Ur-jauzi
Ur-jauzia fenomeno geologiko bat da, ur ibilgu bat garaiera batetik amiltzen denean gertatua.
Ur-jauziak sortzeko, urak arroka gogor baten gainetik joan behar du, eta ibaiak eta gertakari geologiko batek sortutako amildegia aurkitu (faila bat, haustura bat edo bestelakoa). Oro har, azpian dagoen arroka multzoa goikoa baino bigunagoa bada, urteen joan-etorrian higatu eta ur-jauzia gero eta garaiagoa egingo da: aldatuz doaz (bai urtaro batetik bestera, bai denboraren ondorioz), eta hainbat sailkapen dituzte, formaren arabera.
Munduko ur-jauziak
Garaieraren arabera
World Waterfall Databasearen arabera, honako hauek munduko ur-jauzirik garaienak dira. Gocta ur-jauzia, 14. ageri dena, jauzi bakar batean garaiera gehien duen 3.a da, berriki jakin denez.
| Izena | Garaiera | Herrialdea |
|---|---|---|
| Angel | 979 m | Venezuela |
| Tugela Falls | 948 m | Hegoafrika |
| Las Tres Hermanas | 914 m | Peru |
| Olo'upena | 900 m | Estatu Batuak |
| Vinnufossen | 860 m | Norvegia |
| Balaifossen | 850 m | Norvegia |
| Pu'uka'oku | 840 m | Estatu Batuak |
| Browne ur-jauziak | 836 m | Zeelanda Berria |
| Strupenfossen | 820 m | Norvegia |
| Ramnefjellsfossen | 818 m | Norvegia |
| Waihilau | 792 m | Estatu Batuak |
| Colonial Creek ur-jauziak | 788 m | Estatu Batuak |
| Mogenfossen | 773 m | Norvegia |
| Gocta | 771 m | Peru |
| Mutarazi | 762 m | Zimbawe |
Ur-bolumenaren arabera
World Waterfall Databasearen arabera, munduko ur-bolumen handieneko ur-jauziak hauexek dira:
| Izena | Bolumena (oin-kubiko segundoko) | Ibaia | Herrialdea |
|---|---|---|---|
| Inga ur-jauziak | 1.500.000 | Kongo ibaia | Kongoko Errepublika Demokratikoa |
| Livingstone ur-jauziak | 1.240.000 | Kongo ibaia | Kongoko Errepublika Demokratikoa |
| Boyoma ur-jauziak | 600.000 | Lualaba | Kongoko Errepublika Demokratikoa |
| Guaira | 470.000 | Parana | Brasil |
| Khone | 410.000 | Mekong | Laos |
| Niagara | 212.000 | Niagara ibaia | Estatu Batuak / Kanada |
| Celilo ur-jauziak | 191.215 | Columbia ibaia | Estatu Batuak |
| Para | 125.000 | Caura | Venezuela |
| Cachoeira de Paulo Afonso | 100.000 | Sao Francisco | Brasil |
| Urubupunga | 97.000 | Parana | Brasil |
| Iguazuko ur-jauziak | 61.660 | Iguazu | Argentina / Brasil |
| Patos e Maribondo | 53.000 | Rio Grande | Brasil |
| Victoria ur-jauziak | 38.340 | Zambezi | Zimbawe / Zambia |
| Virginia ur-jauziak | 35.300 | Hegoaldeko Nahanni ibaia | Kanada |
| Grand Falls | 35.000 | Hamilton ibaia | Kanada |
Euskal Herriko ur-jauziak
Euskal Herriko ur-jauzi ezagunenak hauek dira:[1]
| Izena | Herria | Garaiera (m) | Ibaia (hauetara doa ura) | Lurraldea |
|---|---|---|---|---|
| Aitzondo | Irun | 100 | Aitzondo Bidasoa | Gipuzkoa |
| Altube | Urkabustaiz Izarra | 5-10 | Altube Nerbioi Ibaizabal | Araba |
| Artazul | Arteta | 50 | Artazul Udarbe Arakil Arga Ebro | Nafarroa |
| Bisusta | Sunbilla | 10-20 | Burdinzelaieta Bidasoa | Nafarroa |
| Delika | Delika | 222 | Iturrigutxi Urita Nerbioi Ibaizabal | Araba |
| Epaltza[2] | Aritzakun Baztan | 80 | Epaltza Aritzakun Baztan Bidasoa | Nafarroa |
| Goiuri | Goiuri-Ondona | 91 | Oiardo Jaundia Altube Nerbioi Ibaizabal | Araba |
| Iribas | Iribas | 10 | Iribas Ertzilla Larraun Arakil Arga Ebro | Nafarroa |
| Irigoin | Erroitegi | 10 | Irigoin Ega Ebro | Araba |
| Kakueta | Urdatx | 50 | Santa Graziko ühaitza, Larraineko ühaitza, Ühaitzandi, Oloroeko ühaitza, Aturri | Zuberoa |
| Putzubeltz | Arantza | 10-15 | Putzubeltz Latsa Bidasoa | Nafarroa |
| Urederra | Irun | 10-20 | Urederra Ega Ebro | Gipuzkoa |
| Xorroxin | Erratzu | 10-20 | Iñarbegi Baztan Bidasoa | Nafarroa |
_(27494708778).jpg.webp)
Artazul (Arteta)
.jpeg.webp)
Erreferentziak
- (Gaztelaniaz) «Cascadas, nacederos y gargantas: Espectáculos de agua dulce» Naiz 2017-06-30 (Noiz kontsultatua: 2019-04-23).
- «Berria» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-04-28).
Ikus, gainera
- Energia hidraulikoa
- Euskal Herriko ur-jauziak (Mapa interaktiboa)
- Euskal Herriko ur-jauziak (Fitxak irudiarekin)
- Munduko ur-jauziak (Mapa interaktiboa)
- Munduko ur-jauziak (Fitxak irudiarekin)
