Murchad Midi

Measadh gurbh fhíor-lár na tíre é Cnoc Uisnigh. Bhíodh Clann Cholmáin de shliocht Colmáin Mór mac Dhiarmada mhic Cearbhaill, i gceannas ann. Sa 7ú haois, bhíodh a ngaoil comhraic, Síol Aodha Sláine as Áth Cliath agus an Mí, ina bpríomhchlann i measc Uí Néill an Deiscirt. Roghnaítí an Ard-ríogacht eatarthu agus a ngaoil tuaisceartach, Cineál Chonaill.[3][4]

Bhí Murchadh ina ráthóir Cháin Adhamhnáin socraithe ag Sionad Bhiorra sa bhliain 697.[5] Seachas sin, is beag tuairiscí atá le fáil faoi Murchadha sna hannála Éireann. Mharaigh a dheartháir, Bodbchad sa bhliain 704 i gCath Claenath gar do Chlaonadh, Contae Chill Dara, ag troid in éineacht le Fógartach mac Néill in éadan, Cheallaigh Chualann, rí Laigean.[6][7]

Sa bhliain 714, tharla Cath Bile Tened gar do Maigh nEalta idir Clann Cholmáin, faoi cheannas Murchadha, agus Síol Aodha Sláine. Maraíodh deartháireacha Murchadha, Aodh agus Colga, sa chéad bhabhta. Maraíodh Fhan Aodha, rí Fir Cúl Bhreá de Síol Dlúthaigh, sa dara babhta.[8][9][10] Sean-achrann a bhí ann. Bhí Diarmaid athair Murchadha maraithe ag Aodh athair Flainn sa bhliain 689.[11] Ar an lá céanna, bhuaigh fir na Mí in éadan mhuintir Uí Fhailí agus mharaigh a rí, Forbasach ó Conghaile.[12]

Go gairid i ndiaidh sin, cuireadh an ruaig ar thaoiseach Shíol Aodha Sláine, Fógartach mac Néill, agus cúrsaí go dtí an Bhreatain".[13][14][15] Dar le roinnt foinsí nua deireanaí, chuir an tArdrí Fearghal mac Maoil Dúin amach é. Dar le roinnt eile, bhí sé féin ina Ardrí. Is amhlaidh ámh gurbh é Murchadh a chuir Fógartach as a choróin.[16]

Maraíodh Murchadh sa bhliain 715 ag uncail Fógartaigh, Conall Grant. Tugtar an teideal neamhghnách "rí Uí Néill" dó i nAnnála Uladh agus i nAnnála Tiarnaigh.[17][18] Is dócha go dtagann an teideal úd le "rí an Tuaiscirt" a thugtaí do Ríthe Uí Néill an Tuaiscirt mar áiríodh mar ardríthe, agus go gcuireann seo uile in úil go raibh Murchadh ina ionadaí an Ardrí, Fearghal, a deisceart.[19][20]

Bhí beirt mhac ar a laghad ag Murchadh: Domhnall na Mí, Ardrí; agus Cairbre, a fuair bás sa bhliain 749. D'fhéadfadh é gurbh é Breasal, maraithe sa bhliain 764, mac eile leis. Rinneadh rí Uisnigh de Domhnall, ach tháinig Fógartach ar ais ón mBreatain sa bhliain 716 agus is léir gur phríomhrí Uí Néill an Deiscirt ba ea é.[21][22]

• Ríthe Uisnigh

• Corpus of Electronic Texts
  • Annála Tiarnaigh
  • Annála Uladh
  • Leabhar Laighneach, Rig Uisnig
• Byrne, Francis John (1973), Irish Kings and High-Kings, London: Batsford, ISBN 0-7134-5882-8
• Charles-Edwards, T. M., Early Christian Ireland, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-36395-0
• Charles-Edwards, T.M. (2004), "Domnall mac Murchada (d. 763)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford: Oxford University Press, aisghafa 25 October 2007
• Irwin, Philip (2004), "Fogartach mac Néill (d. 724)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford: Oxford University Press, aisghafa 25 October 2007
• Meyer, Kuno (1905), Cain Adamnain: An Old-Irish Treatise on the Law of Adamnan, Oxford: Clarendon Press, aisghafa 23 March 2008

• CELT: Corpus of Electronic Texts