Uilleam MacMhathain
B' e sgoilear agus ministear a bh' anns an Urramach Uilleam MacMhathain (25 an Lùnastal 1910–30 an t-Samhain 1995[1][2][3]) (Far-ainm: Uilleam a' Mhiseanaraidh; Beurla: Rev. William Matheson)
Uilleam MacMhathain | |
---|---|
Beatha | |
Breith | Malacleit, 25 dhen Lùnastal 1910 |
Dùthaich | Alba |
Bàs | 30 dhen t-Samhain 1995 |
Teaghlach | |
Bràithrean ⁊ peathraichean |
liosta
|
Foghlam | |
Foghlam |
Boroughmuir High School (en) Acadamaidh Rìoghail Inbhir Nis Oilthigh Dhùn Èideann (1929 - 1933) Colaiste Ùr Dhùn Èideann (1938 - 1943) |
Cànain | Beurla |
Dreuchd | |
Dreuchd | ministear agus sgoilear |
Creideamh | |
Creideamh | Eaglais na h-Alba |
Tha cliù aige mar sgoilear Gàidhlig cho barraichte 's bha anns an fhicheadamh linn le 'cas an dà chuid an academia agus am beul-aithris'.[4] B' e an t-Ollamh Aonghas MacMhathain a bhràthair na b' òige a bha Cathair na Ceiltis aig Oilthigh Ghlaschu.[1]
A bheatha
Rugadh e ann am Màlacleit[3] agus thogadh e ann an Solas, Uibhist a Tuath.[1]
B' e mac Calum MacMhathain agus Màiri Mhoireach a bh' ann. B' ann à Leòdhas a bha an dithis aca.[4] B' e miseanaraidh aig an Eaglais Shaor Aonaichte a bh' ann a athair[1] a thug far-ainm do Uilleam.
Leis a bhràthair Aonghas, chaidh e dhan tìr-mhòr airson àrd-sgoil. Chuir Uilleam seachad dà bhliadhna aig Àrd-sgoil Boroughmuir annan Dùn Èideann ach chaidh e an uair sin dhan Acadamaidh Rìoghail Inbhir Nis ann an 1926.[1]
Beatha Obrach
Anns an Eaglais
Thug MacMhathain a-mach a bhith na mhinistear as dèidh dha ceumnachadh. Thòisich e an ceann coitheanal anns a' Bhlàr Dhubh (eadar 1941-1945) agus an uair sin ann an Tobar Mhoire (eadar 1945-1952).[4]
A Bheatha Sgoilearach
B' ann air Oilthigh Dhùn Èideann a thug e aghaidh ann an 1929, far an d' fhuair e ceum le urram ann an Eachdraidh ann an 1933. Mus chuir e crìoch air an ceum ann an eachdraidh, chaidh a tharraing am measg coimhearsnachd sgoilearachd na Gàidhlig aig an Oilthigh a stiùir an t-Àrd-Ollamh Uilleam MacBhatair agus nuair a bha Somhairle MacGill-Eain, Kitty NicLeòid agus Seumas MacGilleMhìcheil MacBhatair ann.[1] B' ann às an rannsachaidh sin a thàinig an leabhar The Songs of John MacCodrum: an dàrna leabhar a dh'fhoillsich Comann Litreachas Gàidhlig na h-Alba.
Fhad's a bha e sa mhinistrealachd, ghabh e an cothrom eòlas fhaighinn air beul-aithris agus eachdraidh gach sgìre far an robh e ag obair.[4]
Bha e na Leughadair (Reader) ann an Ceiltis aig Oilthigh Dhùn Èideann.[2] Thar nam bliadhnaichean, chlàr Uilleam beul-aithris agus òrain as leth Sgoil Eòlais na h-Alba. Chlàr e timcheall air 200 òran còmhla ri Seumas Ros anns an 50an.[4] As dèidh dha a dhreuchd a leigeil dheth, rinn e clàraidhean dhe fhèin dhan Sgoil Eòlais le a charaid Iain Peadarsan.[4] Tha 540 clàraidhean air Tobar an Dualchais far a bheil Uilleam MacMhathain a’ nochdadh mar fhiosraiche agus 33 clàraidhean mar neach-clàraidh.
Tha Willie Gillies a' meas gur e sgoilear thar chàch a bh' ann agus gun tug e buaidh làidir air sgoilearachd na Gàidhlig. Bha a saothair a rinn e airson eachdraidh agus luach nan òran Gàidhlig a thaisbeanadh air leth.[1]
Dìleab
Dh'ionnsaich Ceana Chaimbeul agus a theaghlach iomadach òrain bho Uilleam.[4]
Clàr-èisteachd
- William Matheson. Gaelic Bards And Minstrels (Scottish Tradition Series vol 16) deas. le Mòrag NicLeòid Màrt 2010. Dà CD aig CDTRAX9016Ds-vol-1.[5]
Nota: Litreachadh a' leantainn CD le Greentrax CDTRAX 9016D 2000
Clàr 1 (Iorram):
- Thriall ur bunadh gu Pharao ;
- An Làir Dhonn ;
- Deoch-Slàint' an Iarla Thuathaich sin ;
- Och a Mhuire mo dhunaidh ;
- An deicheamh là de thùs a' Mhàirt ;
- Mo bheud 's mo chràdh ;
- Bhliadhna leumadh dh'ar milleadh ;
- An talla bu ghnàth le Mac Leòid ;
- Moch 's mi 'g èirigh sa mhadainn ;
- An naidheachd seo 'n dé ;
- Mo chràdhghal bochd ;
- A bhean, leasaich an stòp dhuinn ;
- Ri fuaim an taibh ;
- Cha sùrd cadail ;
- Moch 's a' mhadainn 's mi 'g èirigh ;
- 'S tìm dhomh dùsgadh o m' shuain ;
- 'S goirt leam gaoir nam ban Muileach --
Clàr 2 (Amhran):
- 'S i seo 'n aimsir an dearbhar ;
- Mìle marbhphaisg air an t-saoghal ;
- Mo rùn geal òg ;
- Thèid mi le m' dheòin ;
- Feasgar Luain ;
- Òran an t-Samhraidh ;
- O Iain Ghlinn Cuaich ;
- A Bhliadhna gus an aimsir seo ;
- Òran Coire Cheathaich ;
- Moch 's a' mhadainn Di-Dòmhnaich ;
- Moladh air piob-mhòr Mhic Cruimein ;
- Creach na Ciadaoin ;
- Allt an t-Siùcair ;
- Trì fichead bliadhna 's a trì ;
- Òran mòr MhicLeòid ;
- Nis o' n tha mi 'm ònaran ;
- Dòmhnall nan Dòmhnall ;
- Ged is socrach mo leaba.
Clàr-leabhraichean
- 1938. The songs of John MacCodrum: bard to Sir James MacDonald of Sleat deas. le William Matheson (Edinburgh: Oliver & Boyd for the Scottish Gaelic Texts Society)
- 1970. The Blind Harper: the songs of Roderick Morison and his music deas. le William Matheson (Edinburgh: Scottish Gaelic Texts Society)
- 1973. Highland surnames. Matheson, William. (Inverness: An Comunn Gaidhealach)
Sgrìobhaidhean mu a dheidhinn
- 1994. Thomson, D.S. (deas.) The Companion to Gaelic Scotland (Glasgow: Gairm), d.197.
- 1998. Nancy Ross McGuire A catalogue of the papers of the Rev. William Matheson. Catalogue of papers held in the National Library of Scotland, Manuscripts Division, accession no. Acc.9711. (Aberdeen: University of Aberdeen)
- Blankenhorn, V.S. 'The Rev. William Matheson and the Performance of Scottish Gaelic 'Strophic' Verse.'
- 2014. Chaimbeul, Ceana. 'An t-Urr. Uilleam MacMhathain' ann an Tobar an Dualchais: Ulaidh Nàiseanta/ Kist o Riches: A National Treasure deas. le Chris Wright (An t-Eilean Sgitheanach: Tobar an Dualchais), d.97-100 (agus sa Bheurla d.101-4)
Iomraidhean
- Gilles, Prof. William William Matheson Obituary, The Herald, Disathairne 2 an Dùbhlachd 1995 (leughte 29 Dùbhlachd 2013)
- Thomson, D.S. (deas.) (1994) The Companion to Gaelic Scotland (Glasgow: Gairm), d.197.
- Tobar an Dualchais: Fiosrachadh Beatha Uilleam MhicMhathain (leughte 15 Sultain 2014)
- Chaimbeul, Ceana. 2014. 'An t-Urr. Uilleam MacMhathain' ann an Tobar an Dualchais: Ulaidh Nàiseanta/ Kist o Riches: A National Treasure deas. le Chris Wright (An t-Eilean Sgitheanach: Tobar an Dualchais), d.97-100
- CDTRAX9016Ds-vol-1
Ceanglaichean a-mach
Seasaidh NicLachlainn • Marsaili NicUalraig Fhriseal • Uilleam MacMhathain • Ceana Chaimbeul • Seumas Caimbeul • Anna Latharna NicGillÌosa • Christine Primrose • Maighread Bennett • Maighread Stiùbhart • Anna Mhàrtainn • Brian Ó hEadhra • Màiri Anna NicUalraig • Caitlin NicAonghais • Julie Fowlis • Joy Dunlop • Griogair Labhruidh • Alasdair MacIlleBhàin • Ellen NicDhòmhnaill |