Pirĩvevúi
Pirĩvevúi (Piribebuy) ha’e peteĩ tavaguasu Paraguái retãme, tetãvore Cordillerape.[1][2]
| Pirĩvevúi Piribebuy | ||
|---|---|---|
| Tetã |  Paraguái | |
| Tetãvore | Cordillera | |
| Távayguakuéra | 21.800 ava | |
| Ape távagui | 174 km² | |
| ISO | ||
| Yvatekue | 261 m | |
| Koordinasion | ||
Tenonderã ha’eva’ekue tenda ojepytu’u ha oñemoambueha kavaju ha chavurro ysyry rembe’ýre ohasakuévo ka’a ñemuhára, upérõ ko tenda herava’ekue Capilla Guasu. Ndojekuaaporãi araka’etépa hekovesẽ távarõ, okaipáre ñorãirõ guasúrõ kuatia’atã’i oñongatúva pe ary, katu Madame Elisa Lynch he’i 8 jasyapy ary 1636-pe karai sambyhyhára Martín Ledesma de Balderrama omoheñóihague. Oĩ he’íva Piribebuy ouha ñe’ẽ guarani "pirĩ vevúi", karaiñe'ẽme he’iséva sensación térã escalofrío suave; oje’e péicha oĩre heta ysyry ro’ysã ijerére ome’ẽva pirĩ, ambue katu he’i ouha ñe’ẽ guarani piri vevúi, karai ñe’ẽme he’iséva junco liviano térã paja liviana; oĩre heta piri ysyry Piribebuy oñehẽha ysyry guasu Paraguay-pe.
Yvyra rovyũ, yvyty yvate ha ysyry potĩ ro’ysã asy mbytépe opu’ã ha akakuaa opyta 73 km. Tavaguasu Paragauýgui tetã vore Cordillera-pe, ha oguereko 28179 ava oikóva ipype. Hembiasakue omombe’u ñorãirõ guasu aja ha’ehague mbohapyha táva omyakãva tetã Paraguay.
Oĩ peteĩ Tupão tuicháva Misioneros Franciscanos ojapova’ekue ha oñemohu’ãva ary 1753-pe; upérõ Pa’i Gaspar de Medina omyakã ñepyrũ upe tenda oĩhápe Ñandejáraguasu ra’ãnga, hi’ára ojegueromandu’a mbohapyha arateĩ jave, upépe jahecha mokõi okavusu potĩ ha ijyvyraguy porãva tavaygua ohoha opytu’u, avei 30 mbo’ehao ñepyrũha, 10 mbo’ehao yvateve,1 mbo’ehaovusu mbo’ehararã oñemoaranduha ha tavaygua ijaguaraha añete peteĩ tekopyahu ñembyaty jerokýpe ikatupyrýva (Ballet Piribebuy Jeroky), ogueraháva táva réra yvate ñane retã tuichakue jave ha ambue tetãme.
Tenonderãite ko távape oikoraka’e criollos ha mestizos, omba’apova’ekue yvýre, onotỹ opaichagua hi’upyrã ñemitỹ rupive, ko’ag̃aite peve oñeñemitỹ gueteri ha pe oñeñotỹvevahína takuare’ẽ oĩgui mba’apoha guasu ojapóva ichugui guari, ambue mba’apoha guasu ojapo mbokajágui mba’ekyra, avei umi ñane térã ambue tetãygua ohekáva piro’y ha pytu’u oho ha oheja viru ko távape oguerekógui heta ysyry ha tenda iporãva opa ava oguerohorýva.
Tembiapojegua Táva Piribebuy mba’éva
Ko távape ojejapo kyha, ku’a jopyha, kuguaka yvotýgui katu pe ojekuaave, ojeguerohory ha ojehayhuvéva ñane ha ambue tetãme ha’e hína poncho para’i térã "poncho de 60 listas".
- Poncho – Hembiasa
Ahoja ijysaja takambyrundýva mbytetépe ikua oikeha akãre oguejy ati’ýre ha oñua ñande rete.
Paraguay-pe karai tendota guasu Dr. Gaspar Rodriguez de Francia 1820-pe, oiporavo peteĩteĩ tembiapojegua ojapova’erã tavakuéra ikatu hag̃ua tekove, toĩve joayhu ha ñepytyvõ. Piribebuy-pe ome’ẽva’ekue poncho para’i apo.
Ko ahojajegua isa’y hũhovyngy ha morotĩ arai, upérõ ndaiporiva’ekue anilina inimbo oñembosa’y hag̃ua, upévare ojeporúmi yvyra hérava yryvuretyma, kóva oñembojehe’a tanimbu, juky ha týpe oñemboykue ojejuhu hag̃ua sa’y oñeikotevẽva.
1904-pe karai Elías García tahachi pavẽ oipe’aseva’ekue poncho jeporu katu mbarete ha tova’atãme avakuéra omoĩngove ha ojepytaso ñande rembiasa pukukue ta'anga, purahéi, káso, ñe'ẽpoty, okaraygua mba’apohápe ha avei poguasu omondérõ ahojajegua ombotuichave ichupe ambue renondépe.
