Txinpantze

Txinpantze arrunta (Pan troglodytes), askotan txinpantze gisa soilik ezaguna, Afrika tropikaleko oihaneko eta sabanako tximino handi bat da. Baieztatutako lau azpiespezie eta proposatutako bosgarren azpiespezie bat ditu. Txinpantzea eta berarekin lotura estua duen bonoboa (batzuetan txinpantze pigmeoa) Pan generoan sailkatzen dira. Fosilen ebidentziak eta DNAren sekuentziazioak Pan giza leinuaren taxon-ahizpa dela eta gizakien ahaide bizi hurbilena dela erakusten dute.

Txinpantze
4 Ma-0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Irudi gehiago
Iraute egoera
Galzorian  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Animalia
Filuma	Chordata
Klasea	Mammalia
Ordena	Primates
Familia	Hominidae
Leinua	Hominini
Generoa	Pan
Espeziea	Pan troglodytes Blumenbach, 1775
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Ernaldia	225 egun
Genomaren kokapena	ensembl.org…

Txinpantzea ile beltz lodiz estalia dago, baina aurpegia, esku eta oinetako hatzak, esku ahurrak eta oinazpiak biluziak ditu. Bonoboa baino handiagoa eta sendoagoa da, arrek 40-70 kg pisatzen dute eta emeek 27-50 kg eta 100-150 cm neurtzen ditu. Haurdunaldia zortzi hilabetekoa da. Haurrari edoskitzea hiru urterekin kentzen diote, baina, normalean, harreman estua izaten du amarekin beste urte batzuez. Txinpantzea 15 eta 150 kide bitarteko taldeetan bizi da, nahiz eta askoz ere talde txikiagoetan bidaiatu eta elikatzen diren egunean zehar. Espeziea banakoak nagusi diren hierarkia hertsian bizi da, non gatazkak indarkeriarik erabili gabe konpondu ohi diren. Txinpantzeen populazio ia guztiak erremintak erabiliz erregistratu dira, makilak, arrokak, belarra eta hostoak aldatuz eta eztia, termitak, inurriak, intxaurrak eta ura ehizatzeko eta lortzeko erabiliz. Ugaztun espezie txikiak arpoitzeko makila zorrotzak sortzen ere aurkitu da.

Txinpantzea IUCNren Zerrenda Gorrian sartuta dago, galtzeko arriskuan dagoen espezie gisa. Kalkuluen arabera, 170.000 eta 300.000 kide artean daude euren banaketa-eremu osoan. Txinpantzearentzako mehatxurik handienak habitataren galera, isileko ehiza eta gaixotasunak dira. Txinpantzeak pailazoen irudi estereotipatu gisa agertzen dira mendebaldeko herri-kulturan, eta txinpantzeen te-jaietan, zirkuko ekitaldietan eta ikuskizun eszenikoetan agertu dira, besteak beste. Batzuetan maskota gisa erabiltzen dira, nahiz eta beren indar eta oldarkortasunak paper honetan arriskutsu egiten dituen. Ehunka inguru ikerketa-laborategietan mantendu dira, batez ere Amerikan. Txinpantzeei zeinu-mintzaira amerikarra bezalako hizkuntzak irakasteko saiakera asko egin dira, arrakasta mugatuarekin.