Txillardegi

Jose Luis Alvarez Enparantza, Txillardegi goitizenaz ezagunagoa (Antigua, Donostia, Gipuzkoa, 1929ko irailaren 27a - 2012ko urtarrilaren 14a[1]), donostiar ingeniari, hizkuntzalari, idazle eta politikaria izan zen.[2] Txillardegi izengoitiaz gain, idazlanetan Igara, Usako, Harrizkibieta eta Larresoro ezizenak ere erabili izan zituen.[3] Euskera, Euzko-gogoa, Egan, Zutik, Jakin, Tierra Vasca-Eusko Lurra, Herria eta beste aldizkari askotan kolaboratzaile aritu zen. Branka aldizkariaren sortzailea izan zen, baita Bat soziolinguistika aldizkariko zuzendaria ere, 1992tik 2002ra.[4]

Txillardegi
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Txillardegi ulertzeko gakoak.
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakJosé Luis Álvarez Emparanza
JaiotzaDonostia, 1929ko irailaren 27a
Herrialdea Gipuzkoa, Euskal Herria
HeriotzaDonostia, 2012ko urtarrilaren 14a (82 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Jone Forcada Adarraga
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaEuskal Herriko Unibertsitatea
Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa (Bilbo)
Hizkuntzakeuskara
gaztelania
frantsesa
Jarduerak
Jarduerakhizkuntzalaria, idazlea, politikaria, soziolinguista eta katedraduna
Lantokia(k)Donostia
Enplegatzailea(k)Euskal Herriko Unibertsitatea
Deustuko Unibertsitatea
Bordele Montaigne Unibertsitatea
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakJean-Paul Sartre eta Albert Camus
KidetzaUdako Euskal Unibertsitatea
Euskadi Ta Askatasuna
Izengoitia(k)Txillardegi
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoaEuskal Sozialista Biltzarrea
Herri Batasuna
Aralar
Inguma: jose-luis-alvarez-enparantza-1929-2012 Literaturaren Zubitegia: 130

Euskal hizkuntzalaritzaren arloan lan egin zuen batez ere, eta irakasle izan zen Euskal Herriko Unibertsitatean. XX. mendearen bigarren erdian Euskal Herrian eragin handienetakoa izan zuen, hainbat arlotan nabari den moduan:

  • Hizkuntzalaritzan, euskara batua sortzearen bultzatzaile nagusietako bat izan zen,[5] eta euskal azentuari buruzko aditu handienetako bat zen (doktorego tesia gai horrexetaz egin zuen).[4]
  • Literaturan, berrikuntza nabaria ekarri zuen Leturiaren egunkari ezkutua eleberriaz, euskal nobelagintza modernoaren sorreratzat hartzen baita.[6][7] Haren bidez, existentzialismoa —artean modan zegoen— euskal letrei iritsi zitzaien.[8]
  • Soziolinguista aitzindaria izan zen. Hizkuntza estandarraren beharrezkotasuna defendatu, soziolinguistikan eredu matematikoa aplikatu, eta soziolinguistikaren eta politikaren arteko lotura azpimarratu zuen.
  • Ekin eta gero, ETAren sorreran pisu ideologiko handiaz parte hartu zuen, baita Herri Batasunarenean ere.

Euskal Herrian Euskaraz taldearen sortzaileetarikoa izan zen, eta Udako Euskal Unibertsitateko kide hasieratik bertatik. Euskaltzaindian, hiru aldiz proposatu zuten euskaltzain oso izateko, baina inoiz ez zuen izendatzea lortu: 1980an, Patxi Altuna aukeratu zuten; 1987an, Juan Mari Lekuona; eta 1988an, Ibon Sarasola. Euskaltzain urgazle izan zen 1957tik.[9][10] Euskaltzaindiko Ahoskera Batzordeko kide zen, 1993an batzorde hori sortu zenez geroztik.


« Profil poliedrikoa dauka, gutxik bezala herri honetan, Txillardegik. Politika, hizkuntza, soziolinguistika eta literatura. Azken hamarkadetako erreferentzia nagusietakoa. Alor horietan guztietan lehen mailako eragilea izan zen, baina soziolinguistikarenean aitzindaria.  »

—Martxelo Otamendi[oh 1]


« Bizi osoa eman du Euskal Herriaren aldeko ahaleginean eta haren jarduna garbia eta gardena izan da. Ez da sekula isildu eta kikildu, ez da sekula lausengu eta zurikerietan aritu. Nonbait ere horregatik itxi zizkioten Euskaltzaindian sartzeko ateak, eta nonbait ere horregatik baztertu dute beste zenbait erakundetan.  »

—Koldo Zuazo[oh 2]

Bizitza
Antigua 1920ko hamarkadan

Jose Luis Alvarez Enparantza 1929ko irailaren 27an jaio zen, Donostiako Antigua auzoko Amilibia kaleko (gaur egun, Zumalakarregi kalea) 579. zenbakian, Gutenfelder etxean, burges familia batean. Aitak fabrika txiki bat zuen, litografiak egiten zituena. Gertutik ezagutu zuen Ondarretako espetxeko gorabeheren berri.[13] Gurasoek euskaraz jakin arren, ez zioten irakatsi: etxean entzun ez eta bere kabuz hasi zen 1948an ikasten. Frankismoa gazte-gaztetatik bizi izan zuelarik, Euskal Herriaren egoera latzaren kontzientzia hartuz joan zen, eta handik aurrera haren bizitzako ardatz izango ziren euskara eta Euskal Herria. 1954an Txillardegi ezizena erabiltzen hasi zen, bere jaiotetxearen aldameneko etxearen izena.

Militantzia politikoa

Bilbora joan zen Ingeniaritza ikastera eta bertan ikaskide batzuekin batera Ekin taldea sortu zuen, gerora ETA izan zenaren aurrekaria. Talde haren helburua euskal arazoetan (euskara, historia, politika...) kontzientzia eta formazioa lortzea zen; abertzaletasun klasikoarekin kritikoak ziren eta frankismo itogarriaren aurrean EAJk agertzen zuen jarrera pasiboa salatzen zuten.

