Txikipedia:Basamortuko klima
Basamortuko klima (edo klima lehorra) basamortuetan izaten den klima da, oso prezipitazio (euri) gutxi duena, urtean 250 mm baino gutxiago. Basamortu gehienak tropikoen inguruan daude, baina baita euri gutxi egiten duen lurralde epeletako leku askotan ere: kontinenteen barneko lurraldeetan, itsaslaster hotzek ukitutako kostaldeetan, edo mendilerro handien kasuan itsasoari begira ez dauden atzealdeko lekuetan.
Basamortu-motarik ohikoena hondarrezko basamortua da, dunak dituena. Baina bestelako basamortuak ere badaude, jarduera geologikoak, haizeak eta altitudeak eraginda; badaude basamortu harritsuak ere, harea, harria eta mendigune harritsu batzuk tartekatzen dituztenak.
Basamorturik aipagarrienak honako hauek dira:
- Afrikan: Sahara, Namib eta Kalahari.
- Asian: Arabia eta Gobi.
- Amerikan: Mendi Harritsuen mendebaldeko basamortuak Ipar Amerikan eta Atacama Hego Amerikan.
- Ozeania: Australiako Basamortu Handia.
Basamortuko klima desberdinak
Basamortuko klimak hiru motatakoak izan daitezke:
- Basamortuko klima beroa: basamortu beroetako klima; tenperatura altuak izaten dira urte guztian: egunez, 50 °C-tik gorako tenperaturak egoten dira batzuetan udan, baina gauez, asko jaisten dira, baita 0 °C-tik behera ere. Klima hau da Saharan, Arabiako basamortuan, Kalahari basamortuan, Sirian, Iraken, Pakistanen, Indiako ipar-ekialdean, Estatu Batuetako hego-mendebaldean, Mexiko iparraldean eta Australiako zati handi batean dutena.
- Basamortuko klima hotza: Asiako zenbait lekutan (Tibeteko goi-lautadan eta Gobi basamortuan), eta Hegoamerikako Patagonia aldean, basamortu hotzak daude, oso prezipitazio gutxi dutenak. Laku hauetan, egunak oso beroak izan daitezke, baina ez basamortu beroetan bezain beroak; baina, batez ere, negu oso lehorrak eta hotzak izaten dituzte, 0 °C azpiko tenperaturekin. Basamortu hauek altuera handiagoetan egoten dira basamortu beroak baino, eta lehorragoak izan daitezke. Artikoan eta Antartikoan ere antzeko klima duten arren, lurralde hauek klima polarrean sartu ohi dira.
Basamortu hotzak dituzten munduko lurraldeak. - Basamortuko klima epela: kontinenteetako mendebaldeko itsasertzetan egoten dira, lurralde tropikal edo subtropikaletan edota altuera handietan. Hego Amerikan, adibidez, Ozeano Barearen aurreko lurralde batzuetan dute klima hau, Atacamako basamortuan bereziki (Txile), bai eta Peruko erdialdeko eta hegoaldeko kostaldean. Ipar Amerikan, berriz, Kalifornia Behereko penintsulan dute klima hau, Ozeano Bare ondoko kostaldean. Azkenik, Afrikako lekuren batean ere badute klima hau, Namibiako itsasertzean zehazki. Basamortu oso lehorrak izaten dira, baina tenperaturak epelak izaten dira urte osoan itsaslaster hotzen eraginez, eta askotan behelainoak izaten dituzte.
Ibaiak, landaretza eta fauna
Basamortu beroetan, prezipitazio eskasaren ondorioz eta ura azkar lurruntzeak eragindako airearen lehortasunagatik, ez dago ibai edo ur-ibilgu iraunkorrik. Basamortu batzuetan uadiak (edo wadiak) aurki daitezke, urtearen zatirik handiena lehor egoten diren ur-ibilguak eta euria egiten duenean bakarrik daramatenak ura.
Basamortuetan lehortasunera eta muturreko beroetara egokitzea lortu duten landare batzuk baino ez dira aurkitzen. Urik eta landaretzarik gabe ere gutxi dira basamortuan bizi diren animaliak. Gehienak txikiak eta gaueko jarduerakoak dira.
Basamortuetako biztanleak
Basamortuak biztanle gutxiko eremuak dira. Artzain nomaden taldeak (Afrikako tuaregak edo Siriako beduinoak kasu) basamortuaren mugetan bizi dira, non euren ahuntz eta gamelu taldeak oso estepa lehor eta txiroetan bazkatzen duten. Euria egin duen eta ur putzuak dauden lekuen bila ibiltzen dira nomadak.
Basamortuetako populazio sedentarioa oasien ondoan bizi da, hau da, lur azpiko korronteetatik datorren ura dagoen eremu urrietan, non ura iturburu eta putzuen bidez ateratzen baita azalera. Leku horietako landaretzak bere itzalarekin babesten ditu laboreak eta horri esker posible izaten da herrixkak sortzea.