Pannanman
Pannanman, an fòrm lonng répiblik di Pannanman (an èspangnòl : Panamá é República de Panamá), sa roun péy di 75 420 km2 ki sitchwé à èstrenmité sid-a di Lanmérik santral, asou lism-an di Pannanman. Li sa limitròf di Kosta Rika é di Lakolonbi, don li té ka fè ròtfwè pati. Péy-a sa péplé di 3 657 024 zabitan an 2015.
Répiblik di Pannanman República de Panamá (es) | |
---|---|
Lanng ofisyèl | Èspangnòl |
Kapital | Pannanman |
Siperfisi total | 75 420 km² |
Jantilé | Pannanméyen |
Popilasyon total | 3 753 142 zab. (2017) |
Kannal-a di menm non, kannal di Pannanman ròtfwè anmériken, sa jòdla roun sours majò di finansman pou Léta pannanméyen-an. Oun dé èspésifisité di péy asou plan politik-a sa ki li té rounonsé à ganyen roun larmé pwisan o profi di protègsyon di so anvironnman ; a osi péy-a don pli gran propòrsyon-an sa kouvri pa dé park natirèl nasyonnal.
Listwè
Kristòf Kolon ka touché lakot pannanméyen-yan pannan so katriyenm vwèyèj, o kour dikèl li ka lonjé lakot-ya di Londiras jouk lism-an di Pannanman. 24 févriyé 1503, Kolonb ka fondé roun dé pronmyé létablisman èspangnòl an téritwè kontinantal, Santa María de Belen, ki ka lésé charj-a di sa dannyé pou so frè Bartolomé tandi ki li ka roupati pou Lèspangn ka doumandé di ranfò pou pourswiv kòlonnizasyon-an. Anvaysò èspangnòl-ya ka antré pa laswit-a an konfli ké Endjen-yan, é à laswit-a di plizyò atak vigtoryé dé Endjen, Santa María de Belen sa abandonnen pa so zabitan-yan ki ka anbarké yé pou Lèspangn.
Péryòd kolonbyen : 1821-1902
Pa Lagèr-ya di lendépandans ispanno-anmériken (1810-1825, Lakolonbi, ki entégré annan vis-rwèyèlté di Pérou (1542-1824), épi rataché à sa di Nouvèl-Grénad, ka séparé so kò di Lèspangn. Réjyon-an ka fè pati di Gran Kolonbi an 1821-1831.
Léta souvren di Pannanman (1855-1886) ka roudivini Départman di Pannanman (1886-1903), ki ka mété finisman à Lagèr dé Mi Jour(1899-1902).
Lendépandans an 1903 : répiblik di Pannanman
Alò ki Lakolonbi sa plonjé annan lagèr sivil-a, dé endépandantis ki soutni pa Létazini-ya ka déklaré lendépandans di Pannanman di Lakolonbi 3 novanm 1903. Navir-ya di lagèr anmériken ka ankré à l’abord dé lakot ka entèrdi tout lentèrvansyon di larmé kolonbyen-an. 18 novanm 1903, atè New York, sa siyen Trété Hay-Bunau-Varilla, ki ka fè di Pannanman roun protègtora.
Jéyografi
Pannanman sa roun péy di Lanmérik santral, ki antouré pa lanmè-a dé Karayb, loséyan Pasifik, Lakolonbi ké Costa Rica.
Pannanman sa travèrsé pa kannal-a di Pannanman. Sa péy ganyen roun sipèrfisi di anviron 75 420 km2, sa ki konparab à enpé mwen di dizyenm di sipèrfisi-a di Chili. Pannanman, pa so sitchwasyon annan lism-an ka lyannen Lanmérik di Nò ké Lanmérik di Sid, ka tchipé roun sitchwasyon èstratéjik.
Kannal di Pannanman
Roun kannal entèroséyannik ki lonng di 79,6 km ki ka travèrsé péy-a, di Nò o Sid, ka pèrmèt di alé pa bato di loséyan Atlantik-a vya lanmè dé Karayb à loséyan Pasifik-a ké envèrsman, san kontòrnen Lanmérik di Sid pa Latè Difé o sid di Chili. Li ka ofri roun gen di tan konsidérab pou transpòrtò maritim-yan, trajé-a ki ka douré di lwit à dis lò.
Frontchè térès
Frontchè térès-ya sa di roun londjò total di 555 km
- 330 km ké Costa Rica
- 225 km ké Lakolonbi
- Trété Victoria-Vélez ka délimité frontchè térès-a ant Lakolonbi ké Pannanman.
Frontchè maritim
Pannanman sa benyen pa loséyan Atlantik-a o Nò é loséyan Pasifik-a o Sid. Londjò-a dé lakot-a di Pannanman sa di 2 490 km.
- Trété Liévano-Boyd ka délimité frontchè maritim-an ant Lakolonbi ké Pannanman.
Kiltir
Èspangnòl-a sa linik lanng ofisyèl di péy, legs di kòlonnizasyon èspangnòl-a, mé roun pati enpòrtan di popilasyon-an ka métrizé égalman annglé-a, difèt dé lyannaj tré étrwè, an politik kou ékonnonmik, ki antrétni ké Létazini-ya. Èspangnòl-a konvèrti endijenn-yan ké katib afriken ké yé désandan o katolisism, jòdla òkò tré prézan. Soupannan de rès di rélijyon endijenn ké afriken toujou ka ègzisté. Pannanman ka konté ounlo dans di lorijin afriken.
Kòd
Pannanman gen pou kòd :
- MP, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò ;
- .pa, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD (donmenn di pronmyé nivèl) ;
- PA soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-2 ;
- PA soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;
- PAN, soulon lis-a dé kòd péy di CIO ;
- PAN, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, alpha-3 ;
- PAN, soulon nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé kòd péy) ;
- PM soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2.