Violeta Jakova

1923tik aurrera, Bulgarian monarkia autoritarioko erregimen bat zegoen, zeinak Alderdi Komunista legez kanpo utzi zuen[5]. 1941ko martxoaren 1ean Ardatzarekin bat egitea erabaki zuen, alde batetik asmo irredentistak zirela eta (Jugoslaviako Mazedonia eta Greziako Mazedonia eta Traziaanexionatzea), eta bestetik alemaniarrek Bulgariak SESBrekin defentsa-itun kolektibo bat sinatzea ekidin nahi zutelako eta beraz Ardatzarekin bat egitera presionatu zutelako[6]. 1941ko apirilaren 19 eta 20an Bulgariak Jugoslaviako eta Greziako lurrak (Mazedoniako eskualdeak) anexionatzeko tropak bidali zituen. 1941ko ekainaren 24an bulgariar komunistek erresistentzia partisanoa hasi zuten[7], eta 1941ko udazkenean bulgariar mendietan partisanoak agertzen hasi ziren. Halere, Bulgariako partisanoen antolaketa ez ziren izan ondoko herrietako –Jugoslaviako, Greziako edo Albaniako- partisanoak bezain arrakastatsua izan, 1943 arte kide gutxi izan zituzten[8][9][10], ehunka batzuk iturri baten arabera[11]. Bulgariar mugimendu partisanoa 1943ko bukaeran hasi zen indarra izaten, hortik aurrera milaka gutxi batzuk batzeko gai izan zen[12]: 1943 bukaeran, alemaniar inteligentzia militarraren arabera, 7.000 gerrillari ziren, britainiar inteligentziazko iturriek 5.000 gerrillaritan ezartzen dute kopurua[13] (hala ere, ondoko herrietako masa-erresistentziaren azpitik).

Kontuan izan behar da Bulgaria formalki okupatua ez izateak –Ardatzarekin bat egitea Gobernu erabakia izan zen, ez inbasioaren emaitza-, Bulgariak Ekialdeko Frontean parterik ez hartzeak eta AEBk eta Britainia Handiak Bulgariaren aurkako guda 1942 arte ez deklaratzeak, bulgariar populazioarenparte handi batean gudan egon ez izanaren sentsazioa ekarri zuela, horrek erresistentziarako baldintzak hain argi ez agertzea dakarrelarik eta partisanoen aldeko baserritarren errekrutatze masiboa –herri okupatuetan gertatu zena- eman ez zela[14]. Bulgaria SESBen aurkako gudara ez batzea, edo Alemaniarekin gehiago ez lotzea Bulgariako Alderdi Komunistaren beste ekintza-esparru bat izan zen, kasu honetan, gudaren eta alemaniarren kontrako beste indar batzuekin Fronte Abertzalea (Отечествен фронт; Otetxestven Front) eratuz. Halako egoerak, hau da, mendi edo baserri-guneetako partisanoetan arrakasta meharra lortu izanak, eta bestetik erregimenaren politika baldintzatu nahi izanak, Alderdi Komunistaren zuzendaritzan, borroka baldintza horietarako talka-ekintza zuzeneko talde bereziak (hirietan sabotaia egiteaz, etsaiak begipuntuan jartzeaz eta halako ekintzez arduratuko zen taldeak) sortzea egokia zenaren pentsamendua ekarri zuten. Bulgariako Alderdi Komunistak 1942ko erdialdean hartu zuen hiri-borroka egingo zituen talde bereziak antolatzeko erabakia, bulgariar erregimen monarkiko diktatoriala indartzen zuten edo Alemaniarekin aliantza indartu nahi zuten pertsonak hiltzeko asmoz[15][16].

Violeta Jakova laster kokatu zuten hiri-borroka klandestinoaren talde batean, Sofian. Talde honen burua Slavtxo Botxev “Radomirski” izan zen[17][18][19]. Talde honetan, Jakovaren kideak Staniu Vasiliev, Nikola Draganov, Mitka Grbtxeva, Ivan Burudzhiev, Kiril Hlebarov[20], Angel Vagenstein, Dano Albahara eta Leon Kalaora izan ziren[21].

Jakovaren lehenengo ekintzetako bat 1942an burutu zuen, Sofiako Ilija Deuna larruzko jaken lantegia erretzea izan zen, lantegi horrek alemaniar soldaduentzat larruzko jakak produzitzen baitzituen[22], guztira 30 milioi lev galdu arazi zioten Gobernuari[23]. 1943an ekintza talde hau ezaguna egin zen hilketengatik[24]. Taldeak egin zuen lehen hilketa Nikola Hristov “Kutuza” probokatzaile eta salatariaren kontrakoa izan zen, otsailaren 8an[25]. Hristovek arotz bezala egiten zuen lan, baina bere salaketek Anton Ivanov eta Tsviatko Radionov komunistak atxilotzea ekarri zuen. Hristov hiltzerakoan Jakova bertan egon zen, baina antza denez exekuzioa materialki egin zuena Staniu Vasiliev izan zen[26].

