Txernobylgo hondamendia

Nukleoko fusioak ia Europa osora hedatu zen laino erradioaktibo bat eragin zuen [2][3]. Material erradioaktiboaren ihes bat beste herrialde batzuetara zabaltzen ari zenaren seinaleak ez zituzten sobietar agintariek eman, Suediak baizik. Apirilaren 27an, Txernobyldik 1.100 km-ra zegoen zentral batean, partikula erradioaktiboak aurkitu zituzten langileen jantzietan. Erradioaktibitate haren jatorria ikertzen hasi zirenean eta zentral suediarrean ihesik ez zegoela egiaztatu zutenean, orduan hasi ziren susmatzen Sobietar Batasunean benetako arazo nuklearren bat gertatua zela.

Txernobylgo kutsadura ez zen uniformeki zabaldu inguruko herrialdeetan: baldintza meteorologikoen arabera irregularki barreiatu zen. Zientzialari sobietarren eta Mendebaldekoen txostenek diote Bielorrusiak jaso zuela Sobietar Batasun ohian erori zen kutsaduraren %60 inguru. Bestalde, TORCH 2006 txostenak dio partikula lurrunkorren erdiak Ukrainatik, Bielorrusiatik eta Errusiatik kanpo erori zirela. Errusiar Federazioko zonalde handi bat ere, Briansken hegoaldean, kutsatua izan zen. Eta Ukrainaren ipar-mendebaldeko zonaldeak ere bai.

Likidatzaileei eman zitzaien domina sobietarra, hiru erradiazio motak odol tanta baten ondoan irudikatzen dituena.

Mendebaldeko Europan hainbat neurri hartu zituzten, horien artean zenbait elikagairen inportazioen murrizketa edo mugatzea. Frantziako goi-funtzionarioek baieztatu zuten Txernobylgo hondamendiak ez zuela ondorio garrantzitsurik izan beren herrialdean. Horretarako erabili zuten argudio kaskarra: laino erradioaktiboa muga alemaniar eta italiarretan geratu omen zela.

Berrehun lagun berehala ospitaleratu zituzten, eta horietatik 31 hil egin ziren (28 erradiazioa zuzenean jasotzeagatik). Gehienak suhiltzaileak eta istripua kontrolatzeko lanetan zebiltzan erreskateko langileak ziren. Inguru hartatik 135.000 lagun inguru ebakuatu zituztela kalkulatzen da[4], horien artean Prypjateko (Ukraina) 50.000 biztanle. Txernobylgo hondamendiko kaltetuen kopuruari buruzko informazio gehiagorako, ikus hurrengo atalak.

Zientzialari sobietarrek jakinarazi zuten 4. erreaktoreak uranio dioxido eta fisiorako proktuen 180 eta 190 tona bitartean zituela. Istripuaren ondoren, ihesean askatutako materialaren kalkuluak %5etik %30era bitartekoak dira. Baina sarkofagoaren barnean eta erreaktorean egon ziren likidatzaile batzuek (adibidez, Usatenko eta Karpan doktoreak) barruan ez dela erregaiaren %5 edo 10a baino gehiago geratzen baieztatzen dute. Suteak eragindako bero handiaren ondorioz, askatutako isotopo erradioaktiboak (erregai nuklearretik zetozenak) atmosferara igo ziren eta bertan barreiatu.

Likidatzaileek erradiazio dosi handiak jasan zituzten. Sobietarren kalkuluen arabera, erreaktorearen inguruko 30 km-ko erradioko ebakuazio-zonaldean 300.000 eta 600.000 likidatzaile bitartean aritu ziren garbiketa lanetan. Baina hauetako batzuk hondamendia gertatu eta bi urte geroago sartu ziren zonaldean[5].

Istripua gertatu eta berehala, kezkarik handiena iodo erradioaktiboak sortu zuen, zortzi eguneko erdi desintegrazio-epea duena. Gaur egun (2007an) kezka handiagoa sortzen du estrontzio-90ak eta zesio-137ak sortzen duten lurraren kutsadurak. Hauen erdi desintegrazio-epeak 30 bat urtekoak dira. Zesio-137aren mailarik altuenak lurraren gainazaleko geruzetan daude. Bertan landare, intsektu eta onddoek hartzen dute, eta elikadura-katean sartzen dira horrela.

