Usun

Usun[1][lower-alpha 1] (zaraitzueraz: Usune)[lower-alpha 2] Erromantzatua ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

Usun
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko ikuspegia hegoekialdetik
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioaurrea
UdalerriaErromantzatua
Administrazioa
Motaleku
Izen ofizialaUsún
Posta kodea31454
Herritarrausundar
Geografia
Koordenatuak42°39′57″N 1°13′13″W
Garaiera490 metro
Distantzia47,1 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria27 (2022:  3)

2022 urtean 27 biztanle zituen.

Bertako biztanleak usundarrak dira.

Izena

Usun toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Ausoni (924)
  • Vssum (1007)
  • Ussun (1075)
  • Osun (1102)
  • Euson (1146)
  • Oson (1197)
  • Hussun (1268)
  • Ossuyn (1366)
  • Usun (1534)
  • Hugun (1587)
  • Auson (1638)
  • Usun (1802)
  • Usun (1990)

Geografia

Usun Erromantzatua ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Erromantzatua Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 46 kilometrora dago. Udaletxea Domeñun dago. Erliebe handiko ibarra da. Mendebaldeko tarteak lautada bat osatzen du, Longida, Urraulbeiti eta Urraulgoiti ibarretatik jarraitzen duena, nahiz eta azken kasu horretan Ugarrongo arroilak eten egiten duen.

Klima

Erromantzatuko klima azpimediterraneoa da, eta urteko batez besteko tenperatura 12,5 °C ingurukoa da. Urteroko egun euritsuak 100 inguru dira, eta jausitako prezipitazioa 850mm-koa.

Basoa nahiko urria da, eta zuhaitz gehienak pinuak dira, Austriatik birlandaturiko zuhaitzak. Horrez gain, ameztiak eta zumeak ageri dira ibarreko gunerik lehor eta eguzkitsuenetan.

Estazio meteorologikoak

Erromantzatuan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urraulbeiti pareko udalerrian, estazio bat dagoen Artieda kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1954an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]

    Datu klimatikoak (Artieda, 1891-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.0 21.5 27.0 29.5 36.0 39.0 42.0 40.0 38.0 30.0 21.0 18.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.9 10.4 14.3 16.6 20.6 26.4 29.4 28.6 24.1 18.9 12.3 8.9 18.3
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.8 5.5 8.4 10.5 14.3 19.1 21.6 21.3 17.4 13.4 8.1 4.9 12.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.6 0.5 2.4 4.4 8.0 11.8 13.9 14.1 10.7 7.9 3.9 0.9 6.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -8.0 -12.0 -12.0 -4.0 0.0 0.0 6.0 6.0 0.0 -2.0 -9.0 -13.0 -13.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 57.6 54.0 56.1 68.5 61.8 40.6 32.9 34.1 50.9 71.9 72.5 74.4 675.3
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 32.0 34.0 35.5 47.0 39.5 37.0 44.5 46.0 71.0 82.0 31.5 48.5 82.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.0 9.4 9.2 11.7 12.0 6.8 4.9 5.2 7.0 10.4 11.9 12.2 110.4
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.6 1.5 1.2 0.3 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 1.1 6.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Jakina da 829. urtean Opilao apezpiku iruindarrak toki horretako San Pedro monasterioko eliza sagaratu zuela. Agian, zenobio horren ondoan, hiribildu bat zegoen, Antso I.a Gartzeitz erregeak Galindo apezpikuari 924an hazi zionean dohaintzan emandakoa. Aipatutako San Pedro eliza, XII. mendetik, elizbarrutiko arkitanerrietako bat izan zen, eta, ondoren, 1332an, bertako bizilagunek San Saturnino elizaren patronatua eman zioten. Bilauak edo koroako nekazariak zirenek, 1280an, urtean 2 sos eta erdiko petxa, saldutako ardoagatik beste 3 sos eta erdi, eta garagar eta oloaren 3 lapurreta eta erdi zor zituzten.

1693an Usun herriak erregeari ordaintzen zion paparra birdimiatu zuen, erregeari eman zizkioten 257 ezkutu, hiru errege eta hamabi mirariren bidez. 1802an irakurtzen da herriak bere gobernurako justizia arrunta aukeratzen zuela. Monasterioaren oroigarri bakarra Iruñeko kabildo katedraleko Usungo arkuteriaren duintasuna zen. XIX. mendea bitartean, oraindik ere bertako parrokoa aurkezteko eskubidea erabiltzen zuena zen. Azken egun horretan, haurrak Domeñuko eskolara joaten ziren.

Demografia

2022 urteko erroldaren arabera 27 biztanle zituen Usunek.[5]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
10 13 13 12 12 12 11 14 17 14 15 17 18 18 18 17 20 21 22 23 24
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[7]

Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan Nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.

Jaiak
  • San Saturninoko jaiak, maiatzaren bigarren asteburuan

Ondasun nabarmenak

Oharrak
  1. /usún/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban
  2. /usúne/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. «Usun - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
  4. Artiedako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. «Usun» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  7. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.