Iran

Irã, héra tee hína Tavakuairetã Islã jeroviápe Irã (Peysiañe'ẽme, جمهوری اسلامی ایران, oje'éva ‘Yomhurí-ye Eslamí-ye Irán’), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ijyvy Kuarahyresẽ Aguĩguame oĩva, Kuarahyreike Ásiape. Ko tetã héra niko Péysia amo 1000 ary Kirito mboyve ary 1935 peve yvy pehẽngue kuarahyreikeguápe, ko'ãga oñembohéraramo jepe ko tetã rera mokõi, ojeiporu gueteri Péysia ha Irã. Ijerére ojejuhu Pakistán ha Ahyganitã kuarahyresẽ ngotyo; Tuykomenitã ojejuhu yvate kuarahyresẽ ngotyo; upw para Káspio ojejuhu yvate gotyo; Aservaijã ha Armenia yvate kuarahyreike gotyo; Tuykía ha Iráke kuarahyreike gotyo ha, ipahápe, y rembe'ýre ojejuhu parapyte Péysia pegua ñemby ngotyo.

جمهوری اسلامی ایران
Yomhūrī-e Eslāmī-e Īrān
República Islámica de Irán
Irã


Poyvi
Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: استقلال آزادی جمهوری اسلامی
Esteqlāl, āzādī, jomhūrī-e eslāmī
(Peysiañe'ẽ: «Sãso, Tekosã'ỹ, Tavakuairetã Islã jeroviápe»)
Tetã Momorãhéi: Sorood-e Melli-e Jomhoori-e Eslami
Tavusu
(ha táva tuichavéva)		 Teerã
Ñe'ẽ tee Peysiañe'ẽ
Tetãygua réra Iraní
Tekuái reko Tavakuairetã Islã jeroviáre Tupãrekuáipe
Mburuvicha guasu
Tendota		 Alí Jamenei
Mahmud Ahmadineyad
Tetã Amandaje Asamblea Consultiva Islámica
Asamblea de Expertos en Liderazgo
Oñemoheñóvo
Islã Tavakuairetã
 • Fecha		 Oñemopu'ãvo
Mohammad Reza Pahlaví rehe
1 jasyrundy ary 1979
Yvy apekue Ñemoĩha 17.º
 • Opaite 1.648.195 km²
 • Y (%) 0,7
Tembe'y 5.440 km
Y rembe'y 2.440 km
Yvyty yvatevéva Damavand
Ava hetakue Ñemoĩha 17.º
 • Hetakue 83.183.741 (2019) hab.
 • Typy'ũ 48 hab./km²*
PIB (PPA) Ñemoĩha 18.º
 • Opaite (2007) USD 752.967 sua
 • Per cápita USD 10.623(2007)
PIB (nominal) Ñemoĩha 29.º
 • Opaite (2007) US$ 294.089 sua
 • Per cápita US$ 4.149 (2007)
IDH (2005) 0,759 (94.º) – mbytegua
Viru Rial iraní (ریال ایران) (IRR)
Ára (UTC+3.30)
ISO Jehero 364 / IRN / IR
Tetã renda tee Ñandutíme .ir, ایران.
Tetã pumbyry papapy +98
Tetã puhoe papapy 9BA-9DZ, EPA-EQZ
COI Jehero IRI
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Ko tetã niko tetã ijyvy tuichavéva 18ha, ijapekue hína amo 1 648 195 km², Irãme oiko amo 80 sua tapichakuéra ijypykue opaichagua.[1] Ko tetã niko mba'eguasuite yvy ñesãmbyhýme ojejuhúgui Kuarahyresẽ Aguĩgua, Mbyte Ásia ha Ñemby Ásia apytépe. Teerã niko ko tetã itavusu, táva guasuite ojejuhuhápe tetã porokuái pyenda, umi mba'apoha ha ñoñemuha tuichavéva ha Irã arandupy pyenda ave. Irã niko tetã mbarete osẽ tenondeve umi tetã ambuévagui ijerére oĩva[2][3] ojekuaa hetaite itakyra rupa ha mba'etĩ ijyvy apekue guýpe ha y rembe'ýpe,[4] upéicha heta ára guive ko tetã omono'õ viru umi mba'ére.

