Chí

Is é Chi (Χ ina cheannlitir, χ ina litir bheag) an dara litir is fiche in aibítir na Gréigise. Bíodh sé mar consain phléascach choguasach séimhithe sa sean Gréigis /kʰ/.

Chí
Carachtar	Χ (litir cáis uachtair) Unicode: 03A7 ionadaíocht TeX: X chlib HTML: Χ χ (litir cáis íochtair) Unicode: 03C7 ionadaíocht TeX: \chi chlib HTML: χ
Cineál	litir Ghréagach agus IPA symbol (en)
Ball de	an aibítir Ghréagach agus Aibítir Idirnáisiúnta Foghraíochta
< fí   sí >

An Aibítir Ghréagach
Α α Alfa	Β β Béite
Γ γ Gáma	Δ δ Deilte
Ε ε Eipsealón	Ζ ζ Zéite
Η η Éite	Θ θ Téite
Ι ι Ióta	Κ κ Capa
Λ λ Lambda	Μ μ Mú
Ν ν Nú	Ξ ξ Xí
Ο ο Oimiocrón	Π π Pí
Ρ ρ Ró	Σ σ ς Sigme
Τ τ Tó	Υ υ Upsalón
Φ φ Fí	Χ χ Chí
Ψ ψ Sí	Ω ω Óimige
An Ársa Litir Ghréagach
Ϝ ϝ Vó	Ϛ ϛ Stigme
Ͱ ͱ Héite	Ϻ ϻ Sain
Ϟ ϟ Copa	Ϡ ϡ Saimpí
Ϸ ϸ Seó

I nGréigis Koine agus sna canúintí níos déanaí d'athraigh sé go consan cuimilteach chomh maith le Θ agus Φ. In Gréigis an lae inniu, tá dhá fhuaimniú áirithe aige: I ndiaidh gutaí tosaigh agus gutaí airde ([e] nó [i]) fuaimnítear é mar cuimilteach carballach neamhghlórach [ç], cosúil leis an "ich" sa Ghearmáinis nó cosúil leis an "h" i fuaimniú áirithe as Béarla mar hew agus human. I ndiaidh gutaí íseal agus gutaí cúil ([a], [o] nó [u]) agus consain, fuaimnítear é mar cuimilteach choguasach neamhghlórach ([x]), an "ach" sa Ghearmáinis.

Tá luach 600 aige i gcóras na n-uimhreacha Gréigise.

Tá Chí mar bhunús d'ainm an struchtúr chiastaic an focal Béarla "Chiasmus" (croseagar).

Uaireanta úsáidtear Chi nó X chun giorrúcháin a dhéanamh ar ainm An Chríost as Béarla mar shampla Xmas in ionad "christmas".

Sa teangeolaíocht tá sé mar shiombail i gcomhair cuimilteach úbhalaigh gan guth.

Úsáidtear é go minic sna staitisticí freisin.

Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.