- Pyaha
Ahojajegua ojejapo apyka apopyre ári ha tenondete ojepyso inimbo mokõi yvyra po’íre oñemoĩva tembe’ýpe ha takykuépe oiko hag̃ua ñemyangyo. Oĩmbávo péva oñembyaty ñemyangyo ha ojejapo ichugui itasã, upéi oñemoĩ apesỹi ojepe’a hag̃ua ojuehegui tysýi ha ipahaitépe peteĩ pala rupive oñepyrũ inimbopyahapy. Jegua’apohára oipyaha hag̃ua oguapy apyka pevarãitevoi ojejapóva oguerekóva ijehe yvyra puku ojokóva pe téra, ambue tembe’ýpe mokõi yvyra po’i oñemoĩ ojoko hag̃ua éera ruguái, oipyaha hag̃ua apohára oiporu avei pedal ojejapóva inimbo poguasu térã piolín-gui. Chumbe ha ambopi ojei ojuehegui ojejapo hag̃ua, chumbe hasyve pévare apohára oikotevẽ py’aguapy ha katupyry omoĩ hag̃ua hese ta’anga oguerahátava.
Ambopi mokõimante ojapova’erã, peteĩva ojoko aja tuguái ambuéva ojapo ñemyangyo, chumbe oñembojoaju poncho ruguái ha ajúra oikehápe, ambopi katu jeguaka oñembovyvýva tuguáirehe. Mba’apo jejopýpe papo árape ojejapopa peteĩ poncho. Oguerekógui 60 tysýi térã sa’yhai peteĩchagua ko ahojajegua oñembohéra poncho para’i térã de 60 listas.
- Poncho Para’i Rakykuere
Táva Piribebuy-gua remimombe’u he’i ko ahojajegua ndaje oiporuraka’e Mariscal Francisco Solano López ñorairõ guasu pukukue ha oĩ voi Palacio de López tavaguasu Paraguaýpe, ogueruka jeyva’ekue tekuái Brasil-gua ary 1950-pe ha jepémo ohasáma heta ary ha’ete ku ipyahuetéva; sa’imíjepe ndoje’ói, ambue Mcal. ponchokue katu oĩ tetã Argentina-pe táva Tandil Museo Fuerte Independencia Sala 2-pe, avei puraheiha Luis Alberto del Parana ijaty los paraguayos- ndive oiporu ha ohechaukava’ekue yvóra tuichakue jave ahojajegua porãite.
- Poncho Para’i Jeporu Ko’ág̃a
Ko’ág̃a rupi ambue tetãgua pe omomba’eguasu ha ojoguavéva poncho, ñane retãgua sa’ive ojogua, umi puraheihára hína oiporuvéva, péicha Juan Cancio Barreto mbaraka’i mbopuha, Francisco Russo puraheiha ha ambue temiporãhára katuete jahecháva ijapére ahojajegua vy’aguasuhápe.
- Poncho Para’i Patrimonio Intangible
Ahojajegua jejapo kuaapy ombohasa itujáva imitãvape ha ko tembiapo ojejapo ymaiteguive ko távape. Upévare tekuái Piribebuy-pegua ojerure mburuvichakuérape omoĩ hag̃ua peteĩ ley he’íva ko mba’ejegua ha’eha Piribebuy mba’etee ha 11 jasyteĩ ary 2005-pe oñemyasãi ley yvytúre poncho para’i ha’emaha; Patrimonio cultural Intangible a la Técnica y Confección, péva ogueru tuicha vy’a tavayguápe ha oĩháicha apohára ijaguara ha ikyre’ỹ omombareteve hag̃ua poncho apo Piribebuy-pe.
- Festival Internacional del Poncho Para’i
Vy’aguasu heñoiva’ekue ary 2002 jave, ohekáva ñepytyvõ ha mbarete ñemboypykuérape, tekuái ha mayma ava oikóva ko távape, ikatuhag̃uáicha opu’ã, isarambi ha okakuaa ko’ẽ ko’ẽre ñane retã ha ambue tetãme ko mba’e porãite Piribebuy-gua ijaguaraha. Pevarã oñemba’apo pytu’u’ỹre ary pukukue jave, ha jepe kane’õ ogueru ndaha’éi apañuãi, apohára naikangýi ohecháre hoky ha okakuaa mborayhu hembiapóre, mba’éichapa ojeguerohory, oñemomba’eguasu ha ojeiporuve ahojajegua ñane retãme.
Atyguasu poncho para’i rayhuhápe, katuete ojerovy’áva ary oñepyrũvo jasyteĩ jave ha oiko ñepyrũguive ko’ag̃aite peve ojejapo "Club 12 de Agosto" táva Piribebuy-pe, ko’ápe ijatýva purory’aty tuichakuete ñane retãygua, avei tekopyahu ikatupyrýva ha ndopytáiva takykuépe Piribebuy-ra’ykuéra, ojupívo ñoha’ãngandápe katuete opu’ãva jepopete, jesapukái ha vy’aguasu.
Mandu’apykuéra
- ENRIQUE SANTACRUZ SEGOVIA