Rúnir
Rúnir byggja lutvíst á gamla germanska tradisjón við at høgga tekin, myndir og stavir í klettin, men eisini á bókstavarøð tey gomlu hava møtt í sambandinum við fólkasløg í Suðurevropa.
Orðið rúnir merkir loynidómur. Rúnirnar eru bókstavir, sum vórðu høgdir oftast í stein. Seinni uppi í miðøldini verða rúnirnar eisini høgdar í træ. Vit hoyra í Føroyingasøgu um Trónd í Gøtu, at hann var ein sera vitugur maður, sum eisini varð lagdur undir at duga gand. Tey, sum dugdu at lesa tá í tíðini, vórðu ofta roknaði sum køn í gandi. Í kvæðinum um Leiv Øssurson, tá Tróndur fer til Suðuroyar at finna Torgrím, verður sagt, at hann hevði rúnarkelvi við sær. Eitt kelvi er eitt runt træpetti.
Eldra rúnastavraðið
| rún | ljóð | navn | rún | ljóð | navn | rún | ljóð | navn | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
ᚠ | f | *fehu „fæ“ |  |
ᚺ | h | *hagla „hagl“ |  |
ᛏ | t | *Tīwaz „Týr“ | ||
 |
ᚢ | u | *ūruz „ursur, uroksi“ |  |
ᚾ | n | *naudiz „neyð“ |  |
ᛒ | b | *berkana / *berkō „bjørk, børkur“ | ||
 |
ᚦ | þ | *þurisaz „tussi, risi, jøtun“ |  |
ᛁ | i | *īsaz „ísur“ |  |
ᛖ | e | *ehwaz „hestur“ | ||
 |
ᚨ | a | *ansuz „æsir, gudar“ |  |
ᛃ | j | *jēra „ár“ |  |
ᛗ | m | *mannaz „maður“ | ||
 |
ᚱ | r | *raidō „reið, ferð“ |  |
ᛇ | ï | *īwaz „Ýviður, taks“ |  |
ᛚ | l | *laukaz „leykur“ / *laguz „vatn (løgur)“ | ||
 |
ᚲ | k | *kaunan „koyna = blæma, vágpirra“ |  |
ᛈ | p | *perþō „gleði, látur“ |  |
ᛜ | ŋ | *Ingwaz „(Yngvi-Freyr), Froyur“ | ||
 |
ᚷ | g | *gebō „gáva“ |  |
ᛉ | z | *algiz „elgur“ |  |
ᛞ | d | *dagaz „dagur“ | ||
 |
ᚹ | w | *wunjō „njóta“ |  |
ᛊ | s | *sōwulō „sól“ |  |
ᛟ | o | *ōþala „óðal“ | ||
Eldra rúnastavraðið varð nýtt til at skriva frumnorrønt, ein tann kendasti teksturin er á gullhornunum úr Danmark:
- Rúnir:
ᛖᚲᚺᛚᛖᚹᚨᚷᚨᛊᛏᛁᛉ : ᚺᛟᛚᛏᛁᛃᚨᛉ : ᚺᛟᚱᚾᚨ : ᛏᚨᚹᛁᛞᛟ - Transliteratión, umstaving:
Ek Hlewagastiz : Holtijaz : horna : tawido - Umseting:
"Eg Lægestur, sonur Holt (frá Holti?), gjørdi hornið"
Yngra rúnastavraðið
Yngra rúnastavraðið ella futharkið, varð nýtt til norrønt, ella fornnorrønt, ið varð talað í Norðurlondum frá uml. 7du til 13du øld (Skandinavia) og til 15du øld (Íslandi).
Rúnakelvið á Eiði
Besta dømið um yngra futharkið í Føroyum, er eitt rúnakelvi ið varð funnið á Eiði í 1976, dagfest til uml. "víkingatíð". Trettan stavir eru varðveittir á kelvinum, meðan aftasti parturin er brotin av. Stavirnir eru stuttrúnirnir:
- Rúnir:
ᚠ ᚢ ᚦ ᚭ ᚱ ᚴ ᚽ ᚿ ᛁ ᛆ ᛌ ᛐ ᚮ - Svarandi til:
f - u/v - th - ą - r - k/g - h - n - i - a - s - t/d - b/p - Ætlandi hava hesir stavirnir eisini verið á kelvinum:
ᛘ ᛚ - Svarandi til:
m - l
Stavraðið á Eiði samsvarar við stavraðið ið, sambært Arild Hauge, varð nýtt í Noregi uml. ár 900-1050
[1]