Yuri Bandazhevsky zientzialari, sendagile eta errektoreak gobernuaren kontrako iritzia du eta uste du zonalde kaltetuetako biztanleek ez luketela beren etxeetara itzuli behar. Bere iritziz, zesio-137ak organismoan heriotza dakar poliki-poliki, bihotzeko giharren ehunetan pilatzen baita, heriotza-kausa ohikoena Gomel-en leuzemia eta tiroide-minbiziekin batera. Gaur egun 500.000 haur eta 2 milioi heldu Bielorrusiako lurralde kutsatuetan bizi dira, eta Cs-137a sartzen dute gorputzean elikagaien bitartez. Lurralde osoan ez dago elikagai-iturri garbirik. 2001eko ekainaren 18an, epaitegi militar batek Yuri Bandazhevsky zortzi urtez lan behartuak egitera zigortu zuen.

Bielorrusian, Errusian eta Ukrainan 1996ko zesio-137aren kutsadura erakusten duen mapa. Unitatea curie metro karratuko da. Curie (Ci) bat = 3,7×10¹⁰ becquerel (Bq).

KHEEren Energia Nuklearraren Agentziaren Txernobyli buruzko txostenaren arabera [6], nukleoko inbentariotik ondoko proportzioak askatu ziren:

• ¹³³Xe %100a, ¹³¹I %50-60a, ¹³⁴Cs %20-40a, ¹³⁷Cs %20-40a, ¹³²Te %25-60a, ⁸⁹Sr %4-6a, ⁹⁰Sr %4-6a, ¹⁴⁰Ba %4-6a, ⁹⁵Zr %3,5a, ⁹⁹Mo >%3,5a, ¹⁰³Ru >%3,5a, ¹⁰⁶Ru >%3,5a, ¹⁴¹Ce %3,5a, ¹⁴⁴Ce %3,5a, ²³⁹Np %3,5a, ²³⁸Pu %3,5a, ²³⁹Pu %3,5a, ²⁴⁰Pu %3,5a, ²⁴¹Pu %3,5a, ²⁴²Cm %3,5a.

Ihesaren forma fisiko eta kimikoek gasak, aerosolak eta erregai solido zatikatua hartzen dituzte barnean. Kutsadurari eta bere herrialdekako banaketari buruz (nukleoaren leherketaren ondorioz zati asko barreiatu ziren), ordea, ez dago txosten publikorik.

Zonalde kutsatuetan, pertsona batzuek erradiazio dosi handiak jaso zituzten (50 grayrainokoak) tiroidean, iodo-131 hartzeagatik. Iodo-131 guruin horretan kontzentratzen da. Iodo erradioaktiboa bertan ekoitzitako esne kutsatutik zetorren, eta batez ere umeengan izan zuen eragina. Hainbat ikerketek erakusten dutenez, tiroideko minbiziaren eragina izugarri handitu da Bielorrusian, Ukrainan eta Errusian. Baina zientzialari batzuek uste dute minbizi kasuen gorakadaren zatirik handiena kontrol zorrotzagoen ugaritzeak eragin duela[7]. Gaurko egunera arte ez da hauteman leuzemia kasuen igoera nabarmenik biztanleriarengan, orokorrean. Zientzialari batzuk beldur dira erradioaktibitateak ez ote dien inguruko biztanleei hainbat belaunalditan zehar erasango[8].

Yuri Dubrova, Genetika Orokorreko Vavilov Institutukoaren esanetan, informazio genetikoa transmititzen duten hozi-zelulen ADNa kaltetua izan zen Txernobylgo erradioaktibitatearekin, Hiroshiman eta Nagasakin ere gertatu ez zen gauza. Kromosoma-aberrazioak detektatu dira, leuzemia eta minbiziak dakartzatenak; baita sistema endokrinoko, nerbio-sistemako, digestio-aparatuko eta sistema kardiobaskularreko gaixotasunak eta begi-lausoak ere.

Alexander Ivanovich Avramenko irakasleak eta Kiev-eko Osasunaren Babesaren Departamentuko buruak 1995ean zioenez, hilkortasuna orokorrean %30ean igo da, hipertentsioa hirukoiztu egin da, bihotz-iskemia %103an igo da, ultzerak %65,6an, diabetesa %61ean eta bihotzekoak %75ean. Gaixotasun askoren eredu klinikoak aldatzen ari dira immunitate-sistemaren depresioa dela eta.

Sobietar Batasuneko agintariak istripua gertatu eta 36 ordura hasi ziren Txernobylgo zentral nuklearreko inguruetako biztanleria kanpora eramaten. 1986ko maiatzean, hondamenditik hilabete batera gutxi gorabehera, zentralaren inguruko 30 km-ko erradioan bizi izan ziren lagun guztiak lekualdatuak izan ziren. Hala ere, erradiazioak ebakuatutako zonaldea baino askoz ere lurralde handiagoan izan zuen eragina.

Vladimir Chernousenko, zentraleko garbiketa gainbegiratu zuen fisikari ukrainarraren aburuz, orain elikagaien %70a kutsatuta dago Ukraina, Bielorrusia eta Errusiako eremuan. Ez dago lurra garbitzeko modurik. Baina elikagaiak behar dituztenez, lurra erabiltzen dute eta material erradioaktiboa janarira pasatzen da; horrek gaixotasun ugari eragin ditzake. Hondamendiak epe luzera ere ondorio kaltegarriak izan ditzake oraindik: mutazio genetiko kaltegarrien arriskuak hurrengo belaunaldietan jarraituko du.

1986ko apirilean, Europako herrialde askok (Frantzia salbu) murrizketak eta baldintzak ezarri zizkioten hondamendiarekin zerikusia zuten elikagaiei, bereziki perretxiko jangarriei eta esneari. 20 urteren ondoren, neurri hauek indarrean jarraitzen dute erradiazioak kutsatutako janariaren produkzioan, garraioan eta kontsumoan (batez ere zesio-137ari dagokionez, elikadura-katean sar dadin eragozteko). Suedia eta Finlandiako eremuetan aziendari buruzko neurriak daude inguru naturaletan, elur-oreinak barne. Alemania, Austria, Italia, Suedia, Finlandia, Lituania eta Poloniako hainbat eskualdetan, milaka becquerel/kg-ko zesio-137 mailak hauteman dira ondokoetan: ehizako animalietan, basurdeak eta oreinak barne, basa perretxikoetan, baietan eta aintziretako arrain haragijaleetan. Alemanian 40.000 Bq/kg-ko mailak detektatu izan dira basurde haragian. Batez besteko maila 6.800 Bq/kg-koa da, Europako Batasunak ezarritako 600 Bq/kg-ko mugaren hamarkoitza baino gehiago. Europako Batzordeak esan du «estatu kide batzuetako zenbait elikagairen neurri edo mugak oraindik urte askotan mantendu beharko direla»[2].

Britainia Handian, 1985eko Janaria eta Ingurugiroa Babesteko Legea dela eta, larrialdietarako aginduak erabili dira 1986tik, 100 Bq/kg-ko mailaren gainetik dauden ardien garraio eta salmentari neurriak ezartzeko. Segurtasun-muga hau 1986an ipini zen Europako Batzordeko 31. artikuluko adituen taldearen aholkuei jaramon eginez. Neurri hauek harturiko eremuan, ia 9.000 baserri eta lau milioi ardi azienda baino gehiago zeuden 1986an. 2006an 375 baserriri (750 km²) eta 200.000 abereri eragiten jarraitzen du[9][10].

Norvegian, Samiak janari kutsatuagatik kaltetuak izan ziren, eta beren elikadura aldatu behar izan zuten ahalik eta gai erradioaktibo gutxien jateko. Beren elur-oreinak likenak janda kutsatu ziren, hauek atmosferatik partikula erradioaktiboak hartzen baitituzte beste elikagai batzuekin batera.[11]

Hondamendia gertatu zenean, erreaktorearen inguruko 4 km²ko pinudi batek kolore marroi urrekara bat hartu zuen eta zuhaitzak hil egin ziren. Zonalde hari "Baso Gorria" izena eman zitzaion. Inguru kaltetuenetako animalia batzuk ere hil egin ziren edo kumatzeari utzi zioten. Saguen umeki txikiak urtu egin ziren. Zentral nuklearretik 6 km-ra dagoen uharte batean utzitako zaldi talde bat hil egin zen, beren guruin tiroideak desintegratu egin zirelako.

Pripiat inguruko herri abandonatu bat, Txernobyldik gertu.

Hondamendiaren ondorengo urteetan, gizakiak aldegin duen erradiazio-eremuan basabizitza indarrez loratu da. Bielorrusiak erreserba natural bat izendatu du dagoeneko, eta Ukrainan antzeko proposamen bat egin dute. Hondamendiaren aurretik bertan ikusten ez ziren zenbait animalia basati eta hegazti ere ugari daude orain, eremu horretan ez baitago gizakirik[12].

1992-1993ko lurraldeko espezie zinegetikoei buruzko ikerketa batean, orkatz-haragi kilo batean zesio-137aren 300.000 bequerel inguru neurtzera ere iritsi ziren. Maila hauek erradioaktibitate altuko ezohiko aldi batean hartu zituzten, beharbada kutsatutako pinuen adarren erorketagatik. Elementu erradioaktiboen kontzentrazioek behera egin dute ordutik, 1997an batez beste 30.000 Bq-ekoak eta 2000n 7.400 Bq-ekoak izan arte. Azken maila hauek ere arriskutsuak izaten jarraitzen dute, ordea. Bielorrusian, ehiza-haragi kg bakoitzean onartzen den zesio erradioaktiboaren gehiengo muga 500 Bq-ekoa da. Ukrainan 200 Bq-ekoa da edozein haragirentzat.[13]

Txernobylgo hondamendiak, ofizialki, 31 hildako eragin zituen hasieran. Istripuak eragindako heriotza goiztiar gehienak hauek izango direla uste da: gertaeraren ondorengo hainbat hamarkadatan zehar erradiazioak eragindako minbizi eta beste gaitz batzuen ondoriozkoak. Biztanleria handi batek (ikerketa batzuek Europako biztanleria osoa hartzen dute) erradiazio-dosi txiki samarrak jaso zituzten, biztanleria osoaren minbizi arriskua areagotuz (ataririk gabeko eredu linealaren arabera). Ezinezkoa da heriotza konkretuak hondamendiari egoztea, eta kalkulu askoren arabera gertatuko diren heriotzak gutxiegi izango dira estatistikoki hauteman ahal izateko (adibidez, 5.000 pertsonatik bat istripuaren ondorioz hilko balitz, 400 milioiko biztanlerian istripuak eragindako 80.000 hildako "bakarrik" egongo lirateke, estatistikoki detektaezinak).

Gainera, eraginpean dagoen biztanleriaren egungo osasun egoerari buruzko iritziak aldakorrak dira. Beraz, biktimen kalkuluak osasunean erradiazioek dituzten eraginei buruzko zenbakizko ereduetan oinarritzen dira beti. Bestalde, maila baxuko erradiazioak gizakien osasunean dituen eraginak oraindik ez dira ondo ezagutzen, eta beraz erabilitako ereduetatik inor ez da guztiz fidagarria (zenbait autorek hormesiaren eragina erradiazioetan ere aplikatu beharko litzatekeela baieztatzen dute, beste elementu toxiko batzuen eraginean egiaztatua dagoela eta).

Dena den, batzuk ez datoz bat datu ofizialekin, esaterako Vladimir Chernousenko, zentraleko garbiketa gainbegiratu zuen fisikari ukrainarra:

	Nire ikerketa amaitu nuenean, hiru liburukiko txosten bat bidali nion Gorbatxevi; baina hau segituan bihurtu zen isilpeko dokumentu. EANAk (Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentzia) ez luke onartuko eragindako hondamendiaren neurria: agentzia horren arabera, 31 hildako besterik ez ziren izan; ez ziren aipatu berehala hil ziren 7.000 lagunak. Egindako kaltea sekulakoa izan zela ikusi nuen. Erreaktore nagusiaren %3ari soilik eragin beharrean, esan zuten bezala, izatez %70ari eragin zion. Horren ondorioz, Errusian 65 milioi lagunek jaso zuten erradiazio-dosia: Txernobylgo eta inguruetako milioi t'erdi lagunek -tokia garbitu zutenak barne- erradiazioaren dosi ikaragarri handiak jaso zituzten, eta beste zenbait milioik barne-erradiazioa jaso zuten elikagaien kutsaduragatik.

UNSCEARen (Erradiazio Atomikoaren Ondorioei buruzko Nazio Batuen Komite Zientifikoa) 2000ko txostenak Txernobylek eragindako erradiazioen iturriak eta balizko ondorioak ikertu zituen era orokorrean. II. liburukiko J eranskina Txernobylgo hondamendiaren eraginei zuzendua dago.

Txosten honek honakoak azpimarratzen ditu:

• Lehen asteetan, zentraleko langile edo suhiltzaileetatik 30 lagun hil ziren (28 erradiazio altuak jasotzeagatik).
• Gau hartan zentralean zeuden 600 larrialdietako langileetatik, zeinek dosirik altuenak jasan zituzten, 134k erradiazioak eragindako oinazeak izan zituzten.
• Zentralaren inguruetako 116.000 lagun ebakuatu zituzten.
• 1986 urteaz geroztik 220.000 lagunen lekualdatzea Bielorrusian, Errusiar Federazioan eta Ukrainan, garai hartan Sobietar Batasuneko zatiak zirenak.
• 600.000 lagun inguruk jaso zuten likidatzaile izendatzen zituen ziurtagiria, beren herrialdeetako legeen arabera, eta horietatik 240.000 inguru militarrak ziren. Hauek 1990 arte eginkizun hauetan jardun zuten nagusiki: erreaktorearen eraikineko kutsadura, kokalekua eta errepideak garbitzen, sarkofagoa eraikitzen eta lekualdatuentzako hiri berri bat eraikitzen.
• Istripuaren ondorengo lehen 10 egunetan jaurti ziren erradioisotoporik gehienak; ikuspegi erradiologiko batetik garrantzitsuenak iodo-131 eta zesio-137a izan ziren.
• Kutsatutako hiru eremu nagusiak edo zesio-137aren 1 Ci/km² baino maila handiagoa dutenak Bielorrusian, Errusiar Federazioan eta Ukrainan daude, eta Erdialdea, Gomel-Mogilev-Bryansk eta Kaluga-Tula-Orel dute izena. 150.000 km²-ko lurraldea da eta bertan 5 milioi lagun inguru bizi dira.
• Askatutako erradionukleidoen arrastoak neurtu ahal izan ziren ipar hemisferioko lurralde guztietan.
• Ez dago ebidentziarik (umeengan izan den tiroideko minbiziaren gorakada nabarmena kenduta), istripua gertatu eta 14 urte geroago, osasun publikoarengan erradiazioekin zerikusirik duen eragin garrantzitsurik gertatu dela esateko.
• Ez da hauteman erradiazioak jaso izanari egotzi dakiokeen minbiziaren batez besteko eraginaren edo hilkortasunaren gorakadarik. Hala ere, tumore solido batzuek 10 bat urte behar dituzte sortzeko. Beraz, txostena idatzi zenean goizegi zen oraindik tumoreak detektatu ahal izateko.
• Ez da ikusi leuzemia arriskua, erradiazioa jasatearen adierazle sentikorrenetako bat, igo denik. Ezta eraginpeko langileengan edo haurrengan ere.
• Ez dago froga zientifikorik, erradiazio ionizatzaileekin zerikusia duten eragin ez-kaltegarriak igo direla erakusten duenik.
• Osasunaren kalteekin zerikusirik ez duten beste eragin batzuen igoera ikusi zen. Indarkeriazko heriotzena eta bere buruaz beste egindakoena, esaterako.

Txostenak dio erradiazioak luzaroan jasotzeak dituen epe luzerako ondorioak ez zirela ondo ezagutzen urte hartan, eta beraz erronkarik handienetako bat etorkizunean ezagutza horiek handiagotzea zen.

• (Ingelesez) UNSCEAR 2000ren J eranskina (PDF).

Energia Nuklearrerako Agentziak ikerketa bat aurkeztu zuen 2002an. Bertan adierazten da Txernobylgo hondamendiari SESBak emandako erantzunaren ostean 31 hildako izan zirela guztira, bat eztanda baten ondorioz, beste bat tronbosi baten eraginez, hirugarren bat erredurengatik eta 28 erradiazioen ondorioz. Guztira 499 lagun ospitaleratu zituzten. Horietako 237k erradiazioen eragin larripean egon izanaren sintomak zituzten, eta 28 hildakoak azken talde honetakoak ziren.

Txostenean bi ikerketa ezberdin aipatzen dira[14][15]. Horietan aipatzen denez, etorkizunean minbizi kasuak %0,004 eta %0,01 bitartean igo daitezke minbizi kasu guztiekiko, eta guzti horietan sartzen dira tabakoak, kutsadurak eta beste batzuek sortutakoak.

Txernobylgo hondamendiaren eraginez, Bielorrusian eta Ukrainan umeen arteko tiroideko minbizi kasuak asko ugaritu direla ere nabarmentzen da. 1986tik 1998ra bitarteko aldian, umeen tiroideko minbizi kasuak 4057 gehiago izan ziren 1874tik 1986ra bitarteko aldiarekin alderatuta. Ia kasu guztiak istripuaren aurretik jaiotako haurrengan eman ziren.

• (Ingelesez) Txostenaren sumarioa (HTML)
• (Ingelesez) Txosten osoa (PDF)

2005eko irailean, Txernobylgo Foroaren txostenak (bertan parte hartzen dute, besteak beste, EANAk, OMEk eta Bielorrusia, Errusia eta Ukrainako gobernuek) kalkulatu zuen hondamendiak eragindako hildakoak guztira 4.000ra iritsiko direla[16]. Zenbaki honen barnean sartzen dira istripuan hil ziren 31 langileak eta tiroideko minbiziarekin hil ziren 15 umeak. Hauek denak erradiazioaren dosirik altuenak jaso zituzten 600.000 lagunen artean daude.

OMEren txostenaren bertsio osoak, Nazio Batuen Erakundeak onartua eta 2006ko apirilean argitaratua, beste 5.000 hildako iragartzen ditu eraginpean egon izan ziren 6,8 milioi lagunen artetik. Beraz, guztira minbiziaren 9.000 biktima izango lirateke[17].

• (Ingelesez) Txosten osoa (PDF)

Alemaniako Alderdi Berdeak, Rebecca Harms europarlamentariaren bitartez, ikerketa bat eskatu zuen 2006an NBEren txostenari erantzuteko. Txosten honi TORCH izena eman zitzaion (The Other Report on Chernobyl edo «Txernobyli Buruzko Beste Txostena». «Torch» hitzak «esku-argi» edo «zuzi» ere esan nahi du ingelesez). Txostenaren datuetako batzuk hauek dira:

Azalera kaltetuari dagokionez, Bielorrusia (bere lurren %22arekin) eta Austria (%13arekin) izan ziren kutsadura-maila altuak gehien kaltetu zituen herrialdeak. Beste herrialde batzuk ere larriki kaltetuak izan ziren; adibidez, Ukraina, Finlandia eta Suediaren %5ak baino gehiagok kutsadura-maila handia jasan zuten (zesio-137aren 40.000 Bq/m² baino gehiago). Moldavia, Turkiaren alde europarra, Eslovenia, Suitza, Austria eta Eslovakiaren %80a baino gehiagok kutsadura-maila txikiagoak jasan zituzten (zesio-137aren 4.000 Bq/m²-tik gora). Alemaniaren %44,5a eta Erresuma Batuaren %34ak ere antzeko kutsadura jasan zuten.

Txernobylgo Foroaren txostenak 40.000 Bq/m² baino kutsadura handiagoa jasan zuten eremuak bakarrik hartu zituen kontutan.

TORCH 2006 txostenak kalkulatzen duenez, Txernobylgo iodo-131ren erdia baino gehiago (tiroideko minbiziaren arriskua handiagotzen duena) Sobietar Batasun ohitik kanpora erori zen. Txekiar Errepublikan eta Erresuma Batuan tiroideko minbizien balizko ugaritzea aipatu da, baina minbizi mota honen eragina Europan aztertzeko gehiago ikertu behar da. Txostenak 30.000tik 60.000ra bitartera hildako iragartzen ditu hondamendiak eragindako minbiziagatik bakarrik. Gainera, erabilitako arrisku-faktorearen arabera aurreikuspenak nabarmen alda daitezkeela ohartarazten du; Bielorrusian bakarrik, tiroideko minbiziaren 18.000 eta 66.000 bitarte kasu gehiago iragartzen ditu arrisku-faktorearen arabera.

Txostenak dio, gainera, gaixotasun askok hain inkubazio-aldi luzeak dituztenez oso zaila dela kalkulu zehatzak egitea istriputik 20 urte besterik igaro ez direnean. Adibidez, tumore solido gehienak agente minbizi-sortzailea jaso eta 20tik 60 urte bitartera ager daitezke. 2006an, istriputik 20 urtera, tumore solidoak %40an ugaritu dira batez beste Bielorrusian, eta igoerarik handienak eremu kutsatuenetan izan dira. Txernobylgo Foroaren 2005eko txostena ere aipatzen da. Bertan, 45 urtetik beherako emakumeengan menopausiaren aurreko bularreko minbizi kasuak ugaritu diren frogak agertzen dira.

Bestalde, begi-lausoen eta gaixotasun kardiobaskularren gehikuntzak ere hondamendiarekin lotuta daudela esaten du txostenak.

• (Ingelesez) Txostenaren sumarioa
• (Ingelesez) Txosten osoa

Txernobylgo Foroaren txostenari erantzuteko, Greenpeace-ek txosten bat eskatu zion mundu osoko 52 zientzialarik osatutako talde bati. Txosten honetan kalkulatzen denez, Txernobylgo prezipitazio erradioaktiboek 270.000 minbizi kasu inguru eragingo dituzte, eta baliteke horietatik 93.000k heriotza eragitea. Baina gainera, duela gutxi argitaratutako zenbakiek diotenez, Bielorrusian, Errusian eta Ukrainan bakarrik hondamendia 200.000 hildakoren eragilea izan omen daiteke 1990 eta 2004 bitarteko aldian[18]. Blake Lee-Harwood, Greenpeace-eko kanpainen zuzendariak ondorengoa uste du: hildakoen kopuru osoaren ia erdiak minbiziarengatik izango direla; eta hesteetako arazoek, bihotzekoek eta zirkulazio-aparatukoek, arnasketa-arazoek, sistema endokrinokoek, eta batez ere sistema immunologikoko arazoek ere hildako asko eragingo dituztela.

• (Ingelesez) Txosten osoa

2006ko apirilean, Gerrate Nuklearraren Prebentziorako Medikuen Nazioarteko Elkartearen (ingelesez International Physicians for the Prevention of Nuclear War edo IPPNW) Alemaniako sailak txosten bat kaleratu zuen, «Txernobylen eraginak osasunean» deiturikoa. Txosten honek egin diren gainerako ikerketen emaitza asko eta askoren aurkako datuak ditu. Ikerketa zientifikoak, adituen kalkuluak eta datu ofizialak erabiliz, IPPNWaren txostenak hondamendiaren eraginen zerrenda labur dat ematen du:

• Txernobylgo Batasuna (likidatzaileen erakunde nagusia) aipatuz, txostenak dio 50.000 eta 100.000 likidatzaile bitartean hil direla 2006ra arte. 540.000 eta 900.000 likidatzaile bitartean baliaezin geratu dira.
• Likidatzaileen eta eremu kutsatuetako biztanleen seme-alabetan aurkitu diren jaiotzetiko akatsek hurrengo belaunaldiei eragin diezaiekete, eta oraindik jakin ezin daitekeen neurrian.
• Haurren hilkortasuna nabarmen ugaritu da Europako hainbat herrialdetan, Alemanian barne, Txernobylgo istripuaz geroztik. Eskuragarri dauden ikerketek 5.000 inguruan kokatu dute Europako biktima edo hildako haurren kopurua.
• Bavarian bakarrik (Alemania), 1000 eta 3000 jaiotzetiko akats gehigarri aurkitu dira Txernobylez geroztik. Beldur dira Europan Txernobylgo erradiazioak 10.000 anormaltasun larri baino gehiago eragin ote dituen.
• UNSCEAR aipatuz, 12.000 eta 83.000 sortzetiko deformazioak dituzten jaiotze bitartean espero daitezke Txernobylgo eskualdean, eta 30.000 eta 207.000 haur bitartean, kalte genetikoekin mundu osoan. Espero den kalte guztiaren %10a baizik ezin daiteke ikusi lehenbiziko belaunaldian.
• Bielorrusian soilik, 10.000 pertsona baino gehiagok tiroideko minbizia jasan dute hondamendiaz gerotik. OMEren aurreikuspenen arabera, Bielorrusiako Gomel eskualdean bakarrik 50.000 haurrek baino gehiagok tiroideko minbizia izango dute beren bizitzan zehar. Adin talde guztiak kontutan hartuz gero, Gomelen soilik tiroideko minbiziaren 100.000 kasu espero daitezke.
• Europarako aurreikusitako Txernobylek eragindako tiroideko minbizi kasuen kopurua (Sobietar Batasun ohia salbuetsita) 10.000 eta 20.000 bitartekoa da.
• Alemaniako hegoaldean, kutsadura erradioaktibo maila handiko eremu batzuetan, haurrengan oso tumore ezohikoen gorakada nabarmena gertatu da (neuroblastoma deiturikoak).
• Alemanian, Grezian, Eskozian eta Errumanian leuzemia kasuen igoera nabarmena izan da istripuaz geroztik.
• Ukrainan, Txernobylerako Ministerioaren argitalpen batean gaixotasun-tasen biderketa zehazten da: sistema endokrinoarena (25 bider gehiago 1987tik 1992ra), nerbio-sistemarena (6 bider gehiago), zirkulazio-aparatuarena (44 bider gehiago), digestio aparatuko organoena (60 bider gehiago), azaleko eta larruazalpeko ehunena (50 bider gehiago), gihar-hezurdura sistemarena eta disfuntzio psikologikoena (53 bider gehiago). Aztertutako pertsonen artean, pertsona osasuntsuen portzentajea 1987ko %59tik 1996ko %18ra igaro zen. Kutsatutako eremuetako biztanleengan, %52tik %21era. Guraso kaltetuen seme-alabengan, berriz, %81etik %30era. Hainbat urtetan zehar ikusi denez, I. erako diabetesaren tasa (intsulina behar dutenena) asko igo da ume eta gazteen artean.

IPPNWak Txernobylgo Foroaren txostenean akats larriak ere salatzen ditu. Adibidez, Foroaren txostenaren kalkuluetan (EANAren zifrak) gehienez 4.000 hildako aurreikusten dira minbizi eta leuzemiaren eraginez; eta horretarako OMEren ikerketa bat aipatzen da, izatez 8.930 hildako aurreikusten dituena aipatu arrazoiengatik. Eta OMEk erabilitako iturriak egiaztatzen badira, minbiziak eta leuzemiak eragindako hildakoak 10.000 eta 25.000 bitartean izan daitezke.[19]

• (Ingelesez) Txostenaren sumarioa (PDF).
• (Alemanez) Txosten osoa (PDF).

• Ukrainako osasun-ministroak 2006an esan zuenez, 2.400.000 ukrainar baino gehiagok, 428.000 haurrek barne, hondamendiak eragindako osasun-arazoak pairatzen dituzte[3]. 2006ko NBEren txostenak azaldu bezala, istripuaren erruz lekualdatutakoek ondorio psikologiko negatiboak ere nozitzen dituzte Txernobylengatik.
• Committee For Nuclear Responsibility-aren (Erantzukizun Nuklearrerako Batzordea) Radiation-Induced Cancer from Low-Dose Exposure (Erradiazio-dosi txikiak jasotzeak eragindako minbizia) ikerketak Txernobylgo hondamendiak minbiziak jotako 475.368 hildako eragingo dituela kalkulatzen du[20].
• Beste ikerketa batek minbiziak izandako gorakada aipatzen du Suedian.[21][22].
• 2006ko apirilean argitaratutako «Txernobylgo prezipitazio erradioaktiboak Europan eragindako minbiziari buruzko kalkuluak» txostenaren sumarioak, Minbiziaren Ikerketarako Nazioarteko Agentziarenak, ondoko hau baieztatzen du: ezinezkoa dela istripuak eragindako minbizi kasuak minbiziaren estatistika nazionaletan detektatu ahal izatea. Kasuen joera denboran zehar eta minbiziaren hilkortasuna Europan aztertu ondoren, emaitzek ez dute erakusten, oraingoz, minbizi-tasetan gorakadarik. Baina bai tiroideko minbizi kasuetan eta eremurik kutsatuenetan, eta hori Txernobylgo erradiazioari egotzi dakiokeen gertakaria da.[23][24]. Hala ere, estatistikoki detektaezina izan arren, MINAren kalkuluen arabera, eta eragin kantzerigenoen ataririk gabeko eredu linealean oinarrituz, (100 mSvtik beherako dosi-mailan minbizia aurreikusteko erabilgarritzat hartzen ez dena[25]), Txernobylgo hondamendiak eragindako minbiziarekin 16.000 hildako itxaron daitezke 2065 arte. Beren kalkuluek konfiantzazko bitarte oso handiak dituzte %95ean, 6.700 eta 38.000 hildako bitartean[26].
• Alemaniako GSFaren (Ingurugiroaren eta Osasunaren ikerketa Zentro Nazionala) ikerketa batek erakusten duenez, hondamendiaz geroztik Alemanian eta Finlandian jaiotzetiko akatsen zenbakia igo denaren ebidentziak daude[27]

1986an Ukraina Txernobylgo zentralak sortutako elektrizitatearen hain menpekoa zenez, Sobietar Batasunak kaltetu gabeko erreaktoreekin elektrizitatea ekoizten jarraitzea erabaki zuen. Erabaki hau mantendu egin zen Ukrainak independentzia politikoa lortu eta gero ere. Hori bai, agintariek hainbat neurri hartu zituzten zentrala berriztatzeko eta bere segurtasuna hobetzeko. [35]

1995eko abenduan G7ak eta Ukrainak Ottawako memoranduma izenekoa sinatu zuten, bertan Ukrainak zentrala ixteko borondatea agertzen zuen. Ordainetan G7ak eta Europako Batasunak Ukrainari beste elektrizitate-iturri batzuk lortzen laguntzea adostu zuten, Khmelnitskyn eta Rovnon bi erreaktore nuklear berri amaitzea ordainduz eta gasbide bat eta petrolio-hodi bat eraikitzen lagunduz Turkmenistandik eta Kazakhstandik. [36] 2000ko azaroan Europako Batzordeak 65 milioi euro agindu zituen, Ukrainari elektrizitatea lortzen laguntzeko behin-behineko aldian (2000–2003). Bitartean zentral berriak eraikiko ziren. [37]

Funtzionamenduan zirauen azken erreaktorea 2000ko abenduaren 15ean itzali zen, Leonid Kuchma presidente ukrainarrak horretarako agindua zuzenean eta telekonferentzia bidez eman zuen ekitaldi batean. [38]

Denborak aurrera egin ahala, istripua gertatu eta handik gutxira 4. erreaktorearen inguruan eraikitako sarkofagoa degradatuz joan da erradiazioaren, beroaren eta barneko materialek sortutako korrosioaren ondorioz. Azