (BDG) grindet, wu speter dr Paul Mba yydrätten isch. UDSG un BDG hän in dr spote 1950er Johr zämen an ere Verfassig fir Gabun gschafft, sin aber nit yydrätte fir e Unabhängigkait vum Land. Si hän welle, ass Gabun in dr „Franzesische Gmainschaft“ blybt, wu vum De Gaule grindet woren isch un wu dr franzesische Kolonie nur e gwissi Autonomy ihet welle gee.

Anne 1958 isch Franzesisch-Equatorialafrika in vier Kolonie ufdailt wore, wu dr vier hitige Staaten entspräche. Gabun isch en autonomi Republik in dr Union française wore, dr Mba isch Regierigsschef un dr Gondjout Bresidänt vum Barlemänt wore. Drotz ass dr Mba vor ere verfriete Unabhängigkait gwarnt het, het Gabun schließlig am 17. Augschte 1960 sy Unabhängigkait verchindet.

Di unabhängig Republik Gabun (syt 1960)

Bi dr erschte freie Wahlen im unabhängige Gabun het kani vu dr boode große bolitische Barteie ne, Meehait chenne gwinne. Dr Regierigsschef Leon M´Ba vu der BDG het zuen ere Zämmenarbet vu dr Barteien ufgruefe. Wun er versuecht het, d Verfassig in Richtig vun ere Bresidaldemokraty no franzesisch-gaullistischem Vorbild z ändere, isch er im Barlemänt uf Widerstand gstoße. Är het derno s dr Uusnahmzuestand uusgruefen un het s Barlemänt ufglest. Sy grescht innerbarteilige Konkerränt Paul Gondjout het er zue zwai Johr Gfängnis verurdaile loo. Mit em UDSG-Fierer Aubaume het er si uf Neiwahlen anne 1961 gainigt, wu syni Bresidalverfassig bstetigt het. Dr Aubame isch Usseminischter wore.

Aafangs 1964 het dr M´Ba wider versuecht, sy Macht z feschtige, in däm Fall dur e Zwangsverainigung vu dr BDG mit dr UDSG, ass es de facte ne Aibarteiestaat drus wore wär. In dr Nacht zum 18. Februar 1964 hän Soldaten us dr 400-Mann-Armee vu Gabun butscht. Dr M´Ba isch abgsetzt un e Huffe Bolitiker sin verhaftet wore. D Militer hän e zivili Regierig yygsetzt mit em J.H. Aubame un Paul Gondjout. Ai Dag speter sin franzesischi Fallschirmjeger us em senegalesische Dakar in dr Hauptstadt vu Gabun glandet un hän dr M´Ba wi der in s Amt brocht. 150 Gegner vum M´Ba sin verhaftet un dr Aubame isch zue 20 Johr Gfängnis verurdailt wore.

Dr M´Ba het derno au di negschte Wahle gwunne. Wun er anne 1967 z Paris an ere schwäre Chranket gstorben isch, isch sy Vizebresidänt Albert Bernard Bongo automatisch Bresidänt vu Gabun wore.

Dr Bongo het sy Macht gfeschtigt, indäm er Lyt in dr Bartei uusduscht het un sich aber au mit dr Opposition im Exil verständigt het un bolitischi Gfangeni frei gloo het. Aafangs 1968 het er verchindet, Barteie seie ne „Erb vum Kolonialismus“, wu di ethnische Rivaliteten im Land ferede dieje. Är het alli Bartei ufglest un e Ainhaltsbartei unter em Name „Parti Démocratique Gabonais“ (PDG, Demokratischi Bartei vu Gabun) grindet. Är het alli Gabuner, unabhängig vu alte Rivaliteten un vorige bolitische Bindigen, yyglade, Mitglid vu däre Ainhaitsbartei z wäre. Ab 1972 het si ne Personekult um dr Albert Bongo bildet, wu si „große Vater“ het nänne loo. Syni Ideology, wun er „Renovation“ ngnännt, un het gsait, si sei „nit links un nit rächts“ un en aigene gabunische Wäg unabhängig vu „wildwachsende Kapitalismus“ un vum „birokratische Sozialismus“. Dr Bongo het sich in dr negschte Johrzehnt e baar Mol widerwehle loo, mit Ergebnis iber 99 Brozänt. Wun er 1973 dr Staatsschef vu Libye, dr Muammar al-Gaddafi, droffe het, isch er derno zum Islam iberdrätte un het si ab do Omar Bongo bzw. no syre Wallfahrt (Haddsch) uf Mekka El Hadj Omar Bongo gnännt, ab 2003 Omar Bongo Ondimba.

Aafangs 1990er Johr hän wirtschaftligi Schwirigkaiten un d Demokratisierig in vylne Länder z Afrika z Gabun zue gwaltsame Demonschtratione gfiert. Dr Bongo het Lohnerhechige mieße zuegstoo un fir Merz/April 1990 e Nationalversammlig verspräche. Die dreiwichig Konferänz, wu näbe dr PDG au opposizionälli Gruppe derby gsii sin, het zue bolitische Reforme gfiert. Unter em Casimir Oyé-Mba ischzämme mit dr Opposozion e Ibergangsregierig gschaffe wore. Im Septämber 1990 het s zwai Butschversuech gee, wu wider mit Hilf vum französische Militer nidergschlaa. Im nämlige Monet het s di erschte freie Wahle syt Johrzehnt gee, d PDG het d Meehait gwunne. Im Merz 1991 isch e neji Verfassig in Chraft drätte

Im Dezämber 1993 isch dr Bongo mit 51 Brozänt vu dr Stimmen as Bresidänt widergwehlt wore. Verschideni Opposizionskandidate hän des Ergebnis nit anerkännt. Uurueje hän schließlig im Novämber 1994 zue dr „Pariser Veryybarige“ zwische dr Regierig un dr Opposizion gfiert, wu vum Bongo aber nie wirkli umgsetzt wore sin.Europäischi Kritiker hän em Bongo schwäri Mänscherächtsverletzige vorgworfe. In dr Johr 1998 un 2005 het d PDG d Wahle gege di gspalte Opposizion gwunne. Am 8. Juni 2009 isch dr Bongo iberraschend gstorbe. D Senatsbresidänti Rose Francine Rogombé isch as Interimsbresidänti veraidigt wore. D Wahl zum neie Staatsbresidänt het dr Suhn vum Bongo, dr Ali Bongo Ondimba, gwunne.

Wu dr Ali Bongo Ondimba no dr Bresidäntschaftswahle am 27. Augschte 2016 mit knappem Vorsprung zum Siiger erklert woren isch, isch s zue bluetige Uurueje in dr Hauptstadt Libreville chuu. Noch eme Schlagaafall im Oktober 2018 het si dr Bongo us dr Effetligkait zrugzoge un im Uusland bhandle loo. Am 7. Jänner 2019 hän Offizier z Libreville ohni Erfolg versuecht, dr Bongo z stirze.

No dr Bresidäntschaftswahle am 26. Augschte 2023, wu dr Bongo wider as Siiger drus firigangen isch, het e Gruppe vum Militer gege ihn butscht un het verchindet, ass si d Macht ibernuu hebe.^[7][8]