Uruguái

Uruguái (karaiñe'ẽme: Uruguay), héra tee Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái (karaiñe'ẽme: República Oriental del Uruguay), ha'e niko peteĩ tetã hekosãsóva Ñembyamérika pegua, oĩva ñemby kuarahyresẽ ngotyo ku yvyrusúpe.

Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái
Uruguái


Poyvi
Ha'erã'i

Tetã ñe'ẽ akã: sãso térã mano

Libertad o Muerte
Tetã Momorãhéi: Himno Nacional Uruguayo
Nerehendúirõ
Tavusu Montevideo
Ñe'ẽnguéra Karaiñe'ẽ
Tetãygua réra Uruguáigua
Tekuái reko Tavakuairetã ijekopytyjojáva
 • Tendota Luis Alberto Lacalle Pou
 • Tendota ombuekoviáva Beatríz Argimón
Tetã Amandaje Asamblea General de Uruguay
Sãso
 • Declarada
 • Reconocida		 Tavetã Pindoráma pegua
25 jasypoapy ary 1825-pe
28 jasypoapy ary 1828-pe
Yvy apekue Ñemoĩha 90.º
 • Opaite 176.215 km²
 • Y (%) 1,5%
Tembe'y 1.564 km
Y rembe'y 660 km
Yvyty yvatevéva Cerro Catedral
Ava hetakue Ñemoĩha 128.º
 • Hetakue 3.415.920 (2005) hab.
 • Typy'ũ 19 hab./km²*
PIB (PPA) Ñemoĩha 92.º
 • Opaite (2006) USD 37.267 sua
 • Per cápita USD 11.646 (2006)
PIB (nominal) Ñemoĩha 86.º
 • Opaite (2006) US$ 19.221 sua
 • Per cápita US$ 9.700 (2006)
IDH (2007) 0,852 (46.º) – alto
Viru Peso ($, UYU)
Ára UTC-3
 • Arahakúpe UTC-2
ISO Jehero 858 / URY / UY
Tetã renda tee Ñandutíme .uy
Tetã pumbyry papapy +598
Tetã puhoe papapy CVA-CXZ
COI Jehero URU
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Pindorama ha kuarahyreike gotyo ku tetã Argentina. Kuarahyresẽ ngotyo oreko hembe'y paraguasu Atlántiko rehe ha ñemby Río de la Plata rehe. Ijapekue hína 176 215 km², apekue rupive Uruguái hína pe tetã michĩve mokõiha, tetã Surinam rire. Ary 2011 jave, umi Uruguái retãygua hína 3,29 sua tapicha,[1] upévare iñemoiha 10ha umi tetãnguéra Ñembyamérika pegua, umi tetãygua hetakuére.

Uruguái niko peteĩ tavakuairetã mburuvicharapépe oñemboja'óva 19 tetãvore ha 89 táva. Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e hína Montevideo, orekóva 1,3 sua tekovekuéra ipype,[2] ha umi táva ojeréva Montevideo ndive ojeipapa 1,7 sua tapichakuéra, ha'éva 53% opaite Uruguái retãygua.[3] Uruguái oipytyvõ akue omoñepyrũ hag̃ua upe Tetãnguéra Joaju aty, Mercosur, OEA, upe UNASUR ha G77 avei.

Apekue ko'ãgagua Uruguái retã pegua ojeikuaa va'ekue Banda Oriental réra rupive —orekóva ipype avei pehẽnguemi upe tetãvore Pindoráma pegua Rio Grande do Sul ko'ãgagua—. Oñembohérava upéicha ijapekue oĩva kuarahyresẽ ngotyo ysyry Uruguay pegua ha ha'e va'ekue upe yvy ikuarahyresẽvéva Río de la Plata Virreirenda pegua. Ára 27 jasypoapy ary 1828 pegua ojejapo jekupytyha omoñepyrũ tetã hekosãsóva.

Uruguái ha'eha upe tetã orekovéva tapicha ohaikuaáva ha omoñe'ẽkuaáva ipype opaite Amérika Latína-pe, ONU he'iháicha.[4]

Héra ypy
Ysyry Uruguái.

