Ukar
Ukar[3][lower-alpha 1] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 22,4 kilometrora. Altuera 432 eta 752 metro artekoa da, eta 11,86 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 190 biztanle zituen.
| Ukar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Herriko sarbidea Añorbetik | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Barrutia | Iruñea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Úcar | ||||||||||
| Alkatea (2011-2023) | Carlos Lekunberri Erro (San Miguel) | ||||||||||
| Posta kodea | 31154 | ||||||||||
| INE kodea | 31234 | ||||||||||
| Herritarra | ukartar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°41′28″N 1°42′14″W | ||||||||||
| Azalera | 12 km² | ||||||||||
| Garaiera | 432-752 metro | ||||||||||
| Distantzia | 22,4 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 190 (2023:  −1) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 16,02 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 31,46 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 57,14 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 85,19 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 9,5 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Eremua | eremu ez-euskalduna | ||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 7,20 (2018:  %5,29) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1846 (independentzia) | ||||||||||
| Webgunea | www.ucar.es | ||||||||||
.svg.png.webp)
Erreniegako hegoaldeko magalean, Izarbeibarreko goialdean, Nafarroako Erdialdeko iparraldeko herri tipiko txiki bat da. Bertara iristeko, tokiko errepide bakarra dago, Ukarreko benta eta NA-601 eskualde-errepidea lotzen dituena, Gares eta Arrizabalaga artean. Udalerri horretan, gainera, hiru herri hustu daude: Ae, Elordi eta Ornoain.
Bertako biztanleak ukartarrak dira.
Izena
Ukar toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Úcar
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]
- Ukar (1124)
- Vcar (1188)
- Ugar (1209)
- Ugarr (1212)
- Ucarr (1330)
- Ucar (1366)
- Ucar (1534)
- Ucar (1802)
- Ukar (1974)
Etimologia
Ukar, Mikel Belaskoren arabera, jatorri ezezaguneko toponimo bat da. Bere aldetik, Arutro Kanpionek herriaren izena "ugarri" hitzarekin erlazionatu zuen, autore honen arabera "oztopo" edo "arrezife" esan nahi duena.
Ezaugarriak
Armarria
Ukarreko armarriak honako blasoi hau du:[5]
| « | Hondo hori batez eta aurrean bi bihotz gorriak daude goialdean eta behealdean hondo urdin batez eta aurrean urrezko izar dago. Bi aldeen artean zerrenda gorri bat dago. Armarri osoa, 8 gurutze hori dituen zerrenda gorri batez inguratuta dago. | » |
Bandera
Ukarreko banderak Ukarreko armarria dauka hondo zuri baten gainean.
Geografia
Ukar Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.
Inguru naturala eta kokapena
Herria, Nafarroa mendebaldean kokatzen da, Obanos eta Arrizabalaga elkartzen dituen NA-601 errepidetik abiatuta dagoen errepide lokal batetik kilometro bat egin ostean.
Klima eta landaredia
Udalerriko klima mediterraneo-kontinental motakoa da, altueraren arabera, aldatu egiten dena. Urteko batez besteko tenperaturak 10 eta 13 gradu artekoak eta prezipitazioak 700 eta 900mm bitartekoak dira. Urtarorik euritsuenak udaberria eta udazkena izaten dira eta urte osoan zehar 90 egun euritsu izaten dira.
Ukarreko antzinako landaredia bi motako zuhaitzek osatzen zuten, batetik, mediterranear motakoa (zumela), eta bestetik azpimediterranear motakoa (hosto txikiko haritza). Basoek 87 hektarea hartzen dituzte gaur egun, eta herrian dauden pinuak, bertakoak dira, ez dira Austria edo Japoniatik ekarriak Nafarroako beste herri gehienetan bezala.
Estazio meteorologikoa
Ukarren ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
Erdi Aroko jaurerria, XI. mendetik aurrera San Juan de la Peña monasterioa izan zen Ukarren jabe eta onuradun nagusia. 1370an, Errodrigo Uritz jaunaren exekuzioaren ondoren, jabetza Nafarroako koroak bereganatu zuen berriro ere. Karlos III.a Nafarroakoa erregeak bere anaiordearen omenezko Muruzabalgo bizkonderriari batu zion Ukar, 1407an. XVIII. mendearen amaieran, jaurerriaren jabea Granada Ega dukea zen, herritarren eta inguruko lurretan bizi zirenen petxen onuraduna. Dena den, herria ibarreko diputatuak eta herritarren artean aukeratutako erregidoreek zuzentzen zuten.
1835 eta 1845 urteetako udal eraberritzearen ondorioz, Ukar udalerri independente bihurtu zen eta 1846an behin betiko banatu zen Izarbeibarretik. XIX. mendearen amaieran herriak eskola bakarra zeukan, eta bertan lan egiten zuen irakasleak 500 erreal jasotzen zituen soldata moduan. Herritik kanpo bide bakarra zegoen, Iruñera Biurrun zeharkatuta zeramana.
Demografia
2023 urteko erroldaren arabera 190 biztanle zituen Ukarrek.[8]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 403 | 373 | 425 | 459 | 402 | 393 | 383 | 332 | 297 | 273 | 261 | 245 | 208 | 137 | 121 | 115 | 126 | 178 | 185 |
Ekonomia
Herriko ekonomia jarduera nagusia nekazaritza da, eta biztanle aktiboen %80 sektore horretan aritzen dira lanean, nahiz herritarren erdientzat nekazaritza jarduera osagarria baino ez den. Mahastiek eta fruitu arbolek hartutako bi hektarea kenduta, laborantza lur ia guztiak zerealen landaketarako erabiltzen dira. Gehienak idorreko laboreak dira. Mahats eta olibondoek garrantzia galdu dute XX. mendean, zerealen mesedetan. Mende hasieran olibondoek hamazortzi hektarea eta mahastiek 260 hektarea hartzen bazituzten ere, gaur egun ia erabat desagertu dira.
1920ko abenduaren 2an, herriko nekazarien kooperatiba sortu zen, eta mende erdi geroago, 1975an, lur eremuaren berrantolakuntza burutu zen, 606 hektareari eta 139 lurjaberi eraginda. Lur komunak 77 hektarea baino ez dira (landu daitezkeen lurren %6,6a), eta gehienak larretzat erabiltzen dira.
Politika
Ukarreko udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Carlos Lecumberri Erro da, San Miguel hautagai gisa aurkeztu zena.
Udal hauteskundeak
| Alderdia | Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 | |
| San Miguel | - | - | - | - | - | - | - | - | 5 | 5 | 5 |
| Ukarreko Talde Independentea | - | - | - | - | 5 | 5 | 5 | 5 | - | - | - |
| Ukarreko Independenteak | 5 | 5 | 5 | 5 | - | - | - | - | - | - | - |
Foru hauteskundeak
Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Udala
Udaletxea 1987an amaitu zuten, antzinako eraikinaren orube berean. Jatorrizko udal eraikinetik hormak eta harrizko arkuak baino ez dira mantendu. Eraikinak bi solairu ditu: beheko solairuan harategia eta beste lokal bat daude eta lehen solairuan, idazkari eta alkatearen bulegoak eta osoko bilkurak egiteko aretoa. Horrez gain, lehen solairuko gela batean, herriko anbulategia dago. Udaletxe berria eraikitzeko lanek 5,9 milioi pezetako aurrekontua izan zuten eta Nafarroako Gobernuaren dirulaguntza jaso zuten.
- HELBIDEA: Udaletxearen plaza, z/g
Egungo banaketa
Ukarreko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Carlos Lecumberri Erro da, San Miguel zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:
- Maria Arive Ansoain (San Miguel)
- Marta Erdozain Lecumberri (San Miguel)
- Jorge Juan Petrina Piñal (San Miguel)
- Juan Manuel Riballo Martinez (San Miguel)
Bere idazkaria, Adios, Eneritz, Legarda, Muruzabal, Obanos, Tirapu eta Uterga Udaletako idazkari ere bada.
Garraioa
Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du zeharkarrikan Gareserantz eta Arrizabalagarantz.
|
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ukar sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[10]
Koldo Zuazok, 2010ean, Ukar ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[11]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Ukar eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 1,61k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 1,91 eta 2018n % 7,20k.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Ukar) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[12]
Jaiak
- Jasokundeko Andre Mariaren jaiak, abuztuaren 15etik hurbilen dagoen asteburuan
Ondasun nabarmenak
- Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendean eraikitako kristau eliza, pizkundear estiloan.
Oharrak
- /úkaɾ/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza lehengo silaban
Erreferentziak
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- «Ukar - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Pamplona. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- .
- Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- «Ukar» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- Euskarakultur.com webguneko albistea.
Ikus, gainera
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|---|
Datuak: Q1647372
Multimedia: Úcar / Q1647372
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ukar
