Waitangiko Ituna

Waitangiko Ituna (ingelesez: The Treaty of Waitangi; maorieraz: Te Tiriti o Waitangi) 1840an britainiar koroaren eta maorien artean sinatutako ituna da.[1]

Waitangiko Ituna
Irudia
Motakontratu
Data1840ko otsailaren 6a
KokalekuWaitangi (en) Itzuli
HerrialdeaZeelanda Berria
Lanaren edo izenaren hizkuntzamaoriera eta ingeles
Kultura ondare
Lua errorea:expandTemplate: template "Protecció patrimonial/prepara" does not exist.
Webgunenzhistory.govt.nz…

Historia

Waitangiko Ituna 1840ko otsailaren 6an izenpetu zen Waitangin, Badiako Uharteetan, Zeelanda Berrian). Garai horretan, 125.000 bat maori eta 2.000 kolono inguru ziren Zeelanda Berrian. Lehen europar kolonoak foka- eta balea-ehiztariak izan ziren eta, ondoren, misiolariak bertaratu ziren. Merkatariak ere iritsi ziren, lihoa eta egurra lortzeko: horien truke, maoriei jantziak, armak eta bestelako produktu batzuk ematen zizkieten[2].

Gero eta inmigrante gehiago ezarri zen Zeelanda Berrian eta bertako biztanleekin eginiko tratuak ez ziren beti zuzenak izan. Buruzagi maoriar talde batek Gilen IV.a Erresuma Batukoari eskatu zioten babesa. Frantzia bezalako nazioek ere bere lurrez jabetzeko arriskuaz beldurtuta zeuden eta britainiarren ekintzei ere muga jarri nahi zieten.

Britainiar gobernuak maoriar buruzagiekin ituna negoziatzeari ekin zion, britainiar kolonia bilaka zedin. Bi bertsio egin ziren: ingelesez lehenengoa eta, ondoren, maorierara itzuli zuten.

Britainiar koroaren ordezkariaren eta Ipar Uharteko buruzagi maorien artean izenpetu zuten. James Busby britainiar bizilagunak 35 bat buruzagi konbentzituta zeuzkan ordurako, Zeelanda Berriko Tribuen Konfederazioa izenpean independentzia aldarrikatzeko. Waitangin izenpetutako dokumentua beste iparraldeko herriei ere eman zitzaien, maori gehiagok sina zezaten. 500 buruzagik baino gehiagok sinatu zuten hurrengo zortzi hilen buruan.

Itunaren Testua

Hitzaurrean
Ingelesez Itzulpen
HER MAJESTY VICTORIA Queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland regarding with Her Royal Favor the Native Chiefs and Tribes of New Zealand and anxious to protect their just Rights and Property and to secure to them the enjoyment of Peace and Good Order has deemed it necessary in consequence of the great number of Her Majesty's Subjects who have already settled in New Zealand and the rapid extension of Emigration both from Europe and Australia which is still in progress to constitute and appoint a functionary properly authorised to treat with the Aborigines of New Zealand for the recognition of Her Majesty's Sovereign authority over the whole or any part of those islands – Her Majesty therefore being desirous to establish a settled form of Civil Government with a view to avert the evil consequences which must result from the absence of the necessary Laws and Institutions alike to the native population and to Her subjects has been graciously pleased to empower and to authorise me William Hobson a Captain in Her Majesty's Royal Navy Consul and Lieutenant-Governor of such parts of New Zealand as may be or hereafter shall be ceded to her Majesty to invite the confederated and independent Chiefs of New Zealand to concur in the following Articles and Conditions. HERRI MAIESTIA VICTORIA Britainia Handiko eta Irlandako Erresuma Batuko erreginak Zeelanda Berriko buruzagi eta tribu natiboak bere Errege mesedearekin eta irrikaz beren eskubide eta ondasunak babesteko eta bakea eta Ordena Onaz gozatzeko irrikaz daudela uste du. Zeelanda Berrian jada egoitza duten Her Majestyko subjektu ugarien ondorioz, Europan eta Australian emigrazioaren hedapen bizkorra, oraindik ere abian dago Zeelanda Berriko aborigenekin tratatzeko behar bezala baimendutako funtzionario bat eratzeko eta izendatzeko. izan ere, bere Maiestatearen Gobernu Subiranoa uharte horien gainean edo gehiagotan aitortzen du. Bere Maiestateak Gobernu Zibila modu finkatu bat ezartzea nahi du, beharrezko legeak ez izateak eragin ditzakeen ondorio okerrak saihesteko asmoz. Bertako biztanleekiko eta bertako irakasgaiekiko instituzioek poz handia hartu dute ahalduntzen eta idazten Ekidazue William Hobson kapitaina Kapitain Nagusiko Itsas Armadaren Kontsulan eta Teniente Gobernadore gisa egon daitekeen edo aurrerantzean bere Maiestatearen esku utziko dute Zeelanda Berriko buruzagi konfederatuak eta independenteak hurrengo artikuluetan parte hartzera gonbidatzeko. baldintzak.