Tavetã España ojajo aja ikolónia Amérikape oñembohéra akue Uruguái Banda Oriental-háicha ha, umi arykuéra peteĩha tekosãso ñorairõ jave, oñembohéra Uruguái upe Provincia Oriental-háicha.

Poytuga ha Pindoráma oñemomba'e aja Uruguái apekue (1816-1828) oñembohéra chupe Provincia Cisplatina. Ojejapóva Uruguái iLéi guasu peteĩha ary 1830-pe, oñemoĩ ko ysyry Uruguái réra tetã pyahúpe, upévare oñembohéra chupe Estado Oriental del Uruguay karaiñe'ẽme. Ha ipahápe Uruguái Léi guasu ary 1918 pegua, oñemoĩ ko téra tee ko'ãgagua.

Ára ohasa jave, ko tetã ojeikuaa Uruguái mante, ñe'ẽ oúva avañe'ẽ pegua, ha orekóva heta he'iseha:

  • Uru ysyry retã térã Uru ysyry. Umi guyra'i hérava uru rehe, oikovéva ysyry Uruguái hembe'ýre. Upéicha, avañe'ẽme: uru; gua, «pegua»; ha y, «ysyry», uru pegua ysyry.
  • Jatyta ysyry. Oúva ko ñe'ẽ avañe'ẽ pegua urugua, he'iséva 'jatyta oikóva ýpe', ha y, 'ysyry', ysyry Uruguái oikovégui hetaite jatyta, térã urugua kuéra. [5]
  • Guyra ysyry. Upe ñe'ẽpehẽ uru he'ise hína guyra —urutáu, yryvu, javuru— ha guay «ysyry».

Uruguái táva

Uruguái retã oreko 89 táva, 25 orekovéva 20 000 tapichakuéra ary 2011 jave.

Uruguái tavakuéra
ÑemoĩhaTávaTetãvoreAva hetakue
199620042011
1MontevideoMontevideo1 303 1821 269 5521 305 082
2Ciudad de la CostaCanelones78 57698 916112 449
3SaltoSalto93 11799 072104 028
4PaysandúPaysandú80 75180 74087 068
5MaldonadoMaldonado59 57071 73684 809
6RiveraRivera71 34576 79578 900
7Las PiedrasCanelones66 58469 22271 268
8TakuaremboTacuarembó45 89151 22454 757
9MeloCerro Largo46 88350 57853 245
10ArtigasArtigas40 24441 68743 567
11MercedesSoriano39 32042 03241 975
12MinasLavalleja37 14637 92538 446
13San José de MayoSan José34 55236 33936 747
14DuraznoDurazno30 60733 57635 466
15FloridaFlorida31 59432 12833 640
16Treinta y TresTreinta y Tres26 39025 71133 458
17Barros BlancosCanelones26 81328 61031 650
18Ciudad del PlataSan José21 36826 58231 146
19San CarlosMaldonado24 03024 77127 471
20Colonia del SacramentoColonia22 20021 71426 231
21PandoCanelones23 38424 00425 949
22RochaRocha26 01725 53825 422
23Fray BentosRío Negro21 95923 12225 191
24TrinidadFlores20 03120 98221 429
25La PazCanelones19 54719 83220 526

Ta'anga

Mandu'apy
  1. «Indicadores Demográficos del Uruguay. Período 1996 - 2025». Instituto Nacional de Estadística. Archivado desde el original, el 2017-05-21. Ojehechákuri árape: 4 de mayo de 2013.
  2. «Indicadores Demográficos del Departamento de Montevideo. Período 1996 - 2025.». Instituto Nacional de Estadística. Archivado desde el original, el 2015-09-24. Ojehechákuri árape: 24 de abril de 2012.
  3. .
  4. «Informe del Programa de les Nacions Unides per al Desenvolupament del 2005, taula 12» (pdf). Ojehechákuri árape: 18 de agosto de 2013.
  5. «Archive copyArchive copy». Archivado desde el original, el 2012-03-142012-03-14. Ojehechákuri árape: 2017-06-182017-06-18.

Joaju
Ñembyamérika
Arhentína • Chíle • Ekuator • Gujána • Kolómbia • Paraguái • Perũ • Pindoráma • Surinã • Uruguái • Venesuéla • Vorívia
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.