Irã ijypykue opaichagua, ojeikuaa oĩ tapichakuéra ijypykue Peysiagua (hetavéva), umi ijypykue Aservaijã pegua, kurdokuéra, lor kuéra, tuykománo kuéra ha balochi kuéra avei, heta ambuéva mbytépe, oĩ Irã arandupy teépe ha omomba'eguasu ko tetã. Umi ijypykue aravekuéra hetakue michĩmi Irãme (amo 1%).

Irã ha ku tetã ijyképe, Iráke, niko oñepyrũhápe umi avano'õ tujavéva Yvýgui.[5] Las primeras dinastías conocidas en el oeste de Irán son las de Elam, amo ary 2800 Kirito mboyve guive. Umi medokuéra ojapo akue mburuvi guasu peteĩha oñemyasãi va'ekue Kuarahyresẽ Aguĩgua mbytére amo ary 625 Kirito mboyve.[6] Umíva rire ou upe Mburuvi akeménida, ho'áva'ekue Gyrésia poguýpe upe Mburuvi seleúsida rehe, karai Alehándoro Mágno porokuáire, ha upéi ou umi tetã hekosãsóva ambuéva, upe Mburuvi Párto ha Mburuvi Sasánida. Musulmãnguéra oipyhy ha oñemyasã ku yvýre la ary 651 Kirito rire, upéicha Peysiañe'ẽ oñemyasã avei opa ku tetã ijapekue tuichakue ha heta mba'e Irã arandupýgui oike Islãme.

Porokuái peteĩme opa 1979-pe, tetãyguanguéra oñemopu'ãvo oity hag̃ua pe porokuái peteĩme Islã jerovia ñemopu'ã rupive, umi ojeroviáva chíi rapére, upéicha oñemoheñói ko tavakuairetã Islã jeroviáre ára 1 jasyrundy ary 1979-pe.[7][6]

Irã niko peteĩ umi tetã omoheñóigui Tetãnguéra Joaju aty. Irã rekuái oñemboguata ha oñemopyenda Islã Tavakuairetã Léi guasu 1979 rupive, hekome'ẽva opa umi tetã rekuái pehẽngue. Tetã sãmbyhyhára tuichavéva niko upe Irã Mburuvicha guasu, ára ha ára tendota oiporokuáiramo jepe. Tetã jerovia tee niko Islã chíi ha iñe'ẽ Peysiañe'ẽ.[8]

Mandu'apy
  1. «CIA Factbook – 2010Archive copy». Cia.gov. Archivado desde el original, el 2012-02-032012-02-03. Ojehechákuri árape: 21 de febrero de 20122019-01-22.
  2. The Committee Office, House of Commons. «Select Committee on Foreign Affairs, Eighth Report, Iran». Publications.parliament.uk. Ojehechákuri árape: 18 de junio de 2011.
  3. Iran @ 2000 and Beyond lecture series, opening address, W. Herbert Hunt, 18 May 2000. Retrieved 1 October 2007.
  4. David Page (26 de junio de 2013). «El nuevo mapa de los gigantes globales del petróleo y el gas». Expansión. Ojehechákuri árape: 1 de agosto de 2013.
  5. Lowell Barrington, Michael J. Bosia, Kathleen Bruhn, "Comparative Politics: Structures and Choices", Cengage Learning, 2009. Excerpt from page 34: "Like China, Iran is home to one of the world's oldest civilizations"
  6. Encyclopædia Britannica. «Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran». Britannica.com. Ojehechákuri árape: 25 de agosto de 2010.
  7. Iran Islamic Republic, Encyclopaedia Britannica retrieved 23 January 2008
  8. «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» (en persian). Ojehechákuri árape: 23 de enero de 2008.

Joaju



Ásia

Ahyganitã | Arávia Saudíta | Ayméña | Aservaijã | Chína Tetarã Retã | Arávia Emiráto Joapykuéra | Filipína | Hapõ | Horytáña‎ | Índia‎ | Indonésia‎ | Irã | Irake | Israel‎ | Jemẽ | Kambója | Kasahitã | Katára‎ | Kirigitã‎ | Kuáite‎ | Kuarahyresẽ Timor | Láo‎ | Lívano | Malásia‎ | Mayndíva‎ | Miama | Mongólia | Mburunéi‎ | Nepal | Ñemby Koréa | Omána | Pakitã | Paletína‎ | Rrúsia‎ | Singapúra | Síria‎ | Siri Lãka | Tajikitã | Tailándia | Tuykía | Tuykomenitã | Uvekitã | Varéĩ | Vangyladẽ | Vienã | Vutã | Yvate Koréa

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.