Kambója

Kambója, hératee hína Tavetã Kambója (hemére ñe'ẽ térã kambojañe'ẽme: ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា, Preăh Réachéanachâk Kâmpŭchéa), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva Indochína yvyapy ipehẽngue ñembyguiguápe, Ñemby Kuarahyresẽ Ásiape. Itavusu ha itáva tuichavéva niko Nom Pen. Ijerére ojejuhu tetã Tailándia yvate kuarahyreike gotyo, tetã Laos yvate gotyo, Vienã kuarahyresẽ ngotyo ha parapyte Tailándia ñemby ngotyo. Ijyvy apekue niko amo 181 035 km²[1] ha oñeimo'ã ary 2016-pe ijyvýpe oiko amo 16 sua tetãyguanguéra.

Reino de Kambója ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា Preăh Réachéanachâk Kâmpŭchéa
Kambója
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: ជាតិសាសនា ព្រះមហាក្សត្រ Cheate, Sasanea, Preahmhaksaat (Kambojañe'ẽme: «Tetã, jerovia, mburuvichavete»)
Tetã Momorãhéi: បទនគររាជ Nokor Reach (Kambojañe'ẽme: «Tavetã imba'eguasuitéva») Nerehendúirõ
Tavusu (ha táva tuichavéva)	Nom Pen
Ñe'ẽnguéra	Hemére térã kambojañe'ẽ
Tetãygua réra	Kambojagua
Tekuái reko	Porokuái peteĩme léi guasúre amandaje rapépe heko peteĩva
• Mburuvichavete	Norodom Sihamoní
• Sãmbyhyhára peteĩha	Hun Manet
Tetã Amandaje	Parlamento de Camboya
Ñepyrũ  • Mburuvi Hemére  • Siamegua  • Hyãsiagua Sãso  • Jekuaauka  • Oñemoañete  • Tavakuairetã  • KD  • RPK  • Tetãnguéra Joaju  • Tavetã ko'ãgagua	802 - 1431 1431 - 1884 1884 - 1953 Hyãsia pegua 12 jasyapy ary 1945 9 jasypateĩ ary 1953 17 jasyapy ary 1970 17 jasyrundy ary 1975 7 jasyteĩ ary 1979 30 jasypoteĩ ary 1992 20 jasypo ary 1993
Yvy apekue	Ñemoĩha 90.º
• Opaite	181 035 [1] km²
• Y (%)	2,5 %
Tembe'y	2 572 km
Y rembe'y	443 km
Yvyty yvatevéva	Phnom Aural
Ava hetakue	Ñemoĩha 70.º
• Estimación	15 957 223 hab. (2016)[2]
• Hetakue	13 636 398 hab.
• Typy'ũ (est.)	71 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 104.º
• Opaite (2016)	US$ 64 405 millones
• Per cápita	US$ 4 022
IDH (2015)	0,563[3] (143.º) – Mbytegua
Viru	Riel camboyano (, KHR)
Ára	UTC + 7
• Arahakúpe	Ndorekói
ISO Jehero	116 / KHM / KH
Tetã renda tee Ñandutíme	.kh
Tetã pumbyry papapy	+855
Tetã puhoe papapy	XUA-XUZ
Tetã aviõ papapy	XU
Mba'yrumýi papapy tee	K
COI Jehero	CAM
Atyvete ONU ha ASEAN
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Tetã jeroviapy tee niko Vuda rape teraváda, Kambója retãyguanguéra pehẽngue tuichavéva (95%) ijerovia Vuda rapére. Upéicha avei, ko tetãme oiko heta tapicha aty hetã ambuéva, umíva mbytépe oĩ umi Vienãgua, Chinagua, umi ijypykuéva te'ýi Cham ha umi ijypykuéva amo 30 te'ýi ambuéva.[4] Nom Pen, itavusu ha itáva tuichavéva, ojejuhuhápe arandupy ypy, oñesãmbyhyhápe tetãre ha oñoñemuvehápe. Tavetã Kambója oporokuái peteĩme ha imburuvichavete hína karai guasu Norodom Sihamoní. Kambója sãmbyhyhára peteĩha hína Hun Sen amo 25 ary ojapo.

Ary 802-pe, karai guasu Hajavaramã Mokõiha oñemoĩ mburuvichavetéicha ha omoñepyrũ upe Mburuvi Hemére, oiko amo 600 ary aja ha ijyvy apekue oñemyasãi haimete opa Ñemby Kuarahyresẽ Ásia, tetã mbarete imba'ehetáva ha ipokatu va'ekue. Ko mburuvi heta mba'e arandu ha mba'etee omoguahẽ Índia pegua, ojogapo avei opy tuicháva, Angkor Wat techapyrãme, ojehecharamo ha'eha Tembiejakue Yvypóra reko pegua, ha upéicha Indu jerovia pya'e oñemosarambi upe tetãme. Táva Angkor, Hemére mburuvi tavusu, ho'a rire tavetã Ajutája poguýpe XV saro'ýpe, mburuvi oñemopehẽ ha ho'a heta tetã ambuéva poguýpe, upéicha oiko Hyãsia oñemomba'émeve Kambójare XIX saro'ýpe. Kambója ohupyty isãso tee Hyãsia pegua ary 1953-pe.

Vienã ñorairõ oñemosarambi Kambója yvýre ha, upe oikógui, ku aty oñepu'ãva héra Hemére pytãnguéra oñembojára Nom Pen távare 1975-pe. Ku aty niko upe oñepyrũva Kambója retãyguanguéra jejuka heta (1975-1979) ha omoñepyrũva avei guarini Vienãre oñembohérava ñorairõ Kambója-Vienã, ary 1991 peve oiko. Ojejapo rire umi jekuputyha py'aguapyrã Parĩme 1991 pegua, sapy'ami ko tetã oiko Tetãnguéra Joaju Rekuái Sapy'agua Kambójame ñesãmbyhýme (1992-1993), opáramo ojejapo rire jeporavo guasu amo 90% opaite umi Kambója retãyguágui ikatúva oiporavo imburuvicharã ohókuri oiporavo hag̃ua. Peteĩ golpe de estado oiko 1997-pe ha upéicha karai Hun Sen ha ijaty Kambója Retãgua Aty ohupi ñesãmbyhýme, ko'ãga meve oporokuáiva.

Ary 2010 guive Kambója imba'ehetave oñemongakuaágui ao ha poyvi apoha, ñemitỹ ha tetã ambuenguéra rehe oñoñemuvégui.[5] Upéichs avei ojeikuaa Kambója y rembe'ýme oĩ itakyra ha mba'etĩ rupa guasu ne'ĩra oñenohẽva tetã ijykégui, Tailandia, oñembojaraségui avei y rembe'ýre.[6][7]