Lehen Artikulua
Ingelesez Itzulpen
The Chiefs of the Confederation of the United Tribes of New Zealand and the separate and independent Chiefs who have not become members of the Confederation cede to Her Majesty the Queen of England absolutely and without reservation all the rights and powers of Sovereignty which the said Confederation or Individual Chiefs respectively exercise or possess, or may be supposed to exercise or to possess over their respective Territories as the sole sovereigns thereof. Zeelanda Berriko Tribu Batuetako Konfederazioko buruak eta Konfederazioko kide ez diren buruzagi bereizi eta independenteak Ingalaterrako Erregina Ingalaterrako Erregina erabat eta gabe utzi dute, aipatutako Konfederazioak dituen subiranotasun eskubide eta ahalmen guztiak erreserbatu gabe. Banako buruzagiek, hurrenez hurren, baliatu edo eduki dezakete edo dagozkien lurraldeak baliatzea edo haien jabea izatea subiranotar bakarrak dira.

Bigarren Artikulua
Ingelesez Itzulpen
Her Majesty the Queen of England confirms and guarantees to the Chiefs and Tribes of New Zealand and to the respective families and individuals thereof the full exclusive and undisturbed possession of their Lands and Estates Forests Fisheries and other properties which they may collectively or individually possess so long as it is their wish and desire to retain the same in their possession; but the Chiefs of the United Tribes and the individual Chiefs yield to Her Majesty the exclusive right of Preemption over such lands as the proprietors thereof may be disposed to alienate at such prices as may be agreed upon between the respective Proprietors and persons appointed by Her Majesty to treat with them in that behalf. Ingalaterrako Erreginak bere Maiestateak Zeelanda Berriko buruzagiei eta tributuei eta haiei dagozkien familiei eta gizabanakoei berretsi eta bermatzen die beren Lur eta Ondasun Basoetako Arrantza eta ondasunen jabetza osoa eta erabatekoak, hain luze iraun dezaketen beste propietate batzuk. beraien jabetzan gordetzeko nahia eta nahia denez; baina tribu bietako buruzagiek eta banako buruek Maiestateari ematen diote prebentziorako eskubide esklusiboa, jabeak izan daitezkeen prezioak alda ditzaketenean, dagokien jabeen eta hitzartutakoen artean hitzartu ahal diren prezioetan. izen horrekin tratatzeko.

Hirugarren Artikulua
Ingelesez Itzulpen
In consideration thereof Her Majesty the Queen of England extends to the Natives of New Zealand Her royal protection and imparts to them all the Rights and Privileges of British Subjects.

(signed) William Hobson, Lieutenant-Governor.

Now therefore We the Chiefs of the Confederation of the United Tribes of New Zealand being assembled in Congress at Victoria in Waitangi and We the Separate and Independent Chiefs of New Zealand claiming authority over the Tribes and Territories which are specified after our respective names, having been made fully to understand the Provisions of the foregoing Treaty, accept and enter into the same in the full spirit and meaning thereof in witness of which we have attached our signatures or marks at the places and the dates respectively specified.

Done at Waitangi this Sixth day of February in the year of Our Lord one thousand eight hundred and forty.

 Ingalaterrako Erregina Ingalaterrako Erregina Zeelanda Berriko natiboen eskuetara hedatzen da, eta britainiar subjektuen eskubide eta pribilegio guztiak ematen dizkie.


(sinatuta) William Hobson, Teniente Gobernadore.

Hortaz, Zeelanda Berriko tribu batuen konfederazioko buruak Victoria-ko Kongresuan biltzen ari gara Waitangi-n eta Zeelanda Berriko buru bereizi eta independenteak aldarrikatzen ditugu gure izenen ondoren zehazten diren tribu eta lurraldeei buruz. Aurreko itunaren xedapenak ulertzeko oso-osorik egin, onartu eta sar itzazu horren beraren izpiritu eta esanahiaren arabera, gure sinadurak edo markak erantsi ditugu hurrenez hurren zehaztutako lekuetan eta datetan.

Waitangi-n egina otsaileko seigarren egun honetan, gure Jaunaren mila zortziehun eta berrogei.

Eztabaidak
  • Britainia Handiko erreginak (edo erregeak) Zeelanda Berrian gobernatzeko eskubidea zuen.
  • Maori buruzagiek bere lurren jabe izaten segitu behar zuten, baita buruzagi izaten ere: lurrak britainiar koroari bakarrik sal ziezakieketen.
  • Maori orok britainiarren eskubide berberak izan behar zituen.

Itzulpenagatik batez ere, azken bi artikuluek polemika handia piztu zuten hurrengo urteetan. Ondorengo gobernuek, The Treatyren arabera, maorien gaineko subiranotasuna, haien lurrak eta aberastasunak britainiarren esku ikusten zituzten. Maoriek, ordea, britainiarrei bere lurrak erabiltzeko eskumena eman ziotela soilik zioten.[3]

Antzeko gauza bietan, baina kutsu ezberdinaz, kawanatanga hitzak subiranotasun kontzeptua adieraziko du Itunean.

Subiranotasuna gorabehera, gatazka gogorrak izan ziren XIX. mendean zehar. Galera handiak eragin zituen bi bandoetan eta, azkenean, britainiar koroa irten zen garaile. Lurrak konfiskatu eta behartutako salmentak izan ziren XX. mendean eta Zeelanda Berriko lur gehiena kolono eta koroaren esku geratu zen.

Konpentsazio Ituna

Ez dira oraindik adostasunera iritsi, baina Zeelanda Berriaren sortze dokumentutzat hartzen da. Ituna sinatu ondoren, Waitangiko itunak maoriei onartzen zizkien eskubide asko ezdeusean geratu ziren. Egoera hori konpondu nahian, 1975ean, Waitangiko Auzitegia eratu zen eta maori tribuen hainbat erreklamazio aurrera eraman ditu. 2008an zazpi iwi edo tribuk, 100.000 pertsonaren izenean, konpentsazio ituna izenpetu zuten estatuarekin, Waitangiko Itunean sortutako bidegabekerien ordainetan. Horren arabera, estatuak 316 milioi dolarrean baloratutako 176.000 hektarea baso-lur emango dizkie tribuei, baita horiek ustiatzeko eskubidea ere. Basoak ustiatzeko baimena CNI Isi Holdings Limited enpresak izango du: estatuak parte hartzearen %13,3 izango du, eta maoriek, berriz, % 86,7.

Egun, Waitangiko erreserba historikoa turismorako gune erakargarria da. Maorien bilera egoitza dago, Misio kolonialaren etxea, Masta edo waka taua (gerrako kanoa) luzea bertan gordetzen dira bertan.

Erreferentziak
  1. (Gaztelaniaz) http://www.unesco.org/new/es/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-treaty-of-waitangi/
  2. (Gaztelaniaz)http://www.newzealand.com/cl/feature/treaty-of-waitangi/
  3. (Gaztelaniaz) https://web.archive.org/web/20130828183056/http://www.portaloceania.com/nz-life-history-esp.htm

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.