Cearbhall Ó Dálaigh

Rinne an Dálach staidéar ar dhlí ag Óstaí an Rí. Glaodh chun an Bharra é i 1934 agus chun Bharra na Sinsear i 1945.

Ceapadh ina Ard-Aighne é i 1946, an ceann ab óige ag an am, agus Éamon de Valera ina Thaoiseach. Chaith sé dhá théarma sa phost, idir 1946-48 agus arís idir 1951-53.

Rinne Breitheamh de sa Chúirt Uachtarach i 1953. Bhí sí ina Phríomh-Bhreitheamh agus ina Uachtarán ar an gCúirt Uachtarach ó 1961 go 1973.

Sa bhliain 1972, ceapadh Ó Dálaigh ina Bhall de Chúirt Bhreithiúnais Chomhphobail Eacnamaíochta na hEorpa (CEE) ar aontachas na hÉireann le ballraíocht na gComhphobal. D'éirigh sé mar sin an chéad breitheamh na hÉireann sa chúirt sin. Bhí sé ina Uachtarán ar a Chéad Dlísheomra i 1974. Fuair an Dálach stádas don Ghaeilge mar theanga oifigiúil de chuid na Cúirte nuair a chuaigh Éire isteach san Aontas ar 1 Eanáir 1973.[5][6]

Uachtarán conspóideach ar Éirinn

Bhí tionchar ollmhór ag an Dálach ar fhorbairt an dlí bhunreachtúil.[4]

Bhí ról cinntitheach aige i staid na Cúirte Uachtaraí mar chaomhnóir chearta na saoránach a bhí cumhdaithe sa Bhunreacht a fhorbairt: ba é an cinneadh lárnach maidir leis sin ná Ryan v. an Ard-Aighne (1965) nuair a d'fhorbair an Chúirt foirceadal na 'gceart neamháirithe", i. go raibh leathscáil ceart bunúsach a bhí iontuigthe ón mBunreacht.[3]

Áras an Uachtaráin.

Tacadóir tiomanta de Fhianna Fáil i gcónaí a bhí ann, agus chuaigh sé i mbun oibre ar Fheidhmeannas Náisiúnta an pháirtí sna 1930idí agus céim bainte amach aige ón ollscoil.

an Taoiseach, Liam Mac Cosgair, 1976

Chuir sé a ainm isteach mar iarrthóir le haghaidh toghchán Dála agus Seanaid araon, ach theip ar an dá iarracht. Sheirbheáil sé mar chathaoirleach ar roinnt coimisiún Rialtais agus ar an gCoiste um Chaidreamh Culúrtha.[3]

Tar éis d'Uachtarán na hÉireann ag an am, Erskine Childers bás tobann a fháil, toghadh é - gan freasúra agus gan toghchán - mar Uachtarán na hÉireann. Oirníodh é ar 19 Nollaig 1974.[7]

Bhí an Dálach an-choinsiasach agus é ag comhlíonadh a dhualgas mar Uachtarán, rud a chuir lena aighneas leis an Rialtas (Fine Gael / Lucht Oibre) agus lena éirí as sa bhliain 1976.[4]

I Meán Fómhair 1976, cuireadh Bille Cumhachtaí Práinne[8] ina láthair le síniú. Ach shocraigh sé an tAcht Cumhachtaí Práinne a chur faoi bhráid na Cúirte Uachtaraí lena chuid bunreachtúlachta a thastáil, agus é ag iarraidh cearta an tsaoránaigh a chosaint.

Ba é breithiúnas na Cúirte ná nach raibh an tAcht ar neamhréir leis an mBunreacht agus ar an 18 Deireadh Fómhair 1976, shínigh Ó Dálaigh é.

Trí lá níos déanaí, ag ócáid airm i nDún Columb, Muileann gCearr, thug Aire Cosanta an Chomhrialtais, Paddy Donegan (Fine Gael) masla dó. Chuir sé ina leith "Thundering disgrace" (nó i bhfad níos graosta).[9] An rud is tábhachtaí agus is measa, bhí an tAire ag labhairt os comhair oifigeach Airm na hÉireann i Muileann gCearr.

Sáraíodh rún Dála ag an bhfreasúr ag iarraidh go n-éireodh an tAire (a ghabh a leithscéal idir an dá linn) as a phost, ar an 21 Deireadh Fómhair.[10]

An 22 Deireadh Fómhair 1976, d'éirigh Ó Dálaigh as oifig mar uachtarán nuair nár ghlac an Taoiseach, Liam Mac Cosgair, le héirí as oifig Donegan. Dúirt an Dálach gurbh é "an t-aon bhealach le mo chuid ionracais agus neamhspleáchais pearsanta féin mar Uachtarán na hÉireann a dhearbhú agus le dínit agus neamhspleáchas na huachtaránachta mar institiúid a chosaint".[3]