Studium und Afang vo dr Karriere

Frédéric-César de la Harpe isch 1754 in eifache, aber adlige Verhältniss uf d Wält cho. Noch ere Grundusbildig z Rolle isch er im Alter vo vierzähni für zwei Johr an s Seminar uf Schloss Haldestei cho. Dr Underricht in däm Institut, wo vom Martin vo Planta und vom Johann Peter Nesemann gfüehrt worden isch, und die republikanisch-aufklärerische Haltig, wo dört gherrschd hai, si für dr jung Laharpe brägend gsi.^[1] Noch eme zweijòhrige Studienufenthalt z Gämf het dr Laharpe, wo jetzt achzähni gsi isch, s Studium vo dr Jurisprudenz z Tübinge agfange. An dr Universität vo Tübinge het er en engi Fründschaft mit em Henri Monod gschlosse, wo au us em Waadtland cho isch. Noch siiner Promotion im Johr 1774 isch dr Laharpe in si Heimot zrugggange. Er het sich z Lausanne niidergloo und isch dört in dr Root vo de Zweihundert ufgnoh worde. Si Bruf as Aawalt het er an dr Wälsche Appellationskammere z Bärn usgüebt. Er het immer meh under em entwürdigende Verhalte vo dr Bärner Herrschaft über die Waadt und ihri Bewohner glitte. Dorim isch er froh gsi, won em 1782 aabote worden isch, e baar Günstling vo dr Zarin Katarina II. as Mentor uf ihrer „Grand Tour“ z begleite. Die Reis het en über Rom und Sizilie bis noch Malta gfüehrt. Z Neapel isch dr Laharpe in dr Freimuurerorde ufgnoh worde. Uf Wunsch vo dr Zarin het er siini Zögling über Wien und Warschau zrugg bis noch Sankt Petersburg begleitet, und isch dört im Früehlig 1783 aachoo.

Erzieher in dr Zarefamilie

Die russischi Zarin Katharina II

S erste Johr z Sankt Peterburg het dr Laharpe in erster Linie em Lehre vo dr russische Sprooch gwidmet. Vo 1784 aa het em Zarin d Erziehig vo ihre beide Änkelchinder, vom Alexander, em spötere Zar, und vo siim jüngere Brueder Konstantin aaverdraut. Si Arbet het sich am Afang uf e Französischunderricht beschränggt. Mit dr Ziit het dr Laharpe si Erziehigskonzäpt wiitgehend chönne duresetze. S Schwergwicht isch in de Fächer Gschicht und Geographii gläge, drnäbe het er grosse Wärt uf d Vermittlig vo Philosophii und Staatskund gleit. So het er s Gedankeguet vom Jean-Jacques Rousseau (Contrat social) und vom John Locke (Upon civil governement) im Zarehuus heimisch gmacht.^[2] 1790 het dr Laharpe d Dorothea Boethlingk, die 16jöhrigi Dochter vom ene riiche Peterburger Kaufma ghürotet. Währed siim Ufenthalt z Russland het dr Laharpe nie dr Kontakt zum westlige Europa verlore. Mit em Waadtland isch er über e Briefkontakt mit em Henri Monnod stark verbunde bliibe. Mit Inträssi het er d Entwicklig z Frankriich noch dr Revolution vo 1798 verfolgt. Er het Erfolg gha drbii, d Zarin vo findlige Agriff gege Frankriich abzhalte. Über e Reihe vo anonyme Brief in dr London Chronicle het dr Laharpe Iifluss uf d Entwigglig in siiner Heimet welle neh. Under em Name Philantropus und Helvetus het er 1790 mehreri Brief veröffentligt, won er fiktiv din beschriibe het, wie z Bärn e Revolution stattgfunde haig und in dr Waadt d Ständ zsämmegrüeft worde siige.^[3] Churz druf het er drei persönligi Brief in s Waadtland gschiggt, won er din d Iiberüefig vo de Ständ vorgschlage het. Ein von dene Brief isch vo dr Bärner Zensur abgfange worde, und denn het d Bärner Obrigkeit z Russland interveniert und d Entlassig vom Laharpe gforderet. D Zarin isch aber zerst nit uf d Forderig iigange, het dr Laharpe aber im Dezämber 1794 entloo. Ihr Groosschind, dr Alexander, het s fertig brocht ass dr Laharpe no bis zum Mai 1795 het chönne bliibe. Ins Waadtland het er nid zrugg chönne. Dorum het sich dr Laharpe uf e Landguet im gämferische Genthod zruggzoge, vo wo us er mit em Alexander in ängem Briefkontakt bliiben isch.

Politischi Laufbahn

Dr Alexander I. vo Russland

1796 isch er noch Paris zoge, won er em französische Direktorium dr Aalass zur Intervention in dr Schwiiz gee het, won er sich uf e Lausanner Verdrag vo 1564 berüeft het, wo vo Frankriich garantiert worden isch. In däm Verdrag si dr Waadt ihri bestehende Freiheite zuegsicheret worde. Er isch dorum in konservative Kreis as «Dotengreber vo dr Alte Eidgenosseschaft» bezeichnet worde. Dr Laharpe isch ziitwiis dr umbestritteni Füehrer vo dr radikale schwiizerische Revolutionärspartei gsi, de sogenannt Patriote.

Wo d Eidgenosseschaft 1798 vo de Franzose in die Helvetischi Republik umgwandlet worden isch, wie s vo ihm und em Peter Ochs mit em französische Direktorium verabredet gsi isch, isch er zu siiner Enttüschig wägem Widerstand vo de Republikaner nit ins erste helvetische Direktorium gwehlt worde. Erst dur e Druck vom französische Gsandte isch er am 29. Juni 1798 zsämme mit em Ochs Mitgliid vom Direktorium worde und het siis quasi diktatorische Übergwicht in dr Exekutive zu Gwaltmassnahme bruucht, won er drvo ghofft het d Eiheitsrepublik, wo vo alle Siite bedroht gsi isch, z rette. Im Staatsstreich vom 7. Jänner 1800 isch s Direktorium gstürzt und abgschafft worde, und dr Laharpe het s Land müesse verloo und isch noch Paris gflüchtet.

Er isch vom Zar Alexander I. noch Russland iiglade worde und isch dört vo 1801 bis 1802 gsi. Denn het er uf eme Landhuus bi Paris gläbt, het 1814 nochdäm die Verbündete iizoge si, vom Zar Alexander d Würde vom ene General mit em Andreasorde übercho und het dr Zar chönne drzue bringe, ass er d Wiiderherstellig vom alte Underdaneverheltnis vo dr Waadt und vom Aargau, wie s Bärn vorgha het, nit zuegloo het. Au isch s siim Iifluss uf e Zar z verdangge, ass d Schwiiz nit ufdeilt oder as Monarchii in dr Dütsch Bund iigliideret worden isch. Noch siiner Dätigkeit as Gsandte vo dr Waadt und vom Tessin und as inoffizielle Aawalt vo dr Schwiiz am Wiener Kongräss, isch er 1816 noch Lausanne züglet und isch dört 1838 hochverehrt gstorbe.