Brigit

I Leabhar Gabhála na hÉireann, deirtear gurbh fhile agus iníon an Daghdé í Brigit. Ba iad Cermait, Aengus, Midhir agus Bodhbh Dearg a leas-dheartháireacha.

I Leabhar Gabhála na hÉireann, insítear go raibh dhá dhamh ag Brigit, darbh ainm Fe agus Men, a bhíodh ar féarach ar mhachaire ainmnithe astu, Femen. In áit eile, deirtear gur le Dil iad Fe agus Men. B'fhéidir gur bua-ainm do Bhrigit atá san ainm, Dil.[6]

Ba le Brigit freisin Torc Triath, rí na dtorc, agus Cirb, rí na gcaorach (a bhfuil Mag Cirb ainmnithe as).[7] Scairteadh na hainmhithe le rabhadh baoil, agus dá bharr meastar gur cosantóir na mbeithíoch ceansaithe í Brigid.[8]

Is bandia í Brigit de gach uile rud a mbíonn os ard, amhail is lasracha ard, ardchríocha, dúnta cnoic; agus de ghníomhartha a shamhlaítear gur uaillmhianach iad, amhail is eagna, feabhas, foirfeacht, éirim, deisbhéalaí fileata, ceardaíocht (go háirithe ceird an ghabha dhuibh), leigheasadh, eolas na ndraoi agus cumas comhraic. Sa bhéaloideas, bíonn an-bhaint aici leis an teaghlach agus an tinteán. Tá roinnt sibh siúd dheimhnithe i Sanas Cormaic.

De réir Carmina Gadelica, is éarlamh í Brigit den fhilíocht, gabhadóireacht, leigheas, na healaíona agus ceirdeanna, bólacht agus a leithéid eile, tobair bheannaithe, nathracha (in Albain) agus teacht an earraigh.[9][10] Ar lá a féile, Imbolc, bhítí i mbun réamhaisnéis na haimsire a dhéanamh:

Is amhlaidh gurbh ionann a macasamhail na Breataine agus an Eorpaigh, Brigantia, agus dia na Rómhánach Minéirve agus dia na nGréagach Aitéiné,[13] bandéithe le saintréithe ar an dóigh chéanna acu, a thugann foirm don smaoineamh de staid ardéirime, nó corpartha nó intinne.

Sa seanscéal Cath Maige Tuireadh, maraíodh Ruadán mac Brigit, i mbun comhraic ar son na bhFomhórach, agus chum sí an caoineadh, meascán de dhreas goil agus cantaireachta, agus í faoi mhairg dá bharr. Sa sliocht céanna, tá sé curtha síos di gurbh ise ceapadóir féasóige chun taisteal i rith na hoíche.[14]

Ina hath-insint as Béarla, deir Lady Gregory faoi Bhrigit gur bhean na filíochta í, an-uasal leis, gur bhean an leighis í agus go ndearna sise don chéad uair feadóg chun oíche.[15]

Sa mheánaois, cumascadh an bandia Brigit leis an naomh Críostaí den ainm céanna, mar atá Naomh Bríd. Sincréiteachas a ghlaoitear ar an bpróiseas seo. De réir eolaí na meánaoise Pamela Berger, "thóg manaigh an phearsa ársa den máthairdhia agus d'fhuadar a hainm agus a feidhmeanna le chéile leis a leagan Críostaí," Naomh Bríd.[5]

Sa ré Críostaí i gCill Dara, bhíodh naonúr ban rialta déag ag faire ar lasair bheannaithe shíoraí ar son an naoimh.[16] De réir Giraldus Cambrensis agus croiniceoirí eile, bhíodh fál ann thart timpeall na lasrach, nárbh céad d'aon fhear é a thrasnú - chuirtí mallacht ar fear ar bith a rinne iarracht, gealt, cláiríneach nó bás fiú.[17]

Saintréith spioradáltachta Ind-Eorpaigh ab ea nós faire lasracha síoraí ag bansagairt saintréith.[17] I measc samplaí eile, tá bandia na nGréagach, Hestia, agus a macasamhail Rómhánach, Vesta.

Tá gaol ag an mbandia agus an naomh le tobair bheannuithe leighis, ag Cill Dara agus go leor áiteanna eile ar fud na dtailte Ceilteacha. Tarlaíonn fós gléasadh tobair, nós ina cheanglaítear clooties (en) ar chrainn in aice le tobair leighis, agus modhanna eile um achainí a dhéanamh faoi bhráid Bhríde nó ómós a thabhairt di, i roinnt tíortha Ceilteacha agus sa diaspóra.[18][19]

Ar a chéad lá de mhí Feabhra a mbíonn an fhéile phágánach, Imbolc, in ómós an bhandé.[20] Ar an dóigh chéanna, ceiliúrtar Lá Fhéile Bríde ar an 1d Feabhra san Eaglais Chaitliceach Rómhánach, san Eaglais Cheartchreidmheach an Oirthir agus sa Chomaoineach Anglacánach.

Is pearsa thábhachtach í Brigid do phágánaigh an lae inniu, a chuireann béim ar a diagacht thriarach. Adhrtar í scaití i dteannta le Cernunnos.[21]

Ón Sean-Ghaeilge i leith, athraíodh Brigit go Briġid, Brighid agus sa deireadh Bríd tar éis leasú na litrithe. Bhí an fhoirm SheanGhaeilge mar bhun de leaganacha i dteangacha na hEorpa, ag tosú le Brigit as Laidin na meánaoise, ansin sa lá inniu: Bridget agus Bridgit as Béarla, Brigitte as Fraincis, Birgitta Sualainnis, Brigida as Iodáilis agus Piritta as Fionlainnis.

Tá an t-ainm fréamhaithe ón bPrótai-Ceiltis *Brigantī le brí "An Duine Ceannasach", gaolmhar le bandia na mBriotanach goddess Brigantia, an t-ainm SeanGhearmáinis Ard Burgunt, agus an focal Sanscrait Bṛhatī (बृहती) "ard", buafhocal den bhandia Hiondúch éirí na gréine, Ushas. Ar deireadh, tá sé fréamhaithe ón bPrótai-Indo-Eorpais *bʰr̥ǵʰéntih₂ (foirm bhaininscneach de *bʰérǵʰonts, "ard"), fréamhaithe ó *bʰerǵʰ- ("ardaigh").[22][23]

Leaganacha eile:

• Brìghde/Brìde (Alba)
• Ffraid (An Bhreatain Bheag); freisin Braint, alt. Breint, ainm abhann ar Inis Món. De dheasca athruithe tosaigh i mBreatnais agus neamhghuthú i ndiaidh "t" i Sant, athraíonn a hainm ó *Fraid (< *Braid) go Ffraid i logainmneacha amhail is Llansanffraid, Baile Naoimh Bhríde.[24]
• Breo Saighead - sanas am bhéaloidis le fáil i Sanas Cormaic, ach measann sanasaithe gur sách neamhdhóchúil é.

• Naomh Bríd
• Imbolc nó Lá Fhéile Bríde
• Cros Bhríde
• Bríd na Briotáine
• Bríd na Sualainne

• Bitel, Lisa M. 2001. St. Brigit of Ireland: From Virgin Saint to Fertility Goddess
• MacKillop, James. 1998. Dictionary of Celtic Mythology. (Oxford: Oxford University Press) ISBN 0-19-280120-1
• The Slaney Press. 1994. Lady Gregory's Complete Irish Mythology. (Londain: The Slaney Press)

• Brighid: What do we really know? le Francine Nicholson
• Brighid, Goddess and Saint
• Brigid ar maryjones.us
• Sloinntireachd Bhride (Ginealach Bríde) ón Carmina Gadelica.