Ustaize
Ustaize[1][lower-alpha 1] Nabaskoze almiranterriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioak eskualdean.
| Ustaize | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko aireko ikuspegia, 2020. urtean | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioak | |
| Udalerria | Nabaskoze | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Ustés | |
| Burua (2019-2023) | Cruz Maria Moriones Uriz (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31451 | |
| Herritarra | ustaiztar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°45′13″N 1°06′03″W | |
| Azalera | 16,27 km² | |
| Garaiera | 606 metro | |
| Distantzia | 66,2 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 23 (2021:  2) | |
2021 urtean 23 biztanle zituen.
Bertako biztanleak ustaiztarrak dira.
Izena
Ustaize toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Ustés
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Ustés
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Ustes (997)
- Ustes (1064)
- Ustes (1085)
- Vstes (1195)
- Hustes (1268)
- Ustes (1366)
- Hustes (1428)
- Ustes (1534)
- Ustes (1802)
- Ustaize (1955)
- Ustaize (1974)
Etimologia
Ustaize euskal izenak izen honen interpretazioa zailtzen du, Sartze (Sarriés), Uskartze (Uscarrés) edo Arbontze (Arboniés) bezalako izenetako erromantze formeekin harremana eragotziz. Patxi Salaberrik erakusten du Ustés izen erromantzea Ustaize euskal jatorrizko izenetik sortu zela diptongoa -ai- -e- -n murriztu ondoren, Behe Nafarroako Ortzaize (Ossès) herriaren izenean bezalaxe. Horrek, gainera, azalduko luke zu bezalako formarik ez dagoela. Orduan, -tze atzizki oparoan eta esanahi ezezaguneko euskal hitz batean pentsa liteke. Badago euskaraz "uztai" hitza, izenarekin harremana izan dezakeena.
Ezaugarriak
Armarria
Ustaizeko armarriak honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean zerrenda gorri batez osatuta dago, hiru izar gorriekin, bi goialdean eta bat behealdean. | » |
Geografia
Ustaize Nabaskoze almiranterrian barruan dago, Zaraitzu ibaiaren ibar geografikoan. Ibar hau Pirinioetako ibarra da, Aezkoa eta Erronkaribar ibarren artean. Ibai hau Irati ibaiaren adarra da.
Ingurune naturala eta kokapena
Nabaskozeko Almiradioa Nafarroako Foru Komunitatearen ekialdean dago. Nabaskoze kontzejuak edo almiradioburuak 636 metroko altitudea du itsas mailatik. Bere barruan bi unitate geomorfologiko handi bereizten dira: hegoaldean mendilerro bat eta iparraldean ordoki uhindu bat. Idokorriko mendilerroak Nabaskoze udalerriaren eta Gazteluberri eta Erromantzatua udalerrien arteko muga markatzen du. Mendebaldean, Idokorri gainak eta Illongo mendilerroak osatzen dute. Azken horren barruan daude San Kiriko mendia (1172 m), Monda (1281 m), Collado (1219 m) eta Borregil (1420 m). Mendilerroa Zaraitzu ibaiak mozten du zeharka, Aizpurgiko arroila eratuz. Goi-lautada uhindua udalerriaren iparraldean zabaltzen da, Zaraitzu eta Biniese ibaien artean, batez beste 790 metroko altuera du eta bi ibaien haranen artean dago zintzilik.
Klima eta landaredia
Ustaizek klima submediterraneoa du, hego-mendebaldeko zenbait puntu izan ezik, horiek subatlantikoak baitira, eta foke eta karasol babestuak, gune mediterraneoak baitira. Urteko batez besteko tenperatura 12º eta 9 ° C artekoa da, urteko prezipitazioak 1000 eta 1400 mm artekoak, urtean 100 eta 120 egun euritsu bitartean gertatzen dira, eta ebapotranspirazio potentziala 700 eta 650 mm artekoa.
Almiranterriko baso-azaleraren % 42,6 pinu gorriak dira. Eremu hezeenetan pagoek populatzen dute, baso-azaleraren eta haritzen % 22,6, eta arroila eta karasoletan, klimatologikoki Mediterraneoko enklabeak direnak, arte artadi karraskak, % 3,4. 317 ha inguru birpopulatzekoak dira, batez ere basoko pinuak (baso-azalera osoaren % 20,2), Austriako pinu beltzak % 26,6 eta Austriako larizioak % 23,7.