Hala ere, bere hilketarik ezagunena 1943ko otsailean Hristo Lukov Bulgariako Armadako lotinant-jeneralaren kontrakoa izan zen. Lukov, militarra izateaz gain, politikaria ere bazen, Bulgariar Legioen Batasun Nazionala alderdiko burua[27][28], eta 1935 eta 1938 artean Bulgariako gudarako ministroere izan zen (non Alemaniar militarrekin harremanak egin zituen). Lukoven eta bere alderdiaren nahia Bulgariako diktadura bidezko erregimena faxismoaren ideologiara begira guztiz jartzea eta kanpo politikan Alemaniarekiko aliantza are gehiago estutzea ziren, adibidez Bulgariak SESBren kontra guda deklaratzearen aldekoa zen (Alemaniaren interesekin bat zetorrena, baina Bulgariako Gobernua ez zegoen konbentzituta[29][30][31][32]). Zurrumurru batzuen arabera, naziak Boris III erregearen eta Bogdan Filov lehen ministroaren Gobernuaren aurkako Estatu-kolpe bat prestatzen ari ziren, Lukov boterean jartzeko[33][34][35]; Mitka Grbtxevaren arabera, alemaniar banketxe batean Lukoven izenean kontu-korronte bat zegoen 75 milioi marko alemaniarrekin (Grbtxevak dioenez Vladimir Tanintxev jeneralaren bidez ordaintzen zioten naziek Lukovi[36]). Honez gain judutarren kontrako jazarpena handitzearen aldekoak ziren Lukov eta legionarioak (Bulgaria, Ardatzaren aldeko herrialdeen artean, jazarpen antisemitaren gradu txikienekoa zuenetakoa zen, ez zen beste herri faxisten pare)[37][38][39].

Lukoven kontrako hilketa hori Jakovak Ivan Burudzhiev deitutako kide batekin batera egin zuen[40][41], otsailaren 9an Lukov bere etxera sartzen ari zela hil zuten. Burudzhiev izan zen tirokatu zuen lehena baina zauritu besterik ez zuen egin, eta Lukovek erreakzionatzea lortu zuen. Jakovak, segurtasun-ekintzaile bezala jokatuz, orduan hurbildu eta Lukov errematatu zuen[42][43]. Poliziak agente bereziak jarri zituen hilketa ikertzen, sare garrantzitsu bat ere antolatu zuen, baina ezinezkoa izan zitzaien hiltzaileak topatzea (Burudzhiev, disimulatzeko, Lukoven hiletara ere joan zen)[44].

Jakovak ekintza gehiago egin zituen, 1943ko maiatzaren 3an, Bulgariako polizia-buru eta Kasazio-epaitegiaren lehendakari Atanas Pantev hiltzeko operazioan parte hartu zuen (aurreko urtean Pantevek komunista batzuk zigortu zituen sententzia bat eman zuen). Kasu honetan, segurtasun eta babes-papera jokatu zuen Leon Kalaorarekin batera, tiro egin zutenak Mitka Grbtxeva eta Velitxko Nikolov izan ziren[45].

Talde honek, Jakovaren parte hartzerik gabe, beste bi pertsona hil zituen, apirilaren 15ean Sotir Janev politikari sozialista ohia hil zuten: guda hastearekin batera Janev posizio nazionalistetarantz lerratu zen, eta Bulgariak gudan parte hartzea defendatu zuen, irrendentismoagatik[46]. 1944an, Varna hirian, Danail Kraptxev, Zora (“Egunsentia”) egunkariaren zuzendaria, Ekialdeko Frontearen inguruko informazio desitxuratua ematearren[47].

Panteven kontrako hilketaren ostean, poliziak taldean atxiloketa batzuk egin zituen –guztira 50 komunista Sofian-[48]. Taldea oso ahulduta geratu zen, eta hurrengo ekintzak, Kultxo Janakiev ingeniaria hiltzeko saiakerak –Janakievek sobietar emisio klandestinoak deszifratu zituen, atxiloketa batzuk probokatuz- ez zuen arrakastarik izan (ekintzaileak, Donka Gantxeva eta Miko Papo, atxilotuak izan ziren). Honen ostean Bulgariako Alderdi Komunistak taldea desegitea eta bere kideak mendiko partisanoetan birkokatzea agindu zuen. Guztira 260 sabotai-ekintza egin zituen taldeak[49].