Haiti

Haiti, héra tee hína Tavakuairetã Haiti (Haiti krióllo: Repiblik d’Ayiti; Hyãsiañe'ẽme: République d'Haïti), ha'e peteĩ umi 13 tetã hekosãsóvagui oĩva Karíve-pe, ypa'ũnguéra Karíve pegua atýpe, ha peteĩ umi 35 tetã hekosãsóvagui Amérika pegua. Itavusu ha itáva orekovéva tekovekuéra ipype ha'e Puerto Príncipe.

Tavakuairetã Haiti
Haiti
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: L'union fait la force (Hyãsiañe'ẽme: 'Teko joaju oñemombarete')
Tetã Momorãhéi: [Dessalinienne Nerehendúirõ
Tavusu (ha táva tuichavéva)	Puerto Príncipe
Ñe'ẽnguéra	Haiti krióllo Hyãsiañe'ẽ
Tetãygua réra	Haitiano, -a
Tekuái reko	Tavakuairetã mburuvichavy rapépe
• Tendota	Claude Joseph
• Sãmbyhyhára peteĩha	Ariel Henry
Tetã Amandaje	Asamblea Nacional de Haití
Sãso  • Oñembokuaa  • Oñemoañete	Hyãsia pegua 1 jasyteĩ ary 1804 1826 Tetãvore Joapykuéra pegua 1934
Yvy apekue	Ñemoĩha 147.º
• Opaite	27 750[1] km²
• Y (%)	0,7 %
Tembe'y	376 km[1]
Y rembe'y	1771 km[1]
Yvyty yvatevéva	Pico la Selle
Ava hetakue	Ñemoĩha 84.º
• Hetakue	10,995,182 hab.
• Typy'ũ	382 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 144.º
• Opaite (2016)	19.357 millones USD
• Per cápita	1784 USD
IDH (2016)	0,493[2] (163.º) – Ivai
Viru	Gourde haitiano (G, HTG)
Ára	UTC −5
• Arahakúpe	UTC −4
ISO Jehero	332 / HTI / HT
Tetã renda tee Ñandutíme	.ht
Tetã pumbyry papapy	+509
COI Jehero	HAI
Atyvete ONU, OEA, UL, CARICOM, CELAC, AEC, ACP.
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Haiti ojejuhu umi Antillas imbytépe, upe ypa'ũ La Española ipehẽngue kuarahyreike, ijerére ojejuhu yvate gotyo paraguasu Atlántiko, kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu upe Tetã Ndominikagua, tetã ambuéva oĩ ypa'ũ La Española ipehẽngue kuarahyresẽ, ñemby gotyo ojejuhu para Karíve ha kuarahyreike gotyo, yguasu rupive, ojejuhu Kuva.

Ijapekue hína amo 27 750 km² upévare ha'e tetã tuichavéva mbohapyha Karíve pegua —tetã Kuva ha Tetã Ndominikagua rire—, ary 2005-pe ojeipapa amo 8 122 000 tekovekuéra oiko Haitípe, upévare ko tetã ha'e tetã orekovéva tapichakuéra ipype mbohapyha, tetã Kuva ha Tetã Ndominikagua jey rire.[1][3] Ijapekue pype oike avei upe ypa'ũ Gonâve, ypa'ũ Tortuga, ypa'ũ Vaches, upe ypa'ũ aty Kaimíto, ha hetaite ypa'ũmi ha ypa'ũ aty ambuéva ojejuhúva ijerére.

Haiti léi guasu ary 1987 he'i tetã ha'eha tavakuairetã mburuvichavy rapépe, hákatu heta jey aty ojokuáiva tetãre omboyke léi guasu, heta golpe de estado rupive.

Haiti ha'e tetã mboriahuvéva Amérikape, ha peteĩ umi tetã mboriahuvévagui opaite Yvýpe avei,[4] amo 80 % opa Haiti retãyguágui oiko tekotevẽme he'iháicha The World Factbook, heta tapicha oñemitỹ hógape térã oipirakutu oiko porãve hag̃ua. Haiti apekuére heta oiko avei yvysyry ha hi'yvy naiporãi oñemitỹ hag̃ua oimeraẽ mba'e.[5]

Haiti oñembokuaa isãsoha ára 1 jasyteĩ ary 1804-pe, tetã isãsóva mokõiha opaite Amérikape, peteĩha ha'e akue Tetãvore Joapykuéra, Hyãsia retã pegua.