Txikipedia:Protozoo

Protozooak ingurune hezeetan edo zuzenean ingurune urtarretan bizi dira. Horretaz gain, ur gazian edo ur gezan aurki daitezke eta baita beste izaki batzuetan parasito gisa ere.

Protozooak bakterio, onddo, birus, beste protozoo eta zianobakterio batzuez elikatzen dira. Elkarrekintza hori sinbiosi bat izan daiteke, edo protozooak edo organismo fagozitatuak suntsitzea eragin dezake.

Protozooen mintzetara sartzen den elikadura, irekidura baten bidez harrapatzen dute. Ondorioz, elikadura osmosi ( honen bidez, ura garraia daiteke solutu-kontzentrazio txikiagoa duen eremu batetik), fagozitosi ( honekin, zelulek partikula solidoak bereganatzen dituzte, horien artean patogeno mikrobianoak) edo pseudopodo ( kanpoko substantzia jakin batzuk hartzen dituzte, hainbat organismo-mota elikatzeko, defendatzeko eta lekualdatzeko aukera ematen dute) bidez lortzen dute.

   Ba al dakizu   

Protozooak behatzen lehena Leeuwenhoek izan zen, 1674an fabrikazio propioko mikroskopioak erabiliz aurkitu zituena. Royal Societyren aurrean erakustean, animalkuluak deitu zitzaien.

• 

Protozooak ingurune urtarretan aurkitzen diren bakterioen gordailu natural nagusietako bat dira. Gainera, tratamendu antimikrobianoen aurkako erresistentziako bakterio-estrategia nagusietako bat dira.

Protozooek zeregin ekologiko garrantzitsua dute: elikadura-katearen katebegi bat osatzen dute, materia organikoaren ekoizleak dira, bakterioen harrapari naturalak (batez ere Gram negatiboak), zooplanktona osatzen dute itsasoetan, ozeanoetan eta ur-gorputzetan, non mantenugaien ekoizle eta birziklatzaileen arteko konexio trofikoa adierazten duten.

Asexualki ugaltzen dira, zelula-banaketa hutsez.

Protozoo espezie asko bizitza librekoak dira, hau da, hainbat funtzio bere buruz egiteko gai dira. Bizitza libreko protozooek garrantzi handia dute beste mikroorganismo batzuk transmititzeko bidean duten zereginean.

Beste batzuek, berriz, gizakia eta animaliak (etxekoak eta basatiak) parasitatzen dituzte:

• Gizakien barruan, ugaltzeko gai dira eta ondorioz, biziraupena zihurtatzen dute. Gainera, organismo bakar batetik abiatuta infekzio larriak sortzeko gai dira. Infekzioak sintomarik gabekoak edo sintomekin izan daitezke. Gainera, parasitoaren espeziearen arabera, heriotza ekar dezakete.

   Ba al dakizu   

Gaur egun 50.000 protozoo-mota inguru daude eta horien artean askotariko taxonak daude, urrutiko ahaidetasuna dutenak. Adibidez: amebak

• Protozoo Trypanosoma. Trypanosoma generoko kideak loaren gaixotasuna eragiten duten protozoo flagelatuak dira, Afrikan ohikoa dena.

• Giardiasi protozooa. Giardia protozoo flagelatuak dira, giardiasia eragiten dutenak.

• Protozoo Plasmodium. Odolean (globulu gorrietan) bizi diren parasito txikiak dira.

• Chagasen gaixotasuna: Protozoo Trypanosomak eragindako gaixotasuna da. Gaixotasuna odol transfusio, organo transplante, parasitoekin kutsatutako elikagaien irenste edo amarengandik umekiarengana ere transmititu daiteke.

• Malaria edo amibiasia eragiten duten agente infekziosoak dira.
• Afrikako ametsaren gaitza.

Zilio (zelula egonkorretan kokatzen dira normalean, eta, bulkadari esker, likidoak edo bertan dauden elementuak mugitzen dituzte), flagelo ( zelula mugikorrak eragin ditzakete likido batean) eta pseudopodoen (organismo zelulabakar batzuen zitoplasmaren luzapena da, hala nola amebena, horiek elikatzeko edo mugitzeko erabiltzen baitituzte) bitartez mugitu egiten dira.

Egitura horien laguntzaz, dauden ingurunean, hau da, mintzean mugitzeko gai dira. Pseudopodoak batez ere, beso funtzioa daukate eta horrekin, igeri egingo bazuten bezala mugitzen dira.

Uretako inguruneetan, lehen mailako ekoizle gisa paper garrantzitsua duten forma fotosintetikoez gain (elikadura-sareen oinarria), protozoo heterotrofoen garrantzia maila trofikoen arteko tarteko urratsa izatean datza, eta hori oso garrantzitsua da urak arazteko prozesuetan, jarraian ikusiko dugunez. Organismo horiek ur-sisteman duten garrantzia hiru arrazoitan oinarritzen da funtsean:

• Inguruneko materia organikoa zuzenean kontsumitzeagatik.
• Materia-metaketak sortzen laguntzeagatik.
• Ingurunean garatzen diren bakterio-populazioen kontsumitzaile nagusiak direlako.

• Protozooak elikagaiaren iturri garrantzitsua dira mikroinornodunentzat.

• Izaki bizidunetan: Ura argitzeko garrantzitsuak dira, bakterioak jaten ditu. Lurzoruko materia organikoa deskonposatzen dute onddoen eta bakterioen bidez. Ongarria ekoizteko balio dute, irakin txarrak gutxitzen direlako.

• (1) Amebak.

• (2) Paramezioak.
• (3) Trypanosomak.
• (4) Bortizelak.

(1) Amoeba generoko ameba.

(2) Paramecium bursaria.

(3) Trypanosoma.

(4) Vorticella Collserola.

https://coggle.it/diagram/YK4ozWmu1W7c8lCU/t/protozooak (EUSKARAZ)

https://scielo.conicyt.cl/scielo.php?pid=S0034-98872008000100015&script=sci_arttext (ERDERAZ)