Tschad

Tschad [tʃat], amtelk Republiik faan Tschad (üüb Araabsk: تشاد‎‎ Tshād an جمهورية تشاد‎‎ Jumhūrīyat Tshād; üüb Fraansöösk: Tchad an République du Tchad), as en banenstoot uun a maden faan Aafrika. Uun a nuurd leit Liibien, uun a uast Sudaan, uun a süüd det Madelaafrikoons Republiik an uun a waast Kameruun, Niiger an Nigeeria. At lun hee 11.039.873 lidj (2009)[1]. At hoodsteed as N’Djamena.

Tekst üüb Fering


Flag faan Tschad
Tschad uun Aafrika

Geografii

Geograafisk Laag

Tschad as det füftgratst lun uun Aafrika.

At lun dialt grensen mä seeks lunen. Det lingst grens (1556 km) faan't lun wurt mä det Madelaafrikoons Republiik an det kurtst (85 km) mä Nigeeria diald. Det dialt uk en 1403 km lung grens mä Sudaan, en 1196 km lung mä Niiger, en 1116 km lung mä Kameruun an en 1050 km lung mä Liibien.

Berger

De huuchst berig uun't lun as de Emi Koussi Berig, wat 3445 m huuch as. Öler berger san: de Tarso Emissi Berig (3376 m), de Tarso Ahon Berig (3325 m), de Tarso Toussidé Berig (3265 m), de Tarso Voon Berig (3100 m), de Tarso Toh Berig (2000 m), de Binim Berig (1360 m), de Silagni Berig (1236 m), de Nikou Berig (1230 m) an de Diouga Berig (1210 m).

Sian

De Tschad Sia, wat at lun mä Kameruun, Nigeeria an Niiger dialt, as de gratst sia uun't lun.

Struumer

De Mayo Kébbi Struum hee sin hood uun't süüdwaast faan't lun. Deheer struum leept iin uun de Benue Struum uun Kameruun. De Chari Struum, wat sin hood uun det Madelaafrikoons Republiik hee, leept troch a süüdwaast faan't lun, do at grens mä Kameruun bildet, an do iin uun de Tschad Sia leept. De Batha Struum, wat sin hood uun a maden faan't lun hee an bluat tidjwis mä weeder fald as, leept iin uun de Fitri Sia.

Indialing faan Ferwalting

Tschad hee 23 regiuunen (üüb Fraansöösk: Régions, üüb Araabsk: مناطق Manāṭiq), wat iin uun departmenten diald wurd.

Nr.RegiuunGrate (km²)[2]Lidj (2009)HoodsteedKoord
1Bahr El Ghazel51.000260.865Moussoro
2Batha91.500527.031Ati
3Borkou150.00097.251Faya-Largeau
4Chari-Baguirmi47.000621.785Massenya
5Ennedi-Est113.862Am-Djarass
6Ennedi-Ouest59.744Fada
7Guéra61.000553.795Mongo
8Hadjer-Lamis30.000566.858Massakory
9Kanem72.000354.603Mao
10Lac21.500451.369Bol
11Logone Occidental8915683.293Moundou
12Logone Oriental23.800779.339Doba
13Mandoul17.450628.065Koumra
14Mayo-Kebbi Est18.350774.782Bongor
15Mayo-Kebbi Ouest12.950564.470Pala
16Moyen-Chari40.300588.008Sarh
17N’Djamena5001.605.696N’Djamena
18Ouaddaï30.000721.166Abéché
19Salamat69.000302.301Am Timan
20Sila36.000387.461Goz Beïda
21Tandjilé17,650661.906Laï
22Tibesti217.00025.483Bardaï
23Wadi Fira52.000508.383Biltine

Steeden

Dön tjiin gratst steeden uun't lun san:

SteedLidj (2009)[3]
1N’Djamena951.418
2Moundou137.251
3Abéché97.963
4Sarh97.224
5Kélo57.859
6Am Timan52.270
7Doba49.647
8Pala49.461
9Bongor44.578
10Goz Beïda41.248

Befölkring

Det letst folksteeling wiar uun 2009. Efter a resultooten, 11.039.873 lidj wene uun't lun[4].

Kultüür

Literatüür

Skriiwern:

  • Joseph Brahim Seid (1927-1980) skreew Au Tchad sous les étoiles ("Uun Tschad oner a Stäären", 1962) an Un enfant du Tchad ("En jongen faan Tschad", 1967), wat auer sin leewent wiar.

Histoore

Tschad, uun a grensen faan daaling, as en skeebing faan dön europeeisk kolonialisiaring. A grensen faan't lun san at resultoot faan ferhanlingen twesken Frankrik an Tjiisklun. Tuföören wiar't lun at sat faan dön trii köningriken faan Kanem-Bornou, Baguirmi an Ouaddaï.

At lun wurd faan 1900 fraansöösk protektoraat an wurd üüs dial faan Fraansöösk Ekwatoriaalaafrika (AEF) en kolonii. Oner't feering faan guwernöör Félix Éboué wiar't koloniii det iarst fraansöösk kolonii, wat ham 1940 tu det Frei Frankrik uunslood.

Tschad wurd 11. August 1960 faan Frankrik suwereen. François Tombalbaye wiar de iarst president. Tau juar leeder ferbeed a president oppositschoonsparteien. Uun 1965 begand en bürgerkrich uun a nuurd.

Det wiar 1975 en putsch, wat de iarst president störtet. Félix Malloum wurd de naist president. A krich ging man widjer an ferschüker faan de naist president ham tu beaanjige, kaam ei tu brud. Diarauer treed hi turag 23. Marts 1979. Hissène Habré wurd de treed president. En stridj begand twesken uunhinger faan Malloum an Habré. At reegiment faan at lun faan en madelregiarung hääl ap. Frankrik, dön Ferianigt Stooten an Liibien bedialigte jo uun a stridj.

Habré ging Deetsember 1980 tu Sudaan uun’t eksiil. Man ging hi Jüüne 1982 tu Tschad turag an wurd weler president. Hi wurd 1990 faan Idriss Déby störtet. Idriss Déby blaft tu san duas uun April 2021 president faan’t lun. San dring, Mahamat Idriss Déby Itno, as nü prowisoorisk föörmaan faan't lun.

Politiik

Tschad as en republiik. A föörmaan faan't lun sant April 2021 as Mahamat Idriss Déby Itno.

Bütjenpolitiik

Tschad as lasmoot faan dön Feriand Natschuunen sant 20. September 1960.

Wiartskap

Üüb a HDI-indeks stäänt det lun üüb plaats 187 faan 187[5].

At weering faan't lun as de madelaafrikoons CFA-Franc (ufkoortet: F), wat faan det Madelaafrikoons Sentraalbeenk ütjbroocht.

Kwelen
  1. www.citypopulation.de
  2. www.citypopulation.de
  3. Chad, citypopulation.de
  4. www.citypopulation.de.
  5. Human Development Reports: Chad, United Nations Development Programme
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.