S Friehjohr, au Früelig, Langse oder Üstag, isch eine vo de vier Johreszite vo dr gmässigte Klimazon. Uf s Friehjohr folgt dr Summer, druf s Spotjohr un schliessli dr Winter.
Je nochdäm, ob uf dr Sydhalbkugel oder dr Nordhalbkugel Friehjohr isch, unterscheidet mer zwische Nordfriehjohr un Siidfriehjohr. Ufgrund vum wandernde Zenitstand (subsolarer Punkt) vo dr Sunn zwischem siidliche un nördliche Wendekreis widerholt sich s Friehjohr in jedere Hemisphär jährlich. Es isch wege dem au mögli, usem Siidfriehjohr e Nordspotjohr z'folgre un umkehrt.
Astronomischi un meteorologischi Definitione
Astronomisch fangt s Friehjohr mitem Friehjohrs-Tag-un-Nacht-Gliiche a:
- uf dr Nordhalbkugel am 20. oder 21. März, in selteni Fäll - zwische 2020 un 2100 aber sehr oft - scho am 19. März
- uf dr Siidhalbkugel am 22. oder 23. September.
D'Erdax stot tangential zue dr Erdbahn un dr subsolar Punkt uf dr Erdchugle yberschrittet dr Erdäquator vu Süde nooch Norde (Nordfrüehling) bzw. umgchehrt bim Südfrüejohr.
D'Sunne trättet uf ihrer schinbare Bahn um d'Erde debi ins Dierkreiszeiche Widder (Nordfrüelig) bzw. Woog (Südfrüehlig).
Meteorologisch gsehe fangt s Friehjohr am 1. März a. D'Meteorolog ordne d' Johrszyte ganze Monat zue. Dr Winter hört fyr d' Meteorologe im Februar uf. Dr Fryhling umfasst d' Monat März, April un Mai. Des hängt mit em Sunnestand uf dr Erdoberflächi un domit mit dr igstrahlte Energi zämme, wo massgäblich d'Temperature bestimmt.
Astronomisch hört s Friehjohr mit dr Sommersunnwend uf (21. Juni uf dr Nordhalbkugel, bzw. 21. oder 22. Dezember uf dr Siidhalbkugel). Wyl d Umlaufbahn vo dr Erd um d Sunn um 1,7 Prozent vun ra Kreisbahn abwicht, sin d' vier Jahreszyte nit ganz glich long. D Siidwinter sin wege dr grössri Entfernig vo dr Sunn theoretisch ä bisli strenger als de Nordwinter, allerdings isch ufgrund vu dr Form vu dr Antarktis d'Südhalbkugle sowiso chälter wie d'Nordhemisphäri vu dr Erde.
Phänologisch Friehjohr
Dr phänologisch Friehjohrssaafang (noch dr Entwicklung vun bstimmte Pflanze) ka vum astronomische erhebli abwiche un wird in verschiedeni Phase yteilt. Dr Itritt vo däri Phase wird durch de Beginn vo dr Bliete vun typische Pflanze definiirt. D Monet März, April un Mai in dr nördliche Hemisphär bzw. September, Oktober un November in dr siidliche Hemisphär ghöre zum Friehjohr.
Wissenswerts
In viili Kulture git's ä Friehjohrsfescht un Friehjohrsrite. So leite sich zum Bispiil diversi kirchlichi biweglichi Fyrdi vum Datum vum Friehjohrsonfang ab.
Nit vollschtändig klärt sind d Ursache fyr d Friehjohrsmidigkeit.
Redewendunge
- Früeligsgfüehl bekummt eber, wu sich meischt ugwollt, plötzli zum andre Gschlecht hizoge fihlt.
- sin zweyte Früelig erlebt ä Person, wu in höhrem Alter, no mol eine gern hät.
Weblink
- Christoph Landolt: Frühling auf Schweizerdeutsch: Uustag, Huustage & Langsi, Lanzig. Woortgschicht vom 28. Meerz 2023, useggää vo de Redakzioon vom Schwyzerischen Idiotikon.
- Frühlings-Fotos, Fotogalrie Grundschuel Friedrichsfehn
- Syt fyr Kinder yber d Fryhling
 |
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Frühling“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |