Txikipedia:Amazonia

Amazonia munduko oihan tropikalik handiena da. Hego Amerikako iparraldean dago. Lurralde honek 6 milioi kilometro koadroko azalera du Amazonas ibaiaren eta haren ibaiadarren inguruan.

Amazoniako oihanaren kokapena.

Amazonaseko oihan tropikala bederatzi herrialdetan banatuta dago: Brasil, Ekuador, Venezuela, Surinam, Peru, Kolonbia, Bolivia, Guyana eta Guyana Frantsesa. Hala ere, oihan tropikal gehiena Brasilen dago, eta bertan herrialdearen azalera osoaren % 40 okupatzen du. Oihan tropikalaren iparraldean, Guyanako goi lurrak daude. Mendebaldean, Andeetako mendikatea dago eta Ozeano Atlantikoa ekialdean. Brasilgo goi-ordokiak Amazonaseko oihan tropikalarekin egiten du muga hegoaldean. Amazoniako eskualdeak prezipitazio, hezetasun eta tenperatura altuak ditu.

Amazoniako oihanak munduko biodibertsitaterik handiena du, landare eta animalia espezie kopuru oso aberatsarekin. Milioika landare, intsektu, txori eta beste animalia eta beste bizidun espezie ugari bizi dira bertan, horietako asko oraindik zientziak erregistratu gabeak. Eskualde honek zuhaitz mota ugari ditu: erramu, palma eta akazia espezie asko, baita arrosa makila, Brasilgo intxaurra eta kautxuaren zuhaitza ere; Amazonaseko kaobak eta zedroak zur bikaina ematen dute. Amazoniako oihaneko zuhaitzek epifita ugari (beste landare batzuetan bizi diren landareak) sostengatzen dituzte, hala nola orkideak, bromeliak eta kaktusak. Oihan tropikala iratze, goroldio eta zurezko liana askoren bizilekua ere bada.

Amazoniako oihaneko zuhaitzak intsektuz, anakondaz, zuhaitz-igelez eta hainbat tximino motaz beteta daude; azken hauen artean armiarma tximinoak, tximino iletsuak, kaputxinoak eta titiak daude. Beste animalia basati garrantzitsu batzuk jaguarrak, manatiak, tapireak, orein gorriak, kapibarak eta beste karraskari mota batzuk dira. Amazonaseko oihan tropikala bereziki oparoa da hegaztietan. Espezie ugarien artean loroak, guakamaioak, perikoak, tukanak, okilak, txirrikak eta uretako zenbait hegazti daude.

XX. mendean, Brasilgo biztanleria azkar hazi zen. Jendea Amazoniako oihaneko eremu handietan finkatzen hasi zen. Mozteko eta erretzeko teknikak erabili zituzten nekazaritzarako eta abeltzaintzarako lurrak sortzeko; horren eraginez, oihanaren tamaina izugarri gutxitu zen. Oihan tropikalaren galera handiak kezka sortu zuen mundu osoan. 1990eko hamarkadan, Brasilgo gobernuak oihanaren zati batzuk babesteko ahaleginak hasi zituen. Nazioarteko hainbat erakundek ere bat egin zuten haiekin. XXI. mendearen hasieran, Ekuadorrek oihana bere mugen barruan mantentzeko plan bati ekin zion. Hala ere, gobernuak proiektua bertan behera utzi zuen.