EGIrekin elkarlanean aritu eta gero, EAJtik erabat banandu eta Ekinekoek beste erakunde bat sortzea erabaki zuten: Euskadi Ta Askatasuna. Hain zuzen ere, ETA sigla Txillardegik berak asmatu zuen.[9] Txillardegi ETAko zuzendaritzako parte izan zen, kultura adarrean. ETAren izaera irekia aldarrikatzen zuen, fronte abertzale edo herritar gisa, eta horregatik ez zuen uste marxismo-leninismoa ideologiatzat hartu behar zenik.[3]


« Hari eta haren ingurukoei zor diegu euskara ezartzea herrigintzaren oinarrian. Ordu arteko egitasmoan arraza zen ardatza, eta hizkuntza baztertuta eta alde batera utzita zegoen. Etena, beraz, garbia zen, eta etena, gainera, ez zen hitz hutsezkoa izan: Txillardegik berak, esate baterako, gurasoek erakutsi ez zioten euskara ikasi eta hizkuntza horretan egin zuen bere ondorengo ibilia.  »

—Koldo Zuazo[oh 3]


1958tik 1960ra bitartean, Gipuzkoako Diputazioan euskal literatura eskolak eman zituen.1960ko abuztuan, bigarrenez atxilotu zuten. Antiguako Guardia Zibilaren Komandantzian hiru egunez inkomunikatuta egon ondoren, Martuteneko kartzelan preso sartu zuten. Azaroan irten zen. 1961eko urtarrilean erbesteko bidea hartu zuen, lehenik Frantziara eta gero Suitzara. Atzerrian izan arren, ETAn segitu zuen (zuzendaritza utzi zuen arren), bai eta kulturgintzan murgilduta ere. Beste zeregin askoren artean, Baionan Euskal Idazkaritza sortu zuen beste euskaltzale batzuekin batera. Elkarlan horretatik, ortografian eta morfologian oinarrizko arau batzuk adostu ziren euskara baturako, eta 1965ean agiri batean argitaratu. Lantalde horrek aurkeztutako proposamen gehienak, geroago Euskaltzaindiak onartu zituen Arantzazuko Batzarraren ondoren, eta hortaz Txillardegi aurrerabide haren eragile nagusietakoa izan zen.

1967an ETA utzi zuen V. Biltzarraren ondoren, ildo politikoarekin bat ez zetorrelako. Arrazoi politikoengatik 20 urtez 16 etxe-aldaketa egin behar izan zuen familiarekin euskal Herrian, Frantzian eta Belgikaren barrena. Lehenbizi Donostiatik ihes egiteko; gero, Frantziak kanporatu zituen hegoaldeko departamentuetatik; gero, Frantzia osotik eta Belgikara iritsi ziren paperik gabe, apatrida gisa, Nazio Batuek ematen zuten pasaporte urdin batekin. Zaila izan zen horrela lana aurkitzea. Seme-alabak sei urtez banatuta bizi izan ziren: Maddi eta Mikel txikiak gurasoekin Belgikan geratu, eta Joseba eta Jon handiak amonaren etxean bizi izan ziren Donostian.

Itzultzen hasi zirenean, ilegalki sartu zen… Errepresio eta desobedientzia giro batean izan zen.[15] 1977an, behin Hegoaldera itzulita, politikagintzan murgildu eta ESB alderdiaren sortzaileetako bat izan zen, Iñaki Aldekoa Azarlozarekin batera. Herri Batasunaren sorreran ere parte hartu zuen eta koalizioaren izenean senatari hautatu zuten. Lehenengo aldia zen Herri Batasunako politikarien parte-hartzea emango zela Espainiako kongresuan. Inbestidura saioa azaroaren 21ean izatekoa zen. Bezperan, HBko hautetsi eta senatariak —Jose Luis Alvarez, Iñigo Iruin, Jose Luis Elkoro, Josu Muguruza, Iñaki Esnaola, Jon Idigoras, eta Itziar Aizpurua—, Madrilgo Alcalá hotelera joan ziren afaltzera hurrengo eguneko saiorako estrategia prestatzeko asmotan. Afaltzen ari zirela, kaputxadun bi pistolero sartu ziren eta taldea tirokatu zuten. Muguruza bertan hil zen eta Iñaki Esnaola larriki zauritu zuten. Bi ultraeskuindar atxilotu zituzten hilketaren egile materialak izatea leporatuta: Ángel Duce eta Ricardo Sáenz de Ynestrillas. Ynestrillas ez zuten kondenatu.

1989an Unibertsitateko irakasle zela Jose Luis Pinillosen honoris causa izendatzea boikotatu zuen. Garai hartan HBren senatari zen.[16]

Bide armatua agortuta zegoela iritzita, Aralar alderdiaren sorreran parte hartu zuen. 2007ko maiatzean, ordea, alderdia uztea erabaki zuen, Aralarrek parte hartu zuelako ETAren biktimen alde Eusko Jaurlaritzak antolatutako ekitaldi batean, eta Aralar maiatz hartako udal-hauteskundeetara Ezker Batuarekin batera koalizioan joatekoa zelako.[17] 2008ko urtarrilean, EAE-ANV alderdiko kideekin batera agertu zen hedabideen aurrean, Espainiako hauteskundeetarako hautagai-zerrenda erregistroan aurkeztera joan zirenean. Baina azkenean, ez zuten hauteskundeetan parte hartzerik izan Espainiako Epaitegi Gorenak partidua judizialki suspenditzea erabaki zuelako, aurkezteko eskubidea ukatuz.


Txillardegiren omenezko oroigarriak eta ekitaldiak

Literatura
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Txillardegiren eleberrigintza eta XX. mendeko literatura azaltzen dituen bideoa.

Haren militantzia politikoaz gain, literaturagatik oso ezaguna da. Hainbat eleberri eta saiakera argitaratu zituen,[18] nahiz eta berak, askotan, literaturgintzako lan hori «bigarren mailako» jarduera zuela adierazi izan zuen.

Eleberrigintza

Txillardegik, hein batean, euskarazko eleberrigintza modernoa abiarazten parte hartu zuen. Haren lehenengo eleberriek haustura eragin zuten, artean nagusi zen narratiba tradizionalean, eta militantzia politikoari lotuta zegoen, nolabaiteko literatura konprometitua. Leturiaren egunkari ezkutua haren lehen eleberriak, 1957an Euskaltzaindiak argitaratuak, existentzialismoaren eraginpeko garaiari hasiera eman zion.

« Txomin Agirreren nobelak irakurri ondoren Leturiaren egunkari ezkutua irakurtzea amildegi batera jauzia egitea bezala izan zen guretzat  »

—Joxean Agirre[oh 4]

Peru Leartzako (Itxaropena, 1960) bigarren eleberriak, aurrekoak ez bezala, ez zuen fama eta kritika onik jaso. Hirugarren eleberrian, Elsa Scheelen (Lur, 1969), berrikuntza nagusia narratzaile orojakilea da. Eleberria orduko garaiaren isla da: marxismoa aipatzen da, Martin Luther King aipatzen da, Vietnamgo gerra, eta sekularizazioa, batez ere, Elsa ezagutzean Maunierrengan hazten diren zalantzetan islatua.

Handik hamar urtera, Haizeaz bestaldetik (autoedizioa, 1979) argitaratu zuen. Egilearen hitzetan, "kirtenkeria handi bat" da eta bere eleberririk "sakon eta sinbolistena". Exkixu (Elkar, 1988) izan zen hurrengo eleberria. Lan hori errealismo sozialista ortodoxoenetik hurbil koka daiteke. ETAko kide baten historia aipatzen du eta haren eztabaidak. Hurrengo eleberria Putzu izan zen (Elkarlanean, 1999), Bigarren Karlistaldia eta XIX. mendearen amaiera bitartean kokatua. Idatzi zuen azkena, berriz, Labartzari agur. Ipuin-liburu bat ere argitaratu zuen: Kosmodromo (Haranburu, 1984).[3]

Txillardegiren lau eleberriren azalak.[20]

Saiakera

Txillardegi ezinbesteko bilakatzen da saiakeraren generoa berritzerakoan. Txillardegik Huntaz eta hartaz argitaratu zuen lehenik eta behin (Goiztiri, 1965). Askotariko gaiak hartu zituen: existentzialak, erlijiozkoak eta moralak, eta politiko eta ideologikoak. Gainera, Teilhard de Chardin, Kierkegaard, Buda eta Gandhirenganako jitea antzeman daiteke. Jean-Paul Sartre eta Bertrand Russell pentsalarien eragina jaso zuen batez ere.[19] Hizkuntza eta pentsakera lanean (Mensajero,1972) hizkuntzaren, logikaren eta munduari buruzko pentsamendu edo ikuspegiaren arteko harremana jorratzen du. Euskal Herritik erdal herrietara (autoedizioa, 1978) liburuan aldez aurretik argitaratutako artikuluak bateratu zituen; horrez gain, Euskal kulturaren zapalketa liburua ere argitaratu zuen (Elkar, 1984). Memoria eta saiakera artean kokatzen den liburu bat ere argitaratu zuen, Euskal Herria helburu (Txalaparta, 1994) izenburupean.[3] Txillardegiren heriotzaren urteurrenean, prentsan argitaraturiko artikulu bilduma argitaratu zen Koldo Izagirrek prestatutako edizioan, (Juan Luis Zabalaren hitzaurreko parte hartzearekin).[21]

Hizkuntzalaritza
« Txillardegiren kezka nagusia zen herriak hizkuntza beharrezkoa duela eta Euskal Herriak euskara ezinbesteko ezaugarria duela aldarrikatzea.  »

—Patxi Zabaleta[oh 5]

Txillardegik Parisen Hizkuntzalaritzako lizentzia eskuratu zuen, eta euskal azentuari buruzko doktoregoa egin zuen Bartzelonako Unibertsitatean, Kaliforniako M.T.T. unibertsitatean egonaldia egin ostean. Lan andana idatzi du: Euskara batua zertan den ("Jakin" aldizkaria, 1974), Oinarri bila (1977), Euskal gramatika (Ediciones Vascas, 1978), Euskal Fonologia (Ediciones Vascas, 1980), Euskal Dialektologia (autoedizioa, 1983) eta Euskal azentuaz (Elkar, 1984).[3]

Euskara batuaren gurasoetako bat
Euskaltzainak eta Txillardegi ere tartean, 70eko hamarkadan

Espainiako Gerra Zibilak eragindako geldialdiaren ondoren, XX. mendeko 50eko hamarkadan berriro ekin zitzaion euskara batua sortzeko prozesuari, batez ere, kultura-literato eta kultura-aktibisten belaunaldi berri bati esker. Aurreko belaunaldikoak ez bezala, gehienak laikoak ziren, kaletarrak eta unibertsitate-ikasketak zituztenak. Horietako asko euskaldun berriak ziren; hau da, ez zuten euskara ama-hizkuntza gisa ikasi, hala nola Gabriel Aresti, Jon Mirande, Txillardegi eta Federico Krutwig. Haiek askoz biziago nabaritzen zuten hizkuntzaren disgregazioa, eta eredu batua izatea beharrezko urrats bat zen hizkuntzaren biziraupena bermatzeko. Aurreko belaunaldiaren zati handi batek hizkuntza ikusten zuen landa-bizitzari lotutako nazio-esentzia idealizatuaren gordetzaile gisa; belaunaldi berriak, berriz, uste zuen hizkuntzak hiri-eremua birkonkistatu behar zuela, inguruko hizkuntzen maila berean.

Erregimen frankistak onartzen zuen tolerantzia-giro erlatiboari esker, lehen ikastoletako batzuk "parrokia-eskola" gisa legeztatzen ziren. Milaka heldu euskalduntzeko eta alfabetatzeko gaueko klaseetara joaten ziren, gau eskolak izenekoetara. Besteak beste, Euzko Gogoa, Zeruko Argia, Jakin eta Anaitasuna izan ziren euskal idazleen belaunaldi baten eskola, tradizioz ezarritako mugetatik haratago hedatu nahi zituena. Horrek guztiak, euskaldunen bizimodua eta pentsamoldea aldatzearekin batera, hizkuntza-batasun baten eskaera sortu zuen. Eremu publiko guztietan euskararen erabilera bermatu nahi zen, oinarrizko hezkuntzatik unibertsitateraino. Irakaskuntzako idazleak eta langileak euskara idatziari buruzko arau zehatzak emateko eskatzen hasi ziren akademian.

Txillardegi urte askoan sendo aritu zen, goi mailako erabileretarako euskal hizkuntza bateratu bat sortzeko beharra agertzen. 1957tik euskaltzain urgazlea zen baina sekula ez zuten Euskaltzain Oso izendatu, euskalari gisa aski eta sobera merezimendu bazuen arren. 2004ean Ohorezko Euskaltzain izendatzea erabaki zuen Euskaltzaindiak baina Txillardegik uko egin zion. Honela azaldu zuen, "Euskaltzaindiak Euskaltzain Urgazle izendatu ninduen 1957ko Irailaren 26an. Geroztikako 47 urte horretan, honegatik edo hargatik, ez nau Euskaltzain Oso izendatu." (...) "Oraingoan, gaur prentsa bidez ikasi dudanez, nire irizpideaz kontsultatu gabe, Ohorezko Euskaltzain izendatzea erabaki du." "Askotan esan eta idatzia dut, ordea (Hemeroteka lekuko) ez nagoela prest orain neure euskaltzain mailan aldaketarik batere onartzeko. Areago Euskaltzaindiak alor desberdin batzutan hartua duen bidea gaitzesten dudalarik."

1964an, Baionan euskaltzale talde batek Euskal Idazkaritza sortu zuen,[23] Hizkuntza Sail batekin. Bertan, Jesus Maria Bilbao, Jean-Louis Davant, Roger Idiart, Pierre Andiazabal, Jean Hiriart-Urruti, Eneko Irigarai, Telesforo Monzon, Jesus Solaun eta Txillardegi zortzi hilabetez astero elkartu ziren. Txillardegi bera izan zen taldearen bultzatzailea eta joera eta herrialde guztietako euskaltzaleak elkartzen saiatu zen. Gainera, gizarte taldeen babesa bilatu zuen: EAJ, ETA, Enbata eta Euskal Herriko Erromatar Eliza Katolikoa.[4]

1964ko abuztuaren 29 eta 30ean, Euskal Idazkaritzak Baionako Biltzarra antolatu zuen. Batzar ireki moduko deialdia egin zien Euskal Herriko idazle eta irakasleei gutunak bidaliz eta egunkarietan iragarkiak ipiniz, haien iritziak entzuteko. 40 bat lagun elkartu ziren, bi eguneko eztabaiden ondoren, euskara batuaren oinarritzat jo litekeen testua onartu zuten bigarren egunean. Urtebete geroago, txosten bat plazaratu zen hartutako erabakiekin. Txostenak hiru atal zituen: ortografia, deklinabidea eta aditza. Gainera, dokumentuak amaieran h letraz idatzi beharreko hitzen zerrenda luzea zekarren, gehienbat Hegoaldeko euskaldunen lagungarri. Txosten hura izan zen Arantzazuko Batzarrak 1968an eman zuen txostenaren —euskara batuaren sorrera agiritzat hartzen den txostenaren— aurrekari nagusia. Txosten horren aitzindaria eta egilea Txillardegi izan zen.[24][25][26][4]

Ibon Sarasola hizketan Txillardegiren muralaren inaugurazioan Donostiako Gaskoinia plazan
« Egundoko lana egin zuen; euskaldungoaren historian egin den gauzarik inportanteena ziur aski Txillardegiri zor diogu. Hori baino gehiago ezin da esan. Euskararen historian gauza bat baldin badago fundamentala, beste gauza guztiak baino axola gehiago duena, estandarra sortu izana da: euskara batua. Aitzindaria eta egilea Txillardegi izan zen. Koldo Mitxelenak egin zuen Txillardegiren proposamena onartu, iruzkin batzuk egin, eta biribildu. Baina oinarria Txillardegirena da, eta ez dago hori baino gauza inportanteagorik.  »

—Ibon Sarasola

Irakaslea
UEU sortzeko bost sustatzaileak.[27]

1976. urtean, unibertsitatean hasi zen lanean, hizkuntzalaritzan espezialista gisa. Hala bada, Bordeleko Unibertsitatean, EUTG eta Deustuko Unibertsitatean, irakasle izan zen, 1976tik 1983 arte. 1983-84 ikasturtetik aurrera, Zorroagako Fakultatean soziolinguistikako irakasle izan zen. 70 urte bete zituenean, katedratiko emeritu izendatu zuen EHUk.

Branka aldizkariaren sortzailea izan zen, baita Bat soziolinguistika aldizkariko zuzendaria ere, 1992tik 2002ra.[4]

« Aipatu nahi ditut 5 pertsona, 5 unibertsitari handi, euskarazko unibersitatea sortzeko beharra defenditu zutenak, UEU sortzeko bidea markatu zutenak: Haritxelhar, Xarriton, Karlos Santamaria, Txillardegi eta Manex Goienetxe.  »

—Jose Ramon Etxebarria[27]

Ekarpenak
Txillardegi eta Bego Etxebarria. 1990[28]
Bat soziolinguistika aldizkaria 1999-07-30

Soziolinguista aitzindaria izan zen Txillardegi, erreferente nagusia Euskal Herrian. Arlo horretan azpimarratzekoak dira Txillardegiren ekarpen hauek:[29][30]

  • Hizkuntza estandarraren eta euskara batuaren beharrezkotasuna seinalatzea. XX. mendeko euskararen pizkundea berak diseinatu zuen. Hilzorian zegoen euskara, bizirik irauteko, idatzizko eredu estandar bat behar zuen.
  • Estandarra onartua eta erabilia izateko hizkuntza alorrean autoritate sendoa eta bakarra behar zuela zabaltzea: Euskaltzaindia, alegia.
  • Soziolinguistikaren eta politikaren arteko lotura azpimarratu izana. Izan ere, soziolinguistikaren begiradatik, hizkuntzen normalizazioan dimentsio ezinbestekotzat ikusten zuen Politika (zentzurik zabalenean, ez soilik hizkuntza-politikari dagokionez) eta irmoki defendatzen zuen Euskal Estatua izatea estrategikoa zela euskararen biziberritze prozesuan.
  • Aldi berean hizkuntza gutxituaren estandarraren funtzioak gizarte-bizitzaren eremu guztietara hedatzeko, hizkuntza komunitatea eratu eta zabaldu behar zela ezartzea. Hizkuntza gutxituak bizirik irauteko herri-mugimendu sendoa behar duela.
  • Soziolinguistikari eredu matematikoa aplikatu izana eta soziolinguistikak beste zientziekin —lurralde antolamendua, ekologia, demografia...— dituen lotura berriak aztertzen jarraitzeko jarrera zabaldu izana. Euskararen kale-erabileraren neurketak egiteko metodologia sortzeko lehen ahaleginetan ekarpen handia egin zuen Xabier Isasirekin batera erabilerari buruzko teorizazioan, Siadeco-ko Iñaki Larrañagak eta EKBk ere parte hartu zuten lan horietan.[31][32]

Nazioarteko lankideak

Txillardegik euskararekin egin bezala, antzeko ekarpenak egin dira beste hizkuntza batzuekin ere ikuspuntu soziolinguistikotik. Ikertzaile hauek izan zituen lankide: Timo Riiho finlandierarekin, Ned Thomas Galesarekin,[33] Kas Deprez flandrierarekin,[34][35] María Pilar García Negro eta Oscar Diaz Fouces galizierarakin, Lluís Vicent Aracil, Aureli Argemí eta Joan Coromines katalanarekin, eta okzitanierarekin ere Coromines bera.[36] William McKey-rekin ere harremanetan egon zen.

Timo Riiho hizkuntzalari finlandiarrarekin harreman estua izan zuen, eta hura Euskal Herrira bisita ugari egin zituen hitzaldiak emateko (30.000tik gora entzule guztira).[37] Euskal Telebistako Euskalonski saioko elkarrizketa batean Timo Riihok esaten zuen Finlandia eta finlandiera inspirazio-iturria izan zirela Txillardegirentzat, euskara batua sortzeko, eta euskararen erabilera zabaltzeko hizkuntza politika bat proposatzeko. Finlandian suomierarekin hizkuntza kulturala nola sortu zuten ikusita, eredu hori aplikatu nahi izan zuen Euskal Herrian.[38]

Pentsamendua

Askoren ustez, gerra ondoko Euskal Herrian izan zen belaunaldien arteko etenaren protagonista nagusietakoa Txillardegi da. Giro horretan, eta tradizioaren aurka, ernetu zen pentsamendu berriak politika, kultura, filosofia zein erlijioa zituen berezko arlotzat.[39] Euskal Herriaren ideia berri bat ekarri zuen. Euskal Herriak, izatekotan, nazio-ezaugarri bakarra dauka: euskara. Ideia hori, ordea, ondo ulertzekotan, Txillardegiren existentzialismoa kontuan hartu behar da. Existentzialismo horren iturriak Kierkegaard eta Unamuno dira. Euskarari dagokionez,Txillardegik Unamunoren pentsakera berbera erakusten du, baina Unamunoren aurka: euskara biziko da eta, euskararekin batera, Euskal Herria.

« Txillardegik inkarnatzen du ongien Euskal Herri berria, gerra ondokoa esan ohi den aroa [...] Mugarri handia, izan, gerra izan da. Baina harrigarria da nola gero [...] euskalgintzan, literaturan, gure borroka ideologiko edo mundu ikuskeran, politikan, berrogeita hamar urte luze mila gatazka ilunetan okupatuko gaituzten motiboak, denak batera kolpe batetik eta garbi, koherentzia osoarekin ageri diren harengan, etorkizunaren intuizio berri jenial batean bezala.  »

—Joxe Azurmendi[oh 6]

Gaztarotik dakarren existentzialismoak, baita aurrerago erabiliko duen estrukturalismoak ere, dogmatismo, esentzialismo eta sistema itxi (marxismo ortodoxo) guztietatik urrun mantendu zuten Txillardegiren gogoa. Existentzialismoaz blaitutako askatasunaren filosofia garatu zuen Txillardegik, askatasuna eta proiekua uztartzen zituena eta oinarrian nahikundea edo desira zuena. Pentsamolde horrekin garai hartako jeltzale, liberal eta karlisten ikuspegiaren aurka jo zuen: Euskal Herria ez da esentziak gordez berreskuratu behar den zerbait, etengabe sortu behar dena baizik.

Haren pentsamenduaren oinarrian gizatasunaren ikuspegi jakin bat aurkitzen da, guztiz finkatua ez dena. Esan daiteke gizakia animalia bat dela. Animalia hori denborazkotasuna lege den munduaren eta denbora gabeko bigarren munduaren artean dabil. Txillardegiren ustetan, mendebaleko zibilizazioan nagusitu den errealismoak bigarren mundu hau ahaztua dauka eta hortik datorkio gainbehera. Ikuspegi horrek, existentzialismoarekin koherentzian, razionalitate ezberdinen beharra adierazten du.

Era berean, Sartreren bidez jasotako existentzialismoak gizakiari denborazkotasun berezia atxikitzen dio, Sartrek berak Kojèvengandik jaso zuena. Denbora gizatiar horrek etorkizuna du abiapuntu, eta, iraganetik igarota, orainaldian amaitzen da: proiektuaren denborazkotasuna izango litzateke. 1962-64 ingurutik aurrera, Txillardegiren pentsamenduak nolabaiteko bilakaera izan zuen. Horren ondorioz, gorago aipatu den oinarrizko pentsamenduaren antolaketa politikoa indartu zen. Ideia nagusietakoa "intelektual konprometitu"arena izan zen. Bilakaera horretako erreferentzia nagusiak Jean-Paul Sartre eta Bertrand Russell izan ziren.

Lanak

Jakin aldizkariak 2017an sortu zuen webgunean, Txillardegiren lan osoa eskura dago. Bertan 1.984 idazlan eta 23.591 orrialde bildu zituzten. Horietatik, 1.634 idazlan dira Txillardegik berak 55 urtez idatzi eta argitaratutakoak. Gainerako 350 argitalpen digitalizatuak Txillardegiri egindako elkarrizketak, edota bere obraren inguruko azterlanak, erreseinak eta bestelako idazlanak dira. Euskara, soziolinguistika, hizkuntza minorizatuak, sozialismoa, existentzialismoa, nazio-arazoa eta beste hainbat gai landu zituen Txillardegik bere obran.[41]

Bestalde, Jakineko zerrenda nagusi horrez gain badira Txillardegiren idazlanak biltzen dituzten beste zerrenda partzial batzuk:

  • Euskaltzaindiak 2000an zerrenda bat egin zuen: Txillardegiren bibliografia 1956-1999.[42] Lan horretan, 954 sarrera bibliografiko bildu zituen Pruden Gartziak.[43] Azkue liburutegiko datu-basean Txillardegi bilatuta 1100 erreferentzia baino gehiago azaltzen dira.[44]
  • Inguma datu-basean Txillardegiren 130 produktu kontsulta daitezke, horien artean Jakineko zerrendan agertzen ez diren 50 hitzaldi eta 8 ikastaro.[45]

Hona hemen zerrenda bat Txillardegiren lan esanguratsuenekin:

Narrazioa

Nobela

Saiakera
  • Huntaz eta hartaz (1965, Goiztiri). Berrargitalpena: Elkar (1983).[55]
  • Sustrai bila. Zenbait euskal korapilo (1970, Irakur Saila)[56]
  • Euskal Herritik erdal herrietara (1978, egilea editore)[57]
  • Euskal gramatika (1978, UEU)
  • Euskal kulturaren zapalketa 1956-1981 (1984, Elkar)
  • Euskal Herria helburu (1994, Txalaparta)[58]
  • Lingua Navarrorum (1996, Orain)[59]
  • Euskararen aldeko borrokan (2004, Elkar)[60]

Hizkuntzalaritza eta Soziolinguistika
  • Hizkuntza eta pentsakera (1972, Gero-Mensajero)[61]
  • Euskara batua zertan den (1974, Jakin)[62]
  • Oinarri bila (1977, egilea editore)[63]
  • Euskal gramatika (1978, Ediciones Vascas)[64]
  • Euskal fonologia (1980, egilea editore)[65]
  • Euskal dialektologia (1983, egilea editore)
  • Euskal azentuaz (1984, Elkar)[66]
  • Elebidun gizartearen azterketa matematikoa (1984, UEU)
  • Soziolinguistika matematikoa (1994, UEU): Xabier Isasirekin elkarlanean[31]
  • Hacia una socio-lingüistica matematica (2010, SEI, ISBN: 9788460737674)[32]

Autobiografia
  • Gertakarien lekuko (1985, Haranburu)[67]

Historia

Txillardegi-Hausnartu sariak
Txillardegi-Hausnartu Soziolinguistika Saria

2008an sortu zen saria. 2019ko edizioan Soziolinguistika Klusterra eta Euskal Herriko Unibertsitateak lehiaketa elkarlanean antolatzen hasi zirenetik,Txillardegi-Hausnartu izena hartu zuen deialdiak. Txillardegi omendu nahi dute, besteak beste, unibertsitatetik euskararen inguruko ezagutza soziolinguistikoa eraikitzen egin zuen lanagatik.[70]

Sariak eta omenaldiak
  • 2014an, haren obra osoa digitalizatzea erabaki zuen Jakin fundazioak.
  • 2011ko otsailean, Euskal Herrian Euskaraz elkarteak egin zion omenaldia Donostian
  • 2008an, Euskaltzandiak omendu nahi izan zuen berriro, Leturiaren egunkari ezkutua eleberriaren ekarpena XX. mendeko euskal narratibaren testuinguruan izeneko liburua aurkeztuta.
  • 2008an, Euskaltzandiak omendu nahi izan zuen berriro, Leturiaren egunkari ezkutua eleberriaren ekarpena XX. mendeko euskal narratibaren testuinguruan izeneko liburua aurkeztuta.
  • 1999ko uztailaren 19ko ekitaldian UEUk oparitutako euskaldun makila eskuan (Argazkia: UEU)
    2007an Euskaltzaindiaren Literatura Ikerketa Batzordeak hitzaldi-sorta prestatu zuen, Leturiaren egunkari ezkutua eleberria 50 urte argitaratu zela eta.
  • 2005ean, Euskaltzaindiak Nerekin yaio nun: Txillardegiri omenaldia liburua aurkeztu zuen. Hizkuntza, literatura eta historiari buruz 31 lagunek idatziriko lanek osatua da liburua.[78]
  • 2004an, Elkar argitaletxeak omenezko jardunaldiak burutu zituen.
  • 2004an, Koldo Mitxelena Kulturuneak omenezko jardunaldiak egin zituen.
  • 2002an, Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpretarien Elkarteak ohorezko bazkide izendatu zuen.
  • 2002an, Mendebalde Kultur Elkarteak omendu zuen, “Administrazinoa eta euskalkiak” jardunaldien barruan.
  • 2002an, Soziolinguistikako SEI elkarteak ohorezko lehendakari izendatu zuen.
  • 2000n, UEUk omendu zuen.[79] Txillardegi lagun giroan liburua idatzi zuten haren lagunek.[80]
  • 2000n, Euskaltzaindiak “Txillardegiren bibliografia 1956-1999” lana argitaratu zuen. 954 sarrera bibliografiko ditu lanak.
  • 1999an, Udako Euskal Unibertsitateak UEUko ohorezko kide izendatu zuen.
  • 1999an, Jakin aldizkariak ale berezia egin zuen Txillardegiri buruz.
  • 1993an, Udako Euskal Unibertsitateko sarrera-hitzaldia eman zuen Iruñean.
  • 1980an, Zilarrezko Lauburu, Euskal Gramatika liburuagatik.
  • 1968an Domingo Agirre Saria, Elsa Scheelen eleberriarekin.
    Txillardegi plaza (2018)

