Txikipedia:Futbol
Futbola (ingelesez: football, foot «oin», ball «bola») taldeko kirol bat da. Bi taldeen artean jokatzen da, adinaren edo motaren arabera 11,7 eta 5 jokalari talde bakoitzean daude. Honen helburua ate batean baloia sartzea da marra gurutzatu ondoren. 250 milioi jokalarik praktikatzen dute munduko 200 herrialde baino gehiagotan eta, beraz, munduko kirolik praktikatuena da eta diru gehien mugitzen duen kirola da.
Futbola zelai laukizuzen batean jokatzen da, eta kategoriaren arabera tamaina aldatzen da.
Historia
1863. urtean bere historia hasi zen, Football Association (FA) elkartea Inglaterran sortu ostean. Baina futbola jokatzen hasi zen Erdi Aroan, konkretuki britaniar uharteetan.
Lehen futbol taldea 1857ko urriaren 24an sortu zen. Honen izena Sheffield Football Club da, Nathaniel Creswickek eta William Prestek sortutakoa.
Urteak pasa eta gero, Europa eta Amerika osotik hedatu zen, eta 1872. urtean lehen partidu ofiziala jokatu zen Inglaterra eta Eskoziaren artean Hamilton Crescenten.
Arauak
.jpg.webp)
Partiduak, futbol 11an 90 minutu irauten du partidu osoa, hau da, 45 minutu zati bakoitza, futbol 7an 25 minutuko 3 zati eta futbol 5ean, 25 minutuko 2 zati.
Partidu batean, 1 edo 3 epaile egon daitezke, mailaren arabera. Batek txartelak izango ditu, jokalariei erakutsiko dizkie eta zelai barruan egongo da, eta hegaleko epaileek jokoz kanpoak eta abar adierazten dituzte.
Bi txartel mota daude, horia eta gorria, egin duzun faltaren arabera, kolore bat edo bestea erakutsiko dizute. Bi txartel hori erakusten badizute, kaleratuta egongo zara eta ezin izango duzu partidua gehiago jokatu, txartel hori bakarra erakusten badizute abisu bat izango duzu eta txartel gorria erakusten badizute baita ere kaleratuta egongo zara.
Areto futbola
Arbitroa
Jokalariez aparte, arbitro edo epaile bat ere egoten da zelai barruan, eta zelaiaren alde bakoitzean marrazain bana. Epailak faltak, penaltiak eta abar seinalatzen ditu eta marrazainek lagundu egiten diote.
Egitura
Hiru zelai mota daude, txikia (5eko futbola), ertaina (7ko futbola) eta handiena (11ko futbola), bosteko futbola gehienetan frontoietan jokatzen da hormigoiko zoruan eta 7ko eta 11ko futbola kanpoan, belar artifizialean edo naturalean.
Kategoriak
Kirol honetan, hainbat kategoria daude, umeetatik hasita; baina inportanteenak bigarren maila eta lehenengo maila dira, jokalariak profesionalak izaten direlako; hau da, beren lanbidea da futbola.
Futbol eskolarrean bakarrik daude 4 kategoriak. Kategoriak dira R-maila, A-maila, B-maila eta D-maila. Kategoria hauetan ez daude txartelik ezta sanzioak, bakarrik daude sanzioak arbitroa aktan ipiintzen badu hari edo beste edonori txarto hitz egin badiozu.
Gero kadeteak hasten dira, azken honetan kategoria pila bat daude. Kategoriak hauek dira: Liga Vasca (Bizkaiko Futbol federazioak ez du kontorlatzen), Ohorezko maila, Lehentasunezko maila, Lehenengo maila eta Bigarren maila. Hemen federatua denez sanzioak eta txartelak daude. Kategoria hau 2 urte dira.
Gazteetan berdina da baina kategoria gorena Liga nacional da. Kategoria hau 3 urte dira.
Askenez lurrealdekoa da eta hau 19 urtetik zu nahi duzunerarte da. Kategoria pila dauka. Hauek dira kategoriak: Hirugarren mail-regionala, Bigarren-mail regionala, Lehenengo-mail regionala, Lehenentasunezko maila, Ohorezko maila. Hauek denak dira regionalak, baina horain aipatuko ditut nazionalak. 3.RFEF, 2.RFEF, 1.RFEF, Bigarren maila eta lehenengo maila.
Ekipamendua
Futbolean aritzeko arropa klubak ematen du, baina zapatila bereziak behar dira: belarretarako takoak dituzten zapatilak, eta areto-futbolean, berriz, zola txuriko zapatilak. Jokalariek babesak ipintzen dituzte hankan, berna-hezurrak babesteko.
Lehiaketak
Futbolaren arloan, hainbat lehiaketa mota daude, baina haien artean, batzuk nabarmenak dira, ikusten duten pertsonen arabera. Espainiako liga, Ingalaterrako liga, Alemaniako liga, Frantziako liga eta Italiako liga. Hauek herrialde berdinaren barruan dauden taldeen artean jokatzen dira eta oso ezagunak dira, baina horretaz gain, Europan zehar lehaikeraik ezagunena Champions Leaguea da. Azkenik, lehiaketa ezagunena daukagu, internaziola. Honetan, herrialde guztiek parte hartzen dute eta lau urtero jokatzen da Mundiala.