Viena

Viena[1][2] (alemanez: Wien, /viːn/ ahoskatua) Europa Erdialdeko hiria da, Danubio ibaiaren ertzean dagoena, Alpeetako lehen haranetan. Austriako hiriburua da eta herrialdea osatzen duten estatu batekoa ere bai (Bundesland Wien); halaber, Austriako gune kultural eta politikorik handiena da.

Viena
Wien
federal capital (en) Itzuli
Administrazioa
Estatu burujabe Austria
AlkateaMichael Ludwig (en) Itzuli
Izen ofizialaWien
Groß-Wien
Jatorrizko izenaWien
Posta kodea1000–1239, 1400, 1402, 1251–1255, 1300–1301, 1421, 1423, 1500, 1502–1503, 1600–1601, 1810 eta 1901
Geografia
Koordenatuak48°12′30″N 16°22′21″E
Map
Azalera414.78 km²
Altuera151 m eta 542 m
MugakideakAustria Beherea, Gänserndorf District (en) Itzuli, Bruck an der Leitha District (en) Itzuli, Mödling District (en) Itzuli, Sankt Pölten District (en) Itzuli, Tulln District (en) Itzuli eta Korneuburg District (en) Itzuli
Demografia
Biztanleria1.973.403 (2022ko urriaren 1a)
62.212 (2020)
Dentsitatea4.757,71 bizt/km²
Herritarravienar[1]
Informazio gehigarria
SorreraK.a. I. mendea
Telefono aurrizkia01
Ordu eremuaUTC+01:00, UTC+02:00 eta Europa Erdialdeko Ordua
Hiri senidetuakBerna, Bratislava, Budapest, Mosku, Zagreb, Kiev, Brno, Belgrad, Tel Aviv, Istanbul, Varsovia, Sofia, Ljubljana, Vaduz, Tunis, Pula, Odesa eta Brasilia
MatrikulaW
wien.gv.at eta wien.at

Egun, ia 2.000.000 biztanle ditu [3] (ikus 2022ko datuak). Gune metropolitarrak 2,3 miloi pertsonetako biztanleria du, eta hizkuntza ofiziala alemaniera da.

Hiriak historia luzea du, Europa osoko hiribururik zaharrenetakoa baita. Horren ondorioz, ondare artistiko eta kulturala izugarria da. XIX. mendean zehar, munduko musika-hiribururik nagusietakoa izan zen, baita XX. mendean, filosofia, pentsaera eta eztabaida politikoaren gune nabarmena ere.

Vienako ikuspegi bat.

Etimologia

Viena izenak zelta jatorria du, eta «hiri zuria» esan nahi bide zuen, zenbait ikerlariren iritziz. Antzinako erromatarrek Vindobona deitu zioten, zelta hitz hartan oinarrituta. Europa osoan zabalduta dauden Viena, Viana eta Veana izenek jatorri bera ei dute: beann hitza, alegia. Beann izenak «mendia» edo «gailurra» esan nahi du. Zelta jatorriko hizkuntzetan gorde da hitz hori. Adibidez, Eskoziako gaeleran, beann «gailurra» da; eta Irlandako protogaelikoan, benn hitza erabiltzen zuten.

Beste ikerlari batzuen ustez, Viena izena windu zelta hitzetik dator, haren esanahia «distiratsua» izanik.

Historia

K.a. 500 inguruan erasita, jatorri zeltiarra zuen. K.a. 15ean, erromatarrek muga-hiri (Vindobona) bihurtu zuten, Erromatar Inperioa iparraldeko germaniar tribuen aurka gorde zezan.

Erdi Aroan, Babenberg leinuaren hiria izan zen, eta, 1440an, Habsburg dinastiaren egoitza. Hortik aurrera, Viena handitzen joan zen, Germaniako Erromatar Inperio Santuko hiriburua bilakatu arte. XVI. eta XVII. mendeetako otomandarren inbasioak Vienan bertan geldiarazi zituzten, Vienako setioa 1529koa eta Vienako gudua 1683koa baitira.

