Friedrich Nietzsche
B' e feallsanach às a' Ghearmailt a bh' ann am Friedrich Wilhelm Nietzsche (IPA: ˈfʁiːdʁɪç ˈvɪlhɛlm ˈniːtʃə, Röcken, 15 an Dàmhair 1844 - Weimar, 25 an Lùnastal 1900).
Friedrich Nietzsche | |||
---|---|---|---|
1869 - 1878 | |||
Beatha | |||
Ainm slàn | Friedrich Wilhelm Nietzsche | ||
Breith |
Röcken (en) ![]() | ||
Dùthaich |
Rìoghachd na Pruise (15 dhen Dàmhair 1844 - 17 dhen Ghiblean 1869) no value (17 dhen Ghiblean 1869 - | ||
Ciad chànan | Gearmailtis | ||
Bàs | Weimar, 25 dhen Lùnastal 1900 | ||
Àite-adhlacaidh |
Lützen (en) ![]() | ||
Nàdar a’ bhàis |
(neurosyphilis (en) ![]() | ||
Teaghlach | |||
Athair | Carl Ludwig Nietzsche | ||
Cèile | no value | ||
Bràithrean ⁊ peathraichean |
liosta
| ||
Foghlam | |||
Foghlam |
Domgymnasium Naumburg (en) ![]() (1854 - Landesschule Pforta (en) ![]() (5 dhen Dàmhair 1858 - Oilthigh Bonn (dhen t-Sultain 1864 - 1865) Oilthigh Leipzig (1865 - 1879) | ||
Àrd-fhoghlam | ceum dotaireachd | ||
Cànain | Gearmailtis | ||
Luchd-teagaisg |
Jacob Burckhardt (en) ![]() Friedrich Wilhelm Ritschl (en) ![]() | ||
Oileanaich |
Rudolf Steiner (en) ![]() | ||
Dreuchd | |||
Dreuchd | feallsanaiche, bàrd, sgrìobhadair, ceòl-sgrìobhaiche, oide-eòlaiche, eòlaiche-chànan clasaigeach, sgrùdair ciùil agus sgoilear clasaigeach | ||
Àitichean-obrach | Bonn, Leipzig, Basel agus Weimar | ||
Fastaichean | Oilthigh Basel (1869 - 1878) | ||
Obraichean comharraichte |
Thus Spoke Zarathustra (en) ![]() | ||
Buaidh |
Arthur Schopenhauer (en) ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() | ||
Ballrachd |
Bonner Burschenschaft Frankonia (en) ![]() | ||
Gluasad |
Lebensphilosophie (en) ![]() | ||
Seirbheis san arm | |||
Strì | Cogadh na Frainge 's na Pruise | ||
IMDb | nm0631346 | ||
![]() |
Rugadh e ann an Röcken bei Lützen is bho 5 bliadhna a dh'aois thogadh e ann an Naumburg an der Saale. Eadar aoisean 14 is 19 bha e na sgoilear aig sgoil-chòmhnaidh faisg air Naumburg far an do leugh e obraichean le Friedrich Hölderlin agus David Strauss. Bha e na oileanach aig Oilthigh Bhonn agus an-sin aig Oilthigh Leipzig, far an do dh'fhoillsich e aistean air bàird Seann-ghreugach agus Arastotal. Lorg e na h-obraichean Schopenhauer a thoireadh buaidh mhòr air. Rinn e càirdeas ri Richard Wagner is Wagner ga mholadh airson chathair aig Oilthigh Bhasel, far an deach e na ollamh ann an 1869 aig aois 24. Dh'fhrithealaich e mar chuidiche ospadail anns a' Chogadh Fraing-Phruiseach ann an 1870 is fhuair e galar na h-amhaich agus an galar-gasta. Thug Nietzsche buaidh uabhasach fhèin làidir air Hitler agus Nàsachd.[1]
Dh'fhoillsich e a chiad leabhar, Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik ('Breith Bròn-chluiche bho Anam a' Chiùil') ann an 1872 agus Menschliches, Allzumenschliches ('Daonnail, cho Ro-daonnail') ann an 1878 ach dh'fhàg e an t-oilthigh ann an 1879 air sgàth droch shlàinte is shiubhail e eadar bailtean fad na h-Eadailt, na h-Eilbheis, na Frainge is na Gearmailte is e a' sgrìobhadh obraichean as ainmeile, mar eisimpleir Thar Math is Mall (1886) is Nietzsche an aghaidh Wagner (1888). Thachair e ri Lou Andreas-Salomé anns an Ròimh ann an 1882. Dh'fhulaing e briseadh-inntinn ann an 1889 is cha do sgrìobh e a-rithist mus do chaochail e ann an 1900.[2]
Nietzsche agus Alba
B' e Alexander Tille, òraidiche aig Oilthigh Ghlaschu, a dheasaich a' chiad eagran na h-obraichean Nietzsche anns a' Bheurla is e fhèin air Mar a thuirt Zarathustra eadar-theangachadh. Dh'eadar-theangaich Thomas Common Cùis Wagner.[3]
Obraichean
- Die Geburt der Tragödie ('Breith Bròn-chluiche bho Anam a' Chiùil', 1872)
- Unzeitgemässe Betrachtungen ('Beachdan An-tràthach'):
- David Strauss: der Bekenner und der Schriftsteller ('David Strauss: an t-Aidhmeilear agus an Sgrìobhaiche', 1873)
- Vom Nutzen und Nachtheil der Historie für das Leben ('Cleachdadh is Cron na h-Eachdraidhe airson a' Bheatha', 1874)
- Schopenhauer als Erzieher ('Schopenhauer mar Fhoghlamaiche', 1874)
- Richard Wagner in Bayreuth ('Richard Wagner ann am Bayreuth', 1876)
- Menschliches, Allzumenschliches ('Daonnail, cho Ro-daonnail', 1878)
- Der Wanderer und sein Schatten ('An t-Seachranaich agus a Sgàil', 1880)
- Morgenröte ('Ròs na Maidne', 1881)
- Die fröhliche Wissenschaft ('An t-Eòlas Aoibhneach', 1882)
- Also sprach Zarathustra ('Mar a thuirt Zarathustra', 1883)
- Jenseits von Gut und Böse ('Thar Math is Mall', 1886)
- Zur Genealogie der Moral ('Sloinntearachd Moraltachd', 1887)
- Der Fall Wagner ('Cùis Wagner', 1888)
- Ecce Homo (1888)
Ceanglaichean a-mach
- “Journal of Nietzsche Studies”. Georgia State University. Air a thogail 31mh dhen Chèitean 2020.
- “Friedrich Nietzsche Stiftung”. Fonndas Friedrich Nietzsche. Air a thogail 31mh dhen Chèitean 2020.
- “Nietzsche-Haus”. Nietzsche-Haus in Sils-Maria. Air a thogail 31mh dhen Chèitean 2020.
Iomraidhean
- Grunberger, Richard, A Social History of the Third Reich, Weidenfeld and Nicolson, Lunnainn, 1971
- Wicks, Robert (Foghar 2018): Zalta, Edward N.:“Nietzsche’s Life and Works”. Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition). Oilthigh Stanford. Air a thogail 31mh dhen Chèitean 2020.
- Robertson, Ritchie (2012): “Nietzsche in Glasgow: Alexander Tille, John Davidson and Edwin Muir”, Scotland and the 19th-Century World, td. 213–230. Air a thogail 30mh dhen Chèitean 2020.
Na Ro-Shocrataich • Socrates • Plato • Aristotle • Epicurus • Stòthachd • Epictetus • Seneca Òg • Marcus Aurelius • Plotinus • Augustine à Hippo • Boëthius • Al-Farabi • Anselm • Peter Abelard • Averroës • Maimonides • Thomas Aquinas • Albertus Magnus • Duns Scotus • Ramon Llull • Occam • Giovanni Pico della Mirandola • Marsilio Ficino • Michel de Montaigne • René Descartes • Thomas Hobbes • Blaise Pascal • Baruch Spinoza • John Locke • Nicolas Malebranche • Gottfried Leibniz • Giambattista Vico • Julien Offray de La Mettrie • George Berkeley • Baron de Montesquieu • Francis Hutcheson • David Hume • Voltaire • Jean-Jacques Rousseau • Denis Diderot • Johann Herder • Immanuel Kant • Jeremy Bentham • Friedrich Schleiermacher • Johann Gottlieb Fichte • G. W. F. Hegel • Friedrich von Schelling • Friedrich von Schlegel • Arthur Schopenhauer • Søren Kierkegaard • Henry David Thoreau • Ralph Waldo Emerson • John Stuart Mill • Karl Marx • Mikhail Bakunin • Friedrich Nietzsche • Vladimir Soloviev • William James • Wilhelm Dilthey • C. S. Peirce • Gottlob Frege • Edmund Husserl • Henri Bergson • Ernst Cassirer • John Dewey • Benedetto Croce • José Ortega y Gasset • Alfred North Whitehead • Bertrand Russell • Ludwig Wittgenstein • Ernst Bloch • Georg Lukács • Martin Heidegger • Rudolf Carnap • Simone Weil • Maurice Merleau-Ponty • Jean-Paul Sartre • Simone de Beauvoir • Georges Bataille • Theodor Adorno • Max Horkheimer • Hannah Arendt • Cornelius Castoriadis |