Dä Artikel behandlet s Dorf Appezöll. För wiiteri Bedüütige lueg onder Appezäll. |
Appenzell | |
---|---|
Basisdate | |
Staat: | Schwiiz |
Kanton: | Appezell Innerrhode (AI) |
Bezirk: | (Bezirk ond Gmeend sönd identisch) |
Gmeind: | Appezöll Schwendi Rüüti |
Poschtleitzahl: | 9050 |
Koordinate: | 748891 / 244087 |
Höchi: | 780 m ü. M. |
Iiwohner: | 5751 (31. Dezember 2006) |
Website: | www.appenzell.org |
Charte | |
S Dorf Appezöll (amtlig Appenzell) isch de Hoptort vom Kanton Appezöll Inneroode i de Schwiz.
Geografii
D Bezirk (politischi Gmeende) Appezöll, Schwendi ond Rüüti täälide sech s Dorf, wobii de grösst Tääl vom Dorf zom Bezirk Appezöll ghööt. S Dorf lit uf ere Höchi vo 780 m, am Fuess vom Alpsteimassiv und werd vo de Settere dorflosse.
Regionalpolitische Sonderstatus
Wil sich verschidnigi Bezirk s Dorf uftäälid, isch scho im 16. Johrhondert für Ufgoobe, wo die ganzi Ortschaft betröffid, wie Boupolizei, Füürwehr oder Wasser- ond Energiivesorgig, ääges e Spezialgmeend gröndet worde, d Füürschaugmernd, wo s ganze Dorf Appezäll mit siine Ussequartier umfasst.
Dr Name
1071 isch s Dorf under em Name Abbacella erwähnt worde, 1223 as Abbatiscella, was Abts Zelle (Parzälle vom Abt) bedütet.
Näbis zom luege
I de Gasse vom Dorf Appezöll häts en Huufe schöni alti Hüüser, wo zum Tääl Moolereie oder Verzierige a de Fassade händ. En gschichtsträchtige Ort isch de Landsgmeendsplatz mit em Landsgmeendsbronne ond de Lende. Uf em Fridhof stood uf jedem Grab e Holzchrüütz mit ere Schleife dra. Wiiteri Gebäu, wo sichs lohnt zum verbii luege sönd folgendi:
- d Pfarrchölche Sankt Maurizius (Bau- und Gstaltigsfaasene vom 16. bis 18. Johrhondert)
- s Kapuzinnerchloster Mariä Liechtmäss mit de Chlosterchölche us em 17. Johrhondert
- s Kapuzinnerinnechloster Maria der Engel
- s Schloss, e Patrizierhuus us em 16. Johrhondert
- s Rodhuus, en spootgotische Bau
- d Landeskanzlei (20. Johrhondert)
Vill vo däne Baute send uf de Liste vo de Kulturgüeter vo nationaler Bedüütig.
Wertschaft
S Dorf Appezöll häd en Huufe chlinneri ond grösseri Läde, wo Artikel för dä täglich Bedarf, aber ou vil Sache för d Turiste zom Verchauf aabüütid. Onder anderem natürli d Appezöller Spezialitäte, wie de Appezöller Chääs, de Appezöller Biberflade, d Appezöller Südworst, de Appezöller Pantli usw.
Rond oms Dorf häd sech ou verschidnigs Chliigwerb aagsidled. Zu de bekanntere Firmene ghörd d Firme Ebneter & Co., wo näbed em Appezöller Alpebetter no anderi Schnäps destiliert. E wiiteri Firme isch d Brouerei Locher AG, wo s Appezöller Bier ond de Säntis Malt, en Wisky herstöllt.
Galerii
- D Hoptgass dor Appezöll
- Landsgmeends-Bronne uf em Landsgmeendsplatz
- Blick i d Chölche St. Mauritius vo Appezöll
- D Landeskanzlei / Kantonalverwaltig
- De Fläcke Appezöll i de Stumpfsche Chronik 1548
Literatur
- Achilles Weishaupt: Appenzell (Bezirk). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz..
- Rainald Fischer: Die Kunstdenkmäler des Kantons Appenzell Innerrhoden. Das Innere Land. Das Dorf Appenzell. Birkhäuser AG, Basel 1984 (= Die Kunstdenkmäler der Schweiz, Band 74), ISBN 3-7643-1629-2, S. 129–390, 490.
Weblink
Appenzell in der Topographia Helvetiae, Rhaetiae et Valesiae (Matthäus Merian) im dütschsprochige Wikisource