Austriako Inperioko hiriburu 1804an bihurtu zen Viena. Hortaz, paper garrantzitsua jokatzen jarraitu zuen Europako zein munduko politikan. Horrela, 1815ean, Vienako Kongresua burutu zen bertan, Napoleondar gerren osteko mundua antolatzeko. Austro-Hugariar Akordioaren ondoren (1867), Vienak Austro-Hungariar Inperioko hiriburua izaten segitu zuen. XIX. mendearen bigarren erdi horretan, hiria garatu eta hedatu zen aurreko ingurumarien gainean, Ringstraße izeneko proiektu handia eta ospetsua burutuz.

Lehen Mundu Gerraren ondoren, 1918an, Viena Austriako Lehenengo Errepublikako hiriburua bihurtu zen. Hurrengo urteetan, sozialismoaren gotorlekua izateko ospea hartu zuen Vienak, Viena Gorria goitizenaren azpian. 1934an, Engelbert Dollfuss kantzilerrak armada Vienara eraman zuen milizia sozialistak sortutako matxinada bertan behera utz zezan. 1938an, Austrian heroi moduko sarreraren ondoren, Adolf Hitlerrek hitzaldi entzutetsua eman zuen bertan, Austriarekiko bat-egitea (Anschluß) defendatzeko. Bigarren Mundu Gerra amaitu arte, hiriburu estatusa galdu zuen Vienak Berlinen mesederako.

Gerra horretan, sobietarrek okupatu zuten Viena 1945ean, bi asteko setio baten ostean. Hasiera batean lau eremutan banandu zuten Aliatuek. Atzerritarren okupazioak iraun zuen hurrengo 10 urtetan, Gerra Hotzaren bi blokeren artean nazioarteko espioitzaren gune estrategikoa bilakatu zen Viena.

1970eko hamarkadan, Bruno Kreisky kantzilerrak Vienako Nazioarteko Zentroa inauguratu zuen. Hor, nazioarteko elkarteen egoitzak eraikitzekoak ziren. Horrela, Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentzia, Petrolioa Esportatzen duten Herrialdeen Elkartea edo Europako Segurtasunerako eta Elkarlanerako Erakundea bertan finkatu eta Vienari lehengo nazioarteko ospea itzuli zioten.

Klima
    Datu klimatikoak (Viena)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 16.7 19.1 25.5 27.8 30.7 35.9 36.0 37.0 31.1 26.4 20.8 16.1 37.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 2.9 5.1 10.3 15.2 20.5 23.4 25.6 25.4 20.3 14.2 7.5 4.0 14.5
Batez besteko tenperatura (ºC) 0.1 1.6 5.7 10.0 15.2 18.2 20.2 19.8 15.3 9.9 4.6 1.5 10.2
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -2.0 -0.9 2.4 5.8 10.5 13.5 15.4 15.3 11.7 7.0 2.4 -0.5 6.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -19.6 -17.2 -15.3 -2.7 1.0 4.8 8.4 7.0 3.1 -4.5 -9.6 -18.1 -19.6
Pilatutako prezipitazioa (mm) 37.2 39.4 46.1 51.7 61.8 70.2 68.2 57.8 53.5 40.0 50.0 44.4 620.3
Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm) 7.3 7.6 8.3 7.5 8.5 9.1 9.0 8.0 7.0 6.0 8.3 8.2 94.8
Elur egunak (≥ 1.0 cm) 13.9 10.0 4.0 0.4 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.7 8.3 39.3
Eguzki orduak 60.9 90.1 131.5 173.8 228.0 222.8 241.8 239.2 167.6 131.2 65.5 52.0 1804.4
Iturria: http://www.zamg.ac.at/fix/klima/oe71-00/klima2000/klimadaten_oesterreich_1971_frame1.htm Meteorologia eta Geodinamika Instituto Nazionala.

Ondasun nabariak

Musika
  • Orkestrak: Wiener Philharmoniker eta Wiener Symphoniker.

Vienar ospetsuak

Hiri senidetuak

Vienako Udalak nazioarteko hiriekin ez senidetzeko politika du. Horren ordez, batzuekin lankidetza hitzarmenak sinatuta dauzka, esparru zehatz batzuetan:

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .
  3. Statistik-Austria

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.