Oroimena eta omena

Txillardegik hainbat sari eta omenaldi jaso ditu hizkuntzaren askotariko arloetan egin lanagatik, baita haren omenez jardunaldi, artelan, oroigarri eta ekitaldiak egin ere, gehienetan goi-erakundeetatik kanpora. Hil eta gutxira, kanpaina bat jarri zen abian Donostiako Udal Liburutegiari Txillardegi izena jartzeko,[81][82][83] edo Antiguan Gaskoinia Plazari Txillardegi Plaza izena jartzeko aldarrikapena.[84][85]

2013ko abenduaren 2an, Euskararen Egunaren atarian, hainbat kultur eragile bildu ziren Donostiako Udal Liburutegi Nagusia “Txillardegi Liburutegia” izendatzeko eskaerarekin bat zetozela adierazteko eta abian jarri zuten atxikimendu kanpainaren berri emateko. Txillardegi Gogoan egitasmoaren lehen pausuak ziren. Gerora, Txillardegi Udal Liburutegia Herri Ekimena bihurtu zen, ofizialki 2017ko abenduan.[86] Harrezkero urtero antolatu dute ekitaldi bat urteurrenaren egunean.

Hargatik, ez du denen aldekotasuna jaso: Gipuzkoako PSEko José Ignacio Asensio Txillardegiri hil ondoko Gipuzkoako Urrezko Domina esleitzearen "guztiz kontra" agertu zen 2022ko urtarrilean, "bakearen ideiaren kontrakoa" zelakoan.[87] Batzar Nagusiek uko egin zioten handik aste batzuetara Gipuzkoako Urrezko Domina emateari, EH Bilduk proposatua; alderdiko ordezkariek adierazi ere zuten Txillardegi «euskararen eta euskal kulturaren eragile eta zutabe handienetako bat» dela.[88] Txillardegiren inguruko eztabaida Eusko Legebiltzarreraino heldu zen, ustez Bingen Zupiriak Txillardegi eta Rodolfo Martin Villa parekatu zituelakoan.[89]

« Galdetu nion Joxe Azurmendiri ea nortzuk ziren erreferentziazko pentsalariak orain, eta hiru izen aipatu zizkidan: Txillardegi, Eusebio Osa eta Emilio Lopez Adan.  »

—Pako Sudupe[90]

Oharrak
  1. 2012-01-15[11]
  2. 2012-01-17[12]
  3. 2012-01-17[12]
  4. 2012-01-15[19]
  5. 2012-01-15[22]
  6. 1999[40]

Erreferentziak
  • Jakin aldizkaria, 114. zenbakia, 1999ko iraila eta urria. Txillardegiri buruzko monografikoa.
  1. «Txillardegi hil da» Berria 2012-01-14 (Noiz kontsultatua: 2012-01-14).
  2. Etxebarria Bilbao, Jose Ramon. (2020). Komunikazioa euskaraz ingeniaritzan (Bigarren argitalpena zuzendua). Udako Euskal Unibertsitatea, 12 or. PMC 1222923008. (Noiz kontsultatua: 2021-11-30).
  3. Estornes Lasa, Bernardo. «José Luis Álvarez Emparanza» Auñamendi Entziklopedia. http://www.euskomedia.org/aunamendi/9273?q=txillardegi&partialfields=fondo%3Aau%25F1amendi&numreg=1&start=0(Noiz kontsultatua: 2012-01-14).
  4. Rubio, Miren. Txillardegi. Batasunaren pentsalaria. ISBN 978-84-949758-2-0. (Noiz kontsultatua: 2019-02-12).
  5. Petxarroman, Iñaki. ««Arraunlari bat jarri zen kapitainaren aulkian» "Euskara batuaren eraikuntzari Txillardegik egindako ekarpena (...)"» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-01-12).
  6. «Leturiaren egunkari ezkutua. Txillardegi», Euskal Literaturaren Hiztegia.
  7. Ugarte Irizar, Itziar. «Literaturan ere lorratza» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-01-13).
  8. Etxaniz Iriondo, Maider. (2016). «Joseba Leturia kalekume agnostikoa» Uztaro: giza eta gizarte-zientzien aldizkaria (Uztaro 99): 51–112. ISSN 1130-5738. (Noiz kontsultatua: 2019-02-14).
  9. Fermin MUNARRIZ: «Jose Luis Alvarez, Txillardegi: "Euskarak eraman ninduen abertzaletasunera"», Gara, 2010-11-14.
  10. Altuna, Maite. (2019-04-05). «Alvarez-Forcada familia Donostiako etxean: 'Bere pentsamenduarekin zen leiala eta politikoki batere ez konbentzionala'» Euskadi Irratia (Noiz kontsultatua: 2019-04-05).
  11. «Asko zor dizugu, Txillardegi» Berria 2012-01-15 (Noiz kontsultatua: 2012-01-15).
  12. Zuazo, Koldo. (2012-01-17). «Nori berea delako zuzenbidea» Berria (Noiz kontsultatua: 2012-01-18).
  13. Irune LASA: «Txillardegi eta Ondarretako hondartza (Donostia): "Kartzela dinamitarekin nola eraisten zuten ikustera etortzen ginen lagunak"», Berria, 2008-05-24.
  14. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-06-07).
  15. Ramirez, Xalba. (2022-01-07). «"EAJrekiko jarrera da aitari barkatzen ez diotena, ez ETAkoa izatea"» Irutxuloko Hitza (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
  16. «CHAPEAU, TXILLAR» Zuialde Herri Informazioa 2012-01-15 (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  18. Zubimendi, Joxe Ramon. (1998). Euskal idazleak = Basque writers = Escritores en lengua vasca. Euskal Editoreen Elkartea, 60 or. ISBN 84-7086-357-6..
  19. Agirre, Joxean. (2012-01-15). «Arrastoa utzi duen gizona.» Gara (Noiz kontsultatua: 2012-01-15).
  20. «Fitxategi:Ikusgela – Txillardegi eta XX. mendeko eleberrigintza.webm - Wikipedia, entziklopedia askea.» commons.wikimedia.org 2022-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-01-31).
  21. «Mundua Txillardegiren begien bitartez» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-01-12).
  22. Zabaleta, Patxi. (2012-01-15). «Txillardegi, aitzindaria» Gara (Noiz kontsultatua: 2012-01-15).
  23. Koldo Zuazo, 2005, Euskara Batua: Ezina ekinez egina. Donostia: Elkar 154.or.
  24. Erostarbe Leunda, Gorka. (2018-01-13). «Ofiziala da iristen ez den aitortza» Berria (berria.eus) (Noiz kontsultatua: 2018-01-14).
  25. «"Txilardegi. Euskara batua zertan den" EiTBeko saioa» www.ulibarri.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2021-01-21).
  26. Euskaltzaindia. (). ARANTZAZU 1968 2018. , 38' bideoan or. (Noiz kontsultatua: 2018-10-18).
  27. Etxebarria, Jose Ramon. (2017). Katedralaren eraikuntza (Ikergazte 2017, Bideoa). Udako Euskal Unibertsitatea eta Nafarroako Unibertsitate Publikoa (Noiz kontsultatua: 2017-12-04).
  28. (Ingelesez) Agirre, Gorane. (1990). «Hizkuntz lurraldetasuna artergai Bat soziolinguistika aldizkarian.» Berria (Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.) (Noiz kontsultatua: 2022-03-01).
  29. Azurmendi Ayerbe, Maria Jose. (2015-01-15). «Txillardegi gogoan» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-01-16).
  30. Isasi Balanzategi, Xabier. (2022-01-15). «Pizkundearen ideologoa» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-01-17).
  31. Txillardegi., Álvarez Enparantza, José Luis,. (1994). Soziolinguistika matematikoa. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 84-86967-58-9. PMC 907371297. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  32. Alvarez Enparantza, Jose Luis (Txillardegi). (2010). Hacia una socio-lingüística matemática. Euskal Soziolinguistika Institutua ISBN 8460737675. PMC 433119180. (Noiz kontsultatua: 2019-02-15).
  33. Txillardegi. (1997-07-01). «Ondorioak ateratzeko garaia: prentsa elebidunak hogei urte» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-02-02).
  34. Goitia, Koldo; Villagran, Carlos. (1991-12-26). «Kas Deprez eta Armel Wynants: Belgikan konfederazioa osatzeko aukera dago.» Berria (Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.) (Noiz kontsultatua: 2021-12-16).
  35. Álvarez Enparantza, José Luis. (1994). «Kas Deprez eta Armel Wynants-ekin elkarrizketa» Bat: Soziolinguistika aldizkaria (12): 41–50. ISSN 1130-8435. (Noiz kontsultatua: 2021-12-16).
  36. Txillardegi. (1997-01-12). Jakintsu bat hil da. Euskaldunon egunkaria, 3 or..
  37. «Timo Riiho (Madrilgo Suomiar Institutuko zuzendaria): «Suomiera eta suediera, biak dira ofizial: %8 dira suedieraz hitz egiten dutenak»» Argia (Noiz kontsultatua: 2021-12-14).
  38. «Timo Riiho hizkuntzalari finlandiarra: 'Euskarak nire bizitza aldatu zuen'» EITB Euskal Irrati Telebista (Noiz kontsultatua: 2021-12-14).
  39. Atal hau Joxe Azurmendi (1999), Alaitz Aizpuru (2012b) eta Markos Zapiain (2000) erreferentziekin osatua dago batez ere. Azurmendik iturri existentzialistak landu ditu, Aizpuruk estrukturalismoa du aztergai eta Zapiainek Kojève-n denborazkotasuna azaldu du
  40. Azurmendi, Joxe. (1999). «Txillardegiren saioa: hastapenen bila» Jakin, 114.
  41. Txillardegi: Digitalizazioaz eta obraz - Jakin.eus. (Noiz kontsultatua: 2017-05-25).
  42. Aralia Martija, Jose Antonio. (2000). Txillardegiren biografia . Azkue Bibliotekak paratua. Euskaltzaindia- Euskera, 3 or..
  43. Txillardegiren bibliografia, Azkue Bibliotekak paratua : 1956-1999 : Donostia, 2000-VII-13. Euskera aldizkaria. -- 45. libk. (2000, 3) ; 1263-1267 or. -- ISSN. 0210-1564
  44. Euskaltzaindia. «Txillardegi (1929-2011).» gorbeia.euskaltzaindia.eus (Azkue Biblioteka eta artxiboa.) (Noiz kontsultatua: 2024-01-31).
  45. «Jose Luis Alvarez Enparantza :: Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea» www.inguma.eus (Noiz kontsultatua: 2024-01-31).
  46. 1929-, Txillardegi,. (D.L. 1984). Kosmodromo (ipuin bilduma). Haranburu ISBN 84-7407-216-6. PMC 434316339. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  47. (1929-2012), Txillardegi,. (L.G. 1995). Leturiaren egunkari ezkutua. Orain ISBN 84-89077-27-4. PMC 863179336. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  48. Webber, Christy A.; Txillardegi; Enparantza, Juan Maria Alvarez. (1978). «Leturia-ren Egunkari Ezkutua» World Literature Today 52 (4): 676.  doi:10.2307/40131545. ISSN 0196-3570. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  49. (1929-2012), Txillardegi,. (1987). Peru Leartzako. Elkar ISBN 84-7529-474-X. PMC 863176578. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  50. Txillardegi.. (1985). Elsa Scheelen. Elkar ISBN 84-7529-258-5. PMC 18052902. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  51. 1929-, Txillardegi,. (DL 2002). Haizeaz bestaldetik. [Bibliotex] ISBN 84-8130-549-9. PMC 806384776. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  52. (1929-2012), Txillardegi,. (D.L. 1988). Exkixu. Elkar ISBN 84-7529-557-6. PMC 863176846. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  53. Larresoro.. (1999). Putzu. Elkaranean ISBN 84-8331-521-1. PMC 43498688. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  54. Larresoro.. (2005). Labartzari agur. Elkarlanean ISBN 84-9783-314-7. PMC 65564454. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  55. 1929-, Txillardegi,. (1983). Huntaz eta hartaz. Elkar ISBN 84-7529-095-7. PMC 434383102. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  56. 1929-, Txillardegi,. (1970). Sustrai bila : Zenbait euskal Korapilo.. [Sehdo] PMC 432424229. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  57. Txillardegi.. (1978). Euskal herritik erdal herrietara. [s.n.] ISBN 84-400-4878-5. PMC 1055170928. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  58. (1929-2012), Txillardegi,. (1995). Euskal Herria helburu. Txalaparta ISBN 84-8136-937-3. PMC 863168413. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  59. Larresoro.. (1996). Lingua navarrorum. Orain S.A ISBN 84-89077-62-2. PMC 37275528. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  60. (1929-2012), Txillardegi,. (L.G. 2004). Euskararen aldeko borrokan : euskalgintza eta euskalaritzako idazlan hautatuak, 1956-1983. Elkar ISBN 84-9783-152-7. PMC 863171603. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  61. 1929-2012., Txillardegi,. (1972). Hizkuntza eta pentsakera. Mensajero PMC 850913206. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  62. 1929-, Txillardegi,. (1977). Euskara batua : zertan den. Ed. Franciscana Aranzazu ISBN 84-7240-099-9. PMC 434842282. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  63. Txillardegi.. (1977). Oinarri bila : morfosintasian eta fonologian. [publisher not identified] ISBN 84-400-3785-6. PMC 4488973. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  64. (1929-2012)., Txillardegi. (1978). Euskal gramatika. Ediciones vascas ISBN 84-85288-23-8. PMC 489753415. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  65. Larresoro.. (1980). Euskal fonología. Ediciones Vascas ISBN 84-7513-018-6. PMC 233070216. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  66. Larresoro.. (1984). Euskal azentuaz. Elkar PMC 729101684. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  67. Txillardegi.. (1985-?). Gertakarien lekuko.. Haranburu ISBN 84-7407-224-7. PMC 1055087044. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  68. Larresoro.. (1993). Antigua 1900. Caja Gipuzkoa San Sebastián PMC 33428312. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  69. (1929-2012), Txillardegi,. (2004). Santa Klara, gure uharte ezezaguna. Kutxa Fundazioa = Fundación Kutxa ISBN 84-7173-448-6. PMC 863171678. (Noiz kontsultatua: 2021-10-16).
  70. «Txillardegi-Hausnartu Soziolinguistika Sariak 2019. XII. edizioa» Soziolinguistika Klusterra (Noiz kontsultatua: 2021-09-29).
  71. «Giza kate batek Errenteria eta Donostia lotuko ditu martxoaren 24an euskara batuari gorazarre egiteko» EITB 2023-03-17 (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  72. Iraola, Arantxa. (2023-03-18). «Giza kate batek lotuko ditu Donostia eta Errenteria, euskara batua goratzeko» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  73. «Txillardegiri omen egin diote AEK-k eta KORRIKAk» www.korrika.eus (Noiz kontsultatua: 2019-02-12).
  74. AEK. (2019-02-11). Txillardegiren Klika. 21. KORRIKArako egindako dokumentala. (Noiz kontsultatua: 2019-02-12).
  75. Igor Susaeta, «Txillardegiren lan argitaratuak bildu eta digitalizatuko dituzte», Berria, 2015-01-14
  76. Sarasola, Ainhoa. «Txillardegi guztiak, batera» Berria (Noiz kontsultatua: 2017-05-25).
  77. «Txillardegi'ren eriotzetik amar urtera» Itzal eta itzuli gabe 2022-01-18 (Noiz kontsultatua: 2022-01-30).
  78. www.euskaltzaindia.net: Jose Luis Alvarez Enparantza “Txillardegi” hizkuntzalari, idazle eta euskaltzain urgazlea hil da.
  79. Txillardegi, gizon jakintsua bezain hurbila eta apala – Ingumak Laborategian. (Noiz kontsultatua: 2023-03-08).
  80. (Ingelesez) «Txillardegi lagun-giroan» www.ueu.eus (Noiz kontsultatua: 2023-03-08).
  81. r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f, r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda. (2017-01-16). «Donostiako udal liburutegiaren izena Txillardegi izatea eskatu dute» www.kulturklik.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-11).
  82. Berria.eus. «Txillardegi udal liburutegia: inkesta | berria TB ataleko azken bideoak» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-11).
  83. «Txillardegi gogoratuko dute, haren heriotzaren hamar urte beteko direnean» EITB Euskal Irrati Telebista 2021-12-21 (Noiz kontsultatua: 2022-02-11).
  84. «Txillardegiren omenezko horma-irudia egin dute bere sorlekuan» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-02-11).
  85. «Beñat Gaztelumendi: "Donostian ohorezko leku bat merezi du"» Irutxuloko Hitza 2018-01-14 (Noiz kontsultatua: 2022-02-11).
  86. Rodriguez, Fito; Goñi, Dani. (2014). 'Txillardegi Liburutegia' egitasmoa. Irutxuloko HItza - Youtube (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  87. (Gaztelaniaz) SL, TAI GABE DIGITALA. (2022-01-19). «El PSE se opone a que Gipuzkoa reconozca a Txillardegi: «Fue contrario a la paz»» naiz: (Noiz kontsultatua: 2022-02-09).
  88. Berria. «Txillardegiri Gipuzkoako Urrezko Plaka ematearen aurka egin dute Gipuzkoako Batzar Nagusiek» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-02-09).
  89. Larrañaga, Javi West. «Bingen Zupiria: «Txillardegi idazle eta hizkuntzalaria nekez uler daiteke politikari eta ekintzailea alde batera utzita»» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-02-11).
  90. Sudupe, Pako. (2020-09-15). Liburu aurkezpena: "Emilio Lopez Adan: euskal iraultza libertarioaren pentsalari". Udako Euskal Unibertsitatea, Youtube.

"Bideografia"

Bibliografia
  • Aizpuru, A. 2012a: "Existentzialismoaren hastapenak Euskal Herrian: Leturiaren egunkari ezkutua" in Alaitz Aizpuru(koord.), Euskal Herriko pentsamenduaren gida, Bilbo, UEU. ISBN 978-84-8438-435-9
  • Aizpuru, A. 2012b: Txillardegi, euskara eta marxismoa, Hegats, 49: 113-135. ISSN 1130-2445
  • Azurmendi, J. 1999: Txillardegiren saioa: hastapenen bila, Jakin, 114: 17-45.
  • Azurmendi, J. 2000: "Kierkeggard-en <<egunkari ezkutua>>" in Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU ISBN 84-8438-007-6
  • Hegats. Literatur aldizkaria. 49 zk. ISSN 1130-2445
  • Olaziregi, Mari Jose (2012). Basque Literary History, Reno, Center for Basque Studies/University of Nevada ISBN 978-1-935709-19-0
  • Ormaetxea, Txipi (arg.), Gotzon Aurrekoetxea Olabarri, Jose Luis Ormaetxea Lasaga, Patxi Salaberri Zaratiegi, Pilartxo Etxeberria Murua (2000). Txillardegi lagun-giroan ueu.eus ISBN: 84-8438-007-6
  • Rubio, Miren, Txillardegi Batasunaren pentsalaria. Donostia, Jakin, UPV/EHU eta AEK. ISBN 978-84-949758-2-0
  • Sudupe, P. 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura I: hizkuntza eta ideologia, Donostia, Utriusque Vasconiae. ISBN 978-84-938329-4-0
  • Sudupe, P. 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura II: kazetaritza eta siakera, Donostia, Utriusque Vasconiae. ISBN 978-84-938329-5-7
  • Sudupe, P. 2012: "Ideologia eztabaidak 50eko hamarkadan" in Alaitz Aizpuru (koord.), Euskal Herriko pentsamenduaren gida, Bilbo, UEU. ISBN 978-84-8438-435-9
  • Sudupe, P. 2016: Txillardegiren borroka abertzalea, Donostia: Elkar ISBN 978-84-9027-544-3
  • Torrealdai, J.M. 2014: "Batasunaren bidea urratzen. Txillardegiren eragintza praktikoa", Jakin, 204:11-96.
  • Zapiain, M. 2000: "Txillardegi gazte eroaren heriotza eta egia" in Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU. ISBN 84-8438-007-6

Ikus, gainera

Kanpo estekak
Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Txillardegi


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.