Estazio meteorologikoak
Nabaskoze almiranterrian dagoen, Nabaskoze kontzejuan, itsasoaren mailatik 615 metrora, Nafarroako Gobernuak 1928n jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Nabaskoze, 1984-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 20.0 | 24.0 | 26.0 | 29.0 | 34.0 | 40.0 | 40.0 | 41.0 | 38.0 | 31.0 | 25.0 | 23.5 | 41.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.1 | 11.0 | 14.3 | 16.5 | 20.7 | 25.7 | 29.5 | 29.5 | 25.0 | 19.3 | 12.8 | 9.7 | 18.6 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.0 | 5.2 | 8.0 | 10.4 | 14.2 | 18.2 | 21.0 | 21.0 | 17.2 | 13.1 | 7.8 | 4.7 | 12.0 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1.2 | -0.7 | 1.7 | 4.2 | 7.7 | 10.6 | 12.5 | 12.4 | 9.4 | 6.8 | 2.7 | -0.2 | 5.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -16.0 | -13.0 | -14.0 | -5.0 | -4.0 | 0.0 | 5.0 | 3.0 | -1.5 | -5.0 | -10.0 | -15.0 | -16.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 86.3 | 77.7 | 73.8 | 107.9 | 79.2 | 66.0 | 38.9 | 39.8 | 62.1 | 103.0 | 113.0 | 88.4 | 936.1 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 58.0 | 60.0 | 52.0 | 71.5 | 45.0 | 71.5 | 66.0 | 48.0 | 54.0 | 120.0 | 75.0 | 76.0 | 120.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 12.4 | 10.9 | 10.4 | 13.1 | 12.1 | 7.8 | 5.2 | 5.2 | 7.9 | 10.7 | 12.9 | 12.0 | 120.5 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.8 | 2.9 | 1.7 | 0.7 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.9 | 1.8 | 11.0 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
Errege-erreginen jaurerriko hiribildu zaharra; haren urteko bularrak eguneratu egin zuen foru bidez Antso VI.a Jakituna 1195ean, eta honela zenbatu zuen: etxe bakoitzeko soldata gehi 10 soldata, guztira, afari gisa. Antso VII.a Azkarrak 1197n, gainera, bizilagunak beren zereginetatik edo prestazio pertsonaletatik askatu zituen. 1280an 160 soldata ordaintzen zizkioten koroari karga guztiengatik, baina 1427an 5 soldata ziren etxeko, gehi beste 125 eta, bestalde, 3 kahize gari eta 2 garagar. Bere eta Zaraitzu eta Arrakasgoiti udalerrien artean, San Migel eta Isusako San Martin monasterioaren barrutia zegoen, Gartzea II.a Santxitzek 997n Leireko abadiari emana. Honek ere 1085ean Igariko monasterioarena izandako etxe bat jaso zuen.
1835-1845eko erreformetara arte, Nabaskozeko alkateak (hiribildukoa eta almiradiakoa zena aldi berean) eta herriko erregidoreek gobernatzen zuten, herrikoen artean aukeratzen baitziren. Aldaketa horien ondoren, erregimen komunaren mende geratu zen lekua. Elizari dagokionez, 1802an elizaz apaiz parroko bat, onuradun bat, sakristau bat eta primiziero bat arduratzen ziren, azken bi segalariak. 1849an ez zen jada onuradunaz hitz egiten. Azken data horretan, eskola bat zenuen, urtean zortziehun erreal dituena. Bai 1802an, bai 1849an, Zaraitzu ibaiaren gainean irin-errota bat zegoela esaten da.
Demografia
2021 urteko erroldaren arabera 23 biztanle zituen Ustaizek.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 23 | 24 | 24 | 24 | 21 | 19 | 19 | 21 | 22 | 22 | 22 | 18 | 18 | 21 | 18 | 16 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 |
Ekonomia
Ustaizeko jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza da. Lurren ehuneko bera abelburuak elikatzeko larretarako erabiltzen da. Basogintzak ere garrantzia handia izan du historikoki, ibaxako beste udalerrietan bezala. Gaur egun, herriko basoetan pinuak daude batez ere.
Garraioa
Nafarroako Autobus Konpainiak Nabaskoze Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
Politika
Ustaizeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Cruz Maria Moriones Uriz da.
Kontzejua
Ustaizeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Cruz Maria Moriones Uriz da.
Kontzejuburuak
2011tik, Ustaizek kontzejuburu bat izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Cruz Maria Moriones Uriz | 2011 | 2015 |
| Cruz Maria Moriones Uriz | 2015 | 2019 |
| Cruz Maria Moriones Uriz | 2019 | jardunean |
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Nabaskoze ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Nabaskoze ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.
Jaiak
- San Saturninoko jaiak, abuztuaren azken asteburuan
Ondasun nabarmenak
- San Saturnino eliza, XIII. mendean eraikitako kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Ustaizeko zubia, Zaraitzu ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
Oharrak
- /us̺táis̻e/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Erreferentziak
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- «Ustaize - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- .
- Nabaskozeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- «Ustaize» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
