Lámhscríbhinn Ghleann Masáin

Tá an lámhscríbhinn ainmhithe as iontráil ar an leathanach tosaigh, a mhaíonn gur críochnaíodh an cnuasach ag Gleann Masáin, ar an ngarinis Còmhghall i bparóiste Dùn Omhain, Earra-Ghàidheal, sa bhliain 1238. Bunaithe ar fianaise on teangan (m.s. uainíocht na litrithe ao agus ai don défhoghar céanna), molann Donald MacKinnon gur tógadh luathlámhscríbhinn Gaelach go hEarraghael roimh 1238; gur scríobhadh athleagan ansin; agus gur cóip den leagan seo scríofa roimh 1500 is ea an lámhscríbhinn ar marthain.

Scríobh lámh déanach anaithnid ar leathanach 19 Leabhar Echdra ata ann so ar a scriobha le Eoin M'Tavis, ainm a fheictear anseo is ansiúd sa lámhscríbhinn, rud a thagann le foinse Earraghaeil an téacs. B'fhéidir gurbh é an príomhscríobhaí, cé nach féidir seo a dheimhniú.

Is anaithnid í luathstair na lámhscríbhinne, cé gurb aghaidh é nach ndeachaigh sí ariamh laistigh d'Earraghael. Caitheann nótaí ar an imeall roinnt solais ar a stair is luaite. Ag bun fóilió 9, feictear an t-ainm de dhuine Robert Campbell at Glensluan, atá aitheanta mar choillteoir agus file i Còmhghall, a chum dán in ómós Edward Lhuyd agus a saothar Archæologia Britannica (clóscríobhta ann sa bhliain 1707). Ainmnítear William Campbell, gar nia Robert agus ministir Cill Chrèanain (ó 1745 i leith) agus Dail Abhaich, ar fhóilió 15 mar sheilbheoir an leabhair agus is amhlaidh go bhfuair sé é trína gar-uncail. Ainmnithe go dearfa mar sheilbheoir tá named owner James McIntyre as Gleann Ò (roimh 1782).

Tháinig cáil ar an lámhscríbhinn san 18ú haois, nuair a d'iarr chiste an Royal Highland and Agricultural Society of Scotland fianaise gur aistrigh James Macpherson dáiríre a chnuasach dánta Ossian as fíorGhaeilge ársa na hAlban.[1] Mhaíomh an tUrr. John MacKinnon as Gleann Dà Ruadhail go bhfuair sé an lámhscríbhinn ó dhaoine na áite, a d'inis dó go gcoinnítí í sa Bhailiúchán Cill Bhríde. Fuair an dlíodóir Lord Bannatyne seilbh ar an LS uaidhse, agus chuir sé ar aghaidh í chuig Cumann na nGarbhchríoch. Mhol MacKinnon, gur gan an t-amhras faoi MacPherson, ní thiocfadh an lámhscríbhinn chun solais nuair a tháinig.

Rinneadh an chéad tras-scríbhinn le Ewen MacLachlan (1773–1822) sa Leabhar Caol 'saige. Glacadh áit a shaothair le Donald MacKinnon, a d'fhoilsigh leagan dioplómaitiúil le haistriúchán Béarla ar leathanaigh thall sa chéad cheithre imleabhar de The Celtic Review (1904–1908).

Tá seacht nduilleog is fiche sa lámhscríbhinn, i bhformáid cuartó mór, san áireamh an dá cheann don chlúdach. Tá an téacs scríofa le dá cholún d'ocht, scaití naoi, líne is tríocha. Is measctha é an ceangal ag an tús binding: caithfear an 3ú ar marthain bheith an 5ú, agus tá bearna idir an 4ú agus an 5ú duilleoga; agus b'fhéidir idir an 5ú and 3ú; agus b'fhéidir idir an 3ú agus 6ú fóiliónna.[2]

Téacsanna san áireamh:

• Oided mac nUisnig (leagan de Longes mac nUislenn);
  • MacKinnon, Donald, eag. agus aistr. in Celtic Review 1 (1904–05): 12–7, 104–31 (eagrán dioplómaitiúil)
  • Cameron, A., eag. agus aistr. "Deirdre and the Sons of Uisneach." Reliquiae Celticae 2 (1894): 421–74 (bunaithe ar LS Ghleann Masain agus Dún Éideann, Adv. MS 56).
• Fochonn loingse Fergusa maic Roig. Celtic Review 1 (1904–05): 208–29. Cf: leagan ón Leabhar Laighneach, eag. agus aistr. Vernam Hull, "The Cause of the Exile of Fergus Mac Roig – Fochond Loingse Fergusa meic Roig." ZCP 18 (1930): 293–8.
• Toraigecht Tána Bó Flidaise (freisin Toruigheacht bó Flidais), leagan de Táin Bó Flidais. Celtic Review 4 (1907–08): 104–21, 202–19.

• MacKinnon, Donald. "The Glenmasan manuscript."
  • The Celtic Review 1 (1904–05): ll. 12–17, 102–31, 208–29, 296–315. Le fáil ar an Internet Archive (neamhiomlán).
  • The Celtic Review 2 (1905–06): ll. 20–33, 100–121, 202–23, 300–313. Available from the Internet Archive
  • The Celtic Review 3 (1906–07): 10–25, 114–37, 198–15, 294–317. Le fáil ar an Internet Archive
  • The Celtic Review 4 (1907–08), ll. 10–27, 104–21, 202–19. Le fáil ar an Internet Archive
  • Scans le grástúil ar Am Baile Curtha i gcartlann 2008-06-21 ar an Wayback Machine.
  • Leagan leictreonach le fáil ar CELT, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh
  • As Béarla le MacKinnon ar CELT,
• MacKinnon, Donald. A Descriptive Catalogue of Gaelic Manuscripts in the Advocates' Library, Edinburgh, and elsewhere in Scotland. Dún Éideann, 1912, ll. 158-62. Le fáil ar an Internet Archive

• Book of the Dean of Lismore
• Islay Charter
• Fernaig Manuscript