Abhainn
Sruth mór uisce a ritheann isteach i loch nó san fharraige is ea abhainn.[1]
De ghnáth éiríonn abhainn mar shruthán i dtalamh ard. Gluaiseann abhainn le fána, ag creimeadh cainéil, agus fásann de réir mar a ritheann craobhaibhneacha isteach inti, ag gearradh amach gleannta móra go minic.
Tíreolaíocht
Cúrsa abhann
Má bhíonn titim mhaith leis an dtalamh, ritheann an t-uisce go mear. Ach má bhíonn an talamh go cothrom réidh, bogann an t-uisce leis go mall.
Sceitheann uisce na habhann isteach san fharraige, ar loch nó ar abhainn eile (agus sa chás sin tugtar fo-abhainn nó craobh uirthi). Tugtar an béal ar an chuid dheireanach den abhainn.
Ní mór an méid a bhíonn i sruthán i gcomórtas le habhainn. Ach bailíonn sé an t-uisce a bhíonn ina limistéar féin chun na farraige nó chun abhainn eile.
Uaireanta críochnaíonn abhainn, sa deireadh, i gceantar gaineamhlach ina bhfuil na huiscí caillte trí insíothlú agus ghalú.
Bíonn cúrsa na habhann go casta, mar déanann sí a slí tríd an dtalamh is boige agus is ísle, agus má tharlaíonn aon chonstaic nó talamh cruaidh roimpi, tugann sí cor timpeall. Tógann sí an cúrsa is saoráidí i gcónaí.
Tuile
Nuair a thiteann a lán báistí, tá tuile san abhainn, agus is minic a sceitheann an t-uisce amach thar bhruacha na habhann ar an dtalamh mór-dtimpeall. Ar thalamh íseal agus tuile mhór ann, is minic a dhéanann an tuile mórán díobhála do churadóireacht; agus caitheann na daoine na tithe d'fhágaint uaireanta mar is baol dóibh an t-uisce. Is minic a thagann tuilte in iomaí tíortha, agus déanann siad díobháil an-mhór. Báitear na mílte daoine gach bliain i dtuilte timpeall na cruinne.
Sruthchúrsa faoi thalamh
Tá aibhneacha ann a ghluaiseann faoin dtalamh. I dtalamh aolchloiche a tharlaíonn sin, mar is furas don uisce a shlí do ghearradh tríd an aolcloch. Bíonn cortha ar aibhneacha chun an t-uisce do bhailiú i dtreo go mbainfí feidhm as nuair bheadh gá leis.
Abhantrach
Seo an limistéar talún óna shreabhann an t-uisce dromchla uile le sruth, trí ghréasán de shruthanna, aibhneacha agus lochanna i bhfarraige ag béal abhann, inbhir nó deilte amháin[2].
Uisce dromchlach
Uiscí intíre ar dhromchla na talún (leithéidí taiscumair, lochanna, aibhneacha, uiscí trasdultacha, uiscí cósta) laistigh d’abhantrach.
Cónaí
Bíonn talamh maith i ngleannta na n-abhann de ghnáth, agus bíonn curadóireacht, tógaint stoic agus ba bainne ar siúl iontu. Bíonn bailte móra iontu de ghnáth.
Is suntasach mar a athraíonn aibhneacha taobh tíre, agus bhí a gcúrsaí fíorthábhachtach i bpatrúin áitrithe talmhaíochta, trádála is tráchtála. Is féidir abhainn a úsáid i gcomhair iascaireacht agus bádóireacht chomh maith.
Iompar
Úsáidtear aibhneacha freisin le haghaidh breith earraí isteach i dtír éigin, nó amach aisti.
Bíonn droichead thar abhainn chun dul trasna uirthi: droichid cloch nó adhmaid srl. Anseo is ansiúd bíonn droichead coisithe do lucht coisíochta.
Fadó thrasnaigh daoine an abhainn ag áth, nó caol abhann (nó clochán fiú), áit is féidir dul trasna. Faightear an focal áth go coitianta i logainmneacha na hÉireann inniu.
Na haibhneacha is faide
Is iad seo na habhainnchórais is faide ar domhan:
FAD (km) SCEITHEADH
an Níl 6,690 an Mheánmhuir
an Amasóin 6,570 an tAigéan Atlantach
an Mississippi 6,020 Murascaill Missouri Mheicsiceo
an Laing-tsí 5,980 Muir na Síne Thoir
an Yenisei 5,870 Muir Chara
an Amúr 5,780 Caolas na Tartaire
an Óib 5,410 Muir Chara
an Pláta 4,880 an tAigéan Atlantach
(an Abhainn Bhuí) 4,840 an Mhuir Bhuí
an Congó 4,630 an tAigéan Atlantach
an Léana 4,400 Muir Laptaiv
an Mackenzie 4,240 Muir Beaufort
an Mekong 4,180 Muir na Síne Theas
an Nígir 4,100 Murascaill Ghuine
Tagairtí
- "An Foclóir Beag: abhainn" (en). www.teanglann.ie. Dáta rochtana: 2021-10-23.
- Plean Bainistíochta Curtha i gcartlann 2017-10-23 ar an Wayback Machine Abhantraí nEathach Banna (2009-2015)