Zelula ama

Zelula ama pluripotenteak zelula ama gehiagotan bana daitezke baita gorputzeko edozein zelula mota bihurtu ere. Gaur egun, enbrioi-garapena aztertzeko erabiltzen dira. Gainera, mekanismoei eta seinaleei buruzko ezagutza gero eta handiagoa denez, organismotik bereizitako zelulak sortzeko aukera dago, organismo bizi bateko zelula helduek beren garapen ebolutiboan atzera egitea lortuz, enbrioi-zelula amen berezko ezaugarriak berreskuratu arte.

Haien ezaugarri garrantzitsuenen artean, enbrioian maiz hazkuntza-baldintza jakin batzuetan, mugarik gabe manten daitezkeela dago, eta, zatitzean sortzen den zelula berria, jatorrizkoaren berdina izango da. Horri esker, teorian, enbrioietako zelula amak gaixotasun batek jotako ehunak eta organoak birsortzeko edo konpontzeko erabil daitezke.[5]

Zelula ama pluripotenteak baino mugatuagoak eta espezializatuagoak dira, ehun mota bakarra edo bi sortzeko gaitasuna dutelako, hala nola odol-zelulak, muskulu-zelulak edo garun-zelulak, besteak beste. Ehuneko zelula ama espezifikoak ere esaten zaie. Alegia, banako guztietan daudenak dira. Bestalde, zelula ama hematopoietikoak ere aurki ditzakegu: zelula heldugabeak dira, eta, garatzean, odolaren osagaiak eta giza sistema immunologikoa sortzen dituzte.[6]

(iPS zelula amak, ingelesez) enbrioi-zelula ama gisa jokatzeko birprogramatu diren zelula helduak dira. Induzitutako zelula ama potentzial anitzak 2006an eta 2007an aurkeztu ziren lehen aldiz, giza zeluletatik abiatuta. Lorpen hau zelula amekin egindako ikerketaren aurrerapen garrantzitsuenetako bat izan da, ikertzaileek zelula ama potentzial anitzak lor ditzaketelako, ikerketetan eta erabilera terapeutikoetan aplikazio posibleak dituztenak enbrioien erabileraren eztabaidarik gabe.[1][5]

Zelula amen transplanteak odola osatzen duten zelula amak bideratzen dituzten prozedurak dira. Minbizi kasuetan erabiltzen dira, hau tratatzeko erabiltzen diren prozedurek, kimioterapiak edo radioterapiak esaterako, gainerako zelulak suntsitzeko joera dute eta beraz hauek berritu behar dira.[10] Zelula amen transplante batean, odola osatzen duten zelula amak gaixoaren odol-uholdean sartzen dira. Hezur-muinera garraiatzen dira, tratamenduagatik suntsitu ziren zelulen ordezko gisa. Odola osatzen duten zelula amak, transplanteetan erabiltzen direnak, hezur-muinetik, odol-uharritik edo zilbor-hestetik datoz.[11] Hauek izan daitezke transplanteak:

• Autologoak, zelula amak pazientearengandik datozenean.
• Singenikoak, zelula amak zure biki berdinetik datozelarik, gene berdinekin.
• Alogenikoak; transplantutako zelula amak beste pertsona batengandik datoztelarik. Emailea odol-ahaidetasunezko senide bat izan daiteke, baina transplantea jasoko duenarekin ahaidetasunik ez duen norbait ere izan daiteke.

Immunohematologia hemoterapiako espezialitate bat da, transfusio-medikuntzarekin zerikusia duena, eta odol-elementuei dagokienez organismoan gertatzen diren prozesu immunitarioak aztertzen dituen hematologiaren adarra da. Transfusioaren helburu nagusia hartzaileari abantailak ematea da, horrek dakartzan arriskuak gorabehera. Alde horretatik, proba immunohematologikoek arrisku horiek murrizten dituzte, emailearen eta hartzailearen arteko odol-bateragarritasuna egiaztatuz analisien bidez eraginkortasun terapeutikoa eta segurtasuna bermatzeko.

Immunohematologia etengabeko eboluzioan dagoen ikerketa baten parte da, erreaktiboen eta tekniken kalitate-kontroletik sistema automatizatu berriak txertatzeraino, espezializazio profesionalaz gain.[12]

• Transkripzio-faktore definituen edo zelula ama pluripotente induzituen bidezko birprogramazioa. Zelula ama pluripotente induzituak (iPS) sortzeko zelula somatikoen birprogramazioan datza, honek biologiaren aurrerapen garrantzitsuenetako bat izan da azken urtetan. Transkripzio-faktore talde bat eta konposatu kimiko batzuk (zelula somatikoetan pluripotentzia eragin dezaketenak) identifikatu behar dira, birprogramazioa gauzatzeko. Bereizi gabeko zelulen zati zitoplasmatiko eta nuklear horiek gene-adierazpena birprogramatzea eragin dezakete. Horrela, zelula somatikoen markatzaile espezifikoen adierazpena inhibituko da eta kromatinaren egituraren mailan aldaketa epigenetikoak eragingo dira.[13]

• Zelula somatikoak transferentzia edo transplante nuklear bidez birprogramatzea. Ongarritu gabeko obulu batetik nukleo bat atera eta zelula somatiko heldu baten nukleoarekin ordezkatzean datza. Obulua giro egokian dagoenean, nukleo hori birprogramatzeko gai da, eta, horrela, zelula amek gainerako zelulen hornidura genetiko bera lortzen dute.[14]

• Zelula somatikoen eta enbrioietako zelula amen fusioa. Zelula somatikoen eta enbrioi-zelula amen arteko hibridoek ezaugarri asko partekatzen dituzte zelula amekin; horrek esan nahi du fenotipo multipotentea nagusi dela fusioaren ondoriozko produktuetan.[15][16]

Erditzean, enbrioi-ezaugarriak eta ezaugarri hematopoietikoak dituzten zelula ama multipotenteen populazio bat isolatu daiteke eta hauek banku pribatu edo publikoetan kriokontserbatuko dira. Zelula ama heldu horiek odoleko eta immunologia-sistemako zeluletan bereiz daitezke.[17]

Fluido amniotikoko zelulek bizkarrezur-muineko zelula amen antzeko markatzaileak dituzte baita enbrioi-ehunetako eta enbrioietatik kanpoko zelula bereiziak eta bereizi gabeak ere badituzte, zelula gurasoen adierazle izan daitezkeenak (multipotentzialak).[18][19]

Hortzetako zelula amak mesenkimatosoak dira, hau da, ehun konjuntiboan, odol-hodietan eta ehun linfatikoan garatzen diren zelulak, eta hortz primarioen hortz-mamian daude. Hortzetako zelula hauek ziztada baten bidez lortzen da, hortza ez hausteko. Ondoren, zelulak landu, hedatu eta kalitate-kontrola egiten da, zelula-kopurua aztertuz. Mesenkimika-jatorriko zelulak direnez, gaitasun klonogeniko handia dute, ugaritze-maila handia baita multilinajea bereizteko gaitasun handia ere.[20]