Heebelreegel

At Heebelreegel as wel at wichtagst füsikaalisk reegel uun a mechaanik. Hat as al föör muar üs 2.000 juaren faan Archimedes ütjfünjen wurden.

Tekst üüb Öömrang

Ferklaarang tu't heebelreegel

Dü könst mä en krääft faan 5 kg en lääst faan 100 kg huuchlaft, wan di heebel lung enooch as.

At reegel sait, dat dü am so muar krääft brükst, ji kurter det lengde faan en heebel of heewbuum as. Of amkiard: Ji linger di heebel, amso maner krääft as nuadag.

Wan krääft (${\displaystyle F}$_K) an lääst (${\displaystyle F}$_L) luadrocht üüb a heebel trak, so üs üüb det tiaknang rochts, do täält:

${\displaystyle F}$_K • ${\displaystyle l}$_K = ${\displaystyle F}$_L • ${\displaystyle l}$_L

Diarbi as ${\displaystyle l}$_K det lengde faan a krääftiarem an ${\displaystyle l}$_L faan a läästiarem.

Wan a krääften ei luadrocht üüb a heebel trak, do täält leewen bluas di luadrocht uundial (at normoolkrääft). Algemianer het det do uun vektorskriiwwiis:

${\displaystyle W={\vec {F}}_{1}\cdot {\vec {s}}_{1}={\vec {F}}_{2}\cdot {\vec {s}}_{2}}$

Diarbi as ${\displaystyle W}$ at werk of energii.

Faan Archimedes woort det stak ferteld: Hi skal saad haa: "Ik küd a hialer eerd aplaft, wan dü mi man en heewbuum dääst, di lung enooch as, an en dreiponkt."