Cath Maighe Tuireadh

Insíonn an chéad téacs (uaireanta ainmnithe mar an 'Cét-Cath Maigh Tuiread' (Chéad Cath Maighe Tuireadh) nó amanta eile mar 'Cath Maigh Tuiread Cunga' nó mar 'Cath Maigh Tuiread Theas') scéal na Tuatha Dé Danann agus cé chaoi a thóg siad seilbh ar an oileáin ó na Fir Bholg. Tosaíonn an scéal le muintir Neimheidh, dream níos luaite a bhí ina gcónaí ar an oileán, ag imeacht go dtí An Ghréig chun éalú amach óna bhfulaingt faoi na bhFomhórach. Tháinig grúpa dóibh siúd, na Fir Bholg, ar ais go hÉirinn, agus áitíonn siad í ar feadh tríocha bhliain go dtí teacht na dTuath Dé Danann, sliocht eile de mhuintir Neimheidh.

Tagann na Tuatha Dé Danann, faoi gceannas an rí 'Nuada Airgeadlámh', ó thuaidh go hÉirinn i 300 long. Tá an teacht seo tuartha ag rí na bhFear Bolg, Eochaid Mac Eirc. Nuair a thuirlingíonn siad, dónn siad na loinge. Tosaíonn caibidilíochtaí idir Sreng de na bhFir Bholg agus Breas de na Tuatha Dé Danann. Éilíonn Breas ar na bhFir Bholg chun dul i gcath leo nó leathchuid d'Éirinn a ligint dóibh. Roghnaíonn taoisigh Fhir Bholg an cath. Tar éis moille chun na hairm a bhailiú le hullmhúcháin na h-airm, tosaíonn an cath agus leanann sé ar feadh roinnt laethanta. Téann Nuadha i gcoinne Sreng, agus baineann Sreng a lámh uaidh, ach fós, faigheann na Tuatha Dé Danann an lámh in uachtar. Tá sos cogaidh beartaithe, agus faigheann na bhFir Bhoilg trí roghanna; tréigint Éire, roinnt amach an talún le na Tuatha Dé Danann, nó lean ar aghaidh leis an chath. Roghnaíonn siad chun dul i dtroid. Tugann Sreng a dhúshlán do Nuadha chun dul i ngleic leis ina aonar. Glacann Nuadha le seo ar an coinníollach gur gceanglaíonn Sreng cheann amháin den a láimhe chun bheith féaráilte, ach níor glacann Sreng le seo. Ansin, bheartaíonn na Tuatha Dé Danann chun cheann amháin de na Cúigí a ofráil do na bhFir Bhoilg agus roghnaíonn siad Cúige Chonnacht. Tá Nuadha tógtha amach mar Rí mar gheall ar an fhíric go raibh lámh amháin aige agus tá Bres curtha isteach ina h-áit. Nuair a faigheann Bres bás mar gheall ar deoch nimhneach, faigheann Nuadha a choróin ar ais agus a lámh deisithe.

Insíonn an dara téacs den ainm seo, uaireanta ainmnithe mar 'Cath Deireanach Maighe Luirg', 'Cath Maigh Luirg Thuaidh' agus 'Cath Tánaiste Maigh Luirg', cad é mar a thit na Tuatha Dé Danann faoi rialtas na bhFomhórach agus Éire buaite acu, agus ansin, cé chaoi a throid siad ar ais chun éalú amach as an bhfulaingt. Méadaíonn sé ar na tagairtí a bhí déanta faoin gcath i 'Lebor Gabála Érenn' (Leabhar Gabhála na hÉireann) agus sna hannála Éireannacha, agus ceann amháin de na foinsí is saibhre faoi na sean Déithe is ea é. Tá sé le fáil i lámhscríbhinn ón 6ú haois déag ach creidtear go raibh sé cumtha as foinsí éagsúla a bhí curtha le chéile san 12ú haois ó ábhar den 9ú haois.

Tosaíonn sé le cuntas gairid ar an gcéad cgath, cailliúint láimhe Nuadha, a chuid ionadaíochta le Bres, agus ansin insíonn sé cé chaoi a rugadh Bres ó chomhcheangal idir Éiriú ó na Tuatha Dé Danann agus Elatha ó na bhFomhóirí. Mar gheall ar a fhólaíocht bhí Bres an-dian ar na Tuatha Dé Danann, ag tabhairt ar na daoine is uaisle acu gnáth-obair a dhéanamh, ag lorg ómós trom, agus ag teipeadh chun leibhéal fáilteach a bhí á tniú ón Rí a thaispeáint. Tá sé curtha as oifig mar Rí agus tá Nuadha, le lámh úr nua déanta as airgid a bhfuair sé ón lia Dian Cecht (mac aige ba chúis chun feoil a fhás air), curtha ar ais mar Rí. Iaraíonn Bhres cabhairt ó na Fomhóirí chun an ríocht a athghabháil, agus in ainneoin diúltú a athair Elatha, aontaíonn ceannaire eile ó na Fomóirí, Balor Drochshúile, leis chun chabhair a thabhairt dó in ainneoin na Tuatha Dé Danann agus tógann sé airm ollmhór. Idir an dá linn, tagann Lúgh, tortha eile ó chomhcheangal idir duine éigin ó na Fomhóirí agus duine éigin ón Tuatha Dé Danann, go dtí chúirt Uí Nuadha agus tar éis taispeántas iontach lena cheirdeanna, tá sé curtha i gceannas thar na fórsaí Tuatha Dé Danann. Maríodh Nuadha i dtroid le Bhalór Drochshúile, ach maraíonn Lúgh, seanmhac le Nuadha, cheannaire na bhFomhórach lena h-iris ag bhriseadh a drochshúil tríd chúl a cheann, áit ina dhéanann sé olldamáiste ar na Fomhóirí. Tá Bres faighte beo tar éis an cath agus tá sé spáráilte ar an coinníoll gur teagascann sé lena Tuatha Dé Danann cé chaoi a treabhadh, a shíol agus a bhaint. Sa deireadh tarrthálaíonn Lúgh, An Daghda agus Ogma clairseoir Lúgh, Uaitne, cé a bhí gafa ag na bhFomhóirí.