Txikipedia:Plastiko
Plastikoak material sintetiko edo erdi-sintetiko ugari dira, eta polimeroak erabiltzen dituzte osagai nagusi gisa. Plastikoak, gizakiek industriaren bidez fabrikatzen dituzte. Plastiko moderno gehienak erregai fosiletan oinarritutako produktu kimikoetatik eratorriak dira, hala nola gas naturala edo petrolioa; hala ere, industria-metodo berrienek material berriztagarriez egindako aldaerak erabiltzen dituzte, artotik edo kotoitik eratorritakoak kasu.
Kalkuluen arabera, 1950etik 2017ra 9.200 milioi tona plastiko fabrikatu dira. Plastiko horren erdia baino gehiago 2004tik ekoitzi da. 2020an 400 milioi tona plastiko ekoitziko dira. Plastikoaren eskariaren munduko joerei eutsiz gero, kalkulatzen da 2050erako plastikoaren urteko munduko ekoizpena 1.100 milioi tonatik gorakoa izango dela.
XX. mendearen hasieratik plastikoen arrakastak eta nagusitasunak ingurumen-arazo orokorrak eragin ditu, ekosistema naturaletan duten deskonposizio-tasa geldoa dela eta. Sortutako plastiko gehiena ez da berrerabili, zabortegietan harrapatzen da edo ingurumenean mantentzen da plastiko bidezko kutsadura gisa. Plastiko bidezko kutsadura munduko ur masa handi guztietan aurkitzen da, adibidez, munduko ozeano guztietan zabor partxeak sortuz eta lurreko ekosistemak kutsatuz.
Ozeano Bareko plastiko orbanaren hedapena.
Zergatik dira kutsakorrak?
Plastiko gehienak iraunkorrak dira, hau da, ez dira erraz hausten. Izan ere, egitura kimiko berezi dute, irauteko egiten dena, eta ez dena naturan aurkitzen diren beste batzuk bezalakoa. Jendeak duela mende batetik darama plastikozko hondakinak ekoizten eta botatzen, eta orain asko daude. Kalkulatzen da mila milioi tona plastikozko hondakin daudela, eta % 9 soilik birziklatzen dela. Plastikozko hondakin gehienak polimero-erretxinaz, polimero-zuntzez eta gehigarriz osatuta daude. Urtero, 343 milioi tona plastikozko hondakin baino gehiago ekoizten dira. Hondakin gehienak jendeak erabiltzen dituen ontzietatik eta enbalatzeko materialetatik datoz, eta gero bota egiten dira. Plastikozko hondakin horietako asko ozeanoan amaitzen dira, eta ekosistemei eta animaliei kalte egiten diete.
Zer dira mikroplastikoak?
Mikroplastikoak 5 milimetro baino gutxiagoko plastikozko zati txikiak dira. Hainbat iturritatik datoz, hala nola kosmetikoetatik, arropetatik, elikagaien ontzietatik eta fabriketatik. Ekosistema naturaletan sartzean kutsadura eragiten dute. Gaur egun, mikroplastikoen bi sailkapen daude. Lehen mailako mikroplastikoek 5,0 mm edo gutxiagoko tamaina duten plastikozko zati edo partikula guztiak barne hartzen dituzte, ingurumenean sartu aurretik. Horien artean daude arroparen mikrofibrak, mikroperlak eta plastikozko bolatxoak. Bigarren mailako mikroplastikoak ingurumenean sartu ondoren plastikozko produktu handiagoak deskonposatzearen ondorioz sortzen dira. Bigarren mailako mikroplastikoen iturri horien artean daude ur-botilak eta freskagarriak, arrantza-sareak, plastikozko poltsak, mikrouhin-labeko ontziak, te-poltsak eta pneumatikoen higadura. Jakina da bi motek maila altuetan jarraitzen dutela ingurumenean, batez ere uretako eta itsasoko ekosistemetan, uraren kutsadura eragiten baitute.