Txikipedia:Azeria

Mutur zorrotzeko buru txikia du, eta hiruki formako belarriak, alde guztietara bira ditzakeenak. Txakur ertain baten gorputzaren tamaina du, gutxi gorabehera (60-80 zentimetro inguru). Buztanak, 25-50 zentimetro artean neurtzen du. Arrek 6-7 kiloko pisua izan ohi dute; eta emeek, berriz, 4-6 kilo ingurukoa.

Azeria belarretan

   Ba al dakizu   

Azeriaren arerio nagusiak gizakia, katamotza eta arranoa dira.

Azerien ugalketa garaia neguan zehar izan ohi da (abendutik otsailera). Bi hilabeteren ostean, azerikumea jaiota, 5 hilabete inguru bizirauten ditu familiartean, bere kabuz bizitzera joan aurretik. Azeriek behin bakarrik erditu ditzakete haurrak urtean. Horregatik, hauen bizi itxaropena 5-7 urtekoa denez, bizi guztian 6 aldiz erditu dezakete askoz jota.

Askotariko azeriak daude mundu osoan zehar. Bizitzeko behar dituzten baldintzak (esaterako, klima eta elikadura) betetzen diren toki askotan eta askotan aurkituko ditugu:

• Azeri gorria edo azeri arrunta: guztietan arruntena da. Mundu guztian aurki liteke ile leun eta gorrixka duen azeri mota hau. Hau da Euskal Herrian aurkitu daitekeen azeria.

• 

  Azeri artikoa
  Azeri artikoa : azal zuri eta lodia duen azeri hau oso hotz egiten duen tokitan bizi da. Bere gorputza gai da eguzki izpiak jasateko, eta bere koloreak beste harrapakinengandik ezkutatzen laguntzen dio. Errusian, Islandian, Groenlandian, Alaskan… aurkitzen dira.

• Fenek/Basamortuko azeria: etxeko txakur txiki baten tamaina du azeri honek (guztietan txikiena da). Buruarekin konparatuz gero, oso belarri handiak dituela dirudi. Afrika da beraien bizilekua.

• Azeri grisa: besteak ez bezala, egunez ikus dezakegu kalean. Katuen moduan, gai da zuhaitzetara erraztasunez igotzeko. Amerika hegoaldean bizi ohi dira.

Basamortuko azeri txikiak, fenek izenekoak.

Usaimen eta entzumen bikainak ditu. Harrapakin txikiak ehizatzeaz gain, handiak ere ehizatzen ditu. Harrapakina handia bada (hegazti edo untxi bat) bere gordelekura eramaten du, horrela, janaria denbora luzez izateko. Ugaztun honek denetarik jaten du: txoriak, txorien arrautzak, zizareak, intsektuak, fruituak...

   Ba al dakizu   

Idiazabalgo biztanleei azeriak deitzen zaie.

Oso gutxitan gertatzen bada ere, posible da azeri batzuek besteak jatea. Talde batean bi azeri emek umeak jartzen badituzte, baten azerikumeak jaten dituzte batzuetan. Posible da ere kasuren batean beste toki bateko azeri baten umeak ekartzea bere azerikumeei, elika daitezen. Bestalde, jaio orduko euren indarra erakusteko borrokatzen dute. Jaiotzen diren umeen %20a hil egiten dira lehenengo lau astetan borroka hauen ondorioz. Beraz, ezinbestekoa zaie ahulak ez direla erakustea.

Azeriak edozein lekutan bizi daitezke: lautadetan, mendietan, leku hotzetan edo basamortuko inguru batean. Gure inguruan, basoetako haitzen arteko zuloetan eta enbor tarteetan bizi dira. Toki ezkutuetan egiten dituzte bizilekuak, elikadura bertan seguru gorde ahal izateko. Animalia hau bakartitzat hartzen den arren, bikotearekin ere bizi izaten da. Bakarrik bizitzeak, arazo larri bat eragiten diete: gaixotasunengan sentikor izatea. Hala ere, egoera berrietara egokitzeko gaitasuna oso garatua dutenez, azeriak kopuru handian mantentzea lortu dute.

Esan bezala, ingurune naturalean bizitzea zaila egiten zaie, urteko heriotza-tasa %50-%70 izanik. Azeri basatiek 10 urtera arte ere bizi izateko gaitasuna dute, baina urte horietara iristerako artritisa izaten dute, eta gainera hortz gehienak galduak dituzte. Bestalde, gatibutasunean bizi diren azeriek 14 urtera arte bizitzeko ahalmena dute.

1. Azeriak salto egiten duenean, buztana erabiltzen du oreka mantentzeko.
2. Azeriaren ezaugarrietako bat lapurretarako trebezia dela esaten da. Ondorioz, hainbat kanta eta olerki idatzi dira.
3. Azeriaren etsai nagusia gizakia da. Ingalaterran, adibidez, azeri ehiza kirol bat zen.

• Sainz, A. (2009). Azeria.
• (Gaztelaniaz) Fernández Perez, A. (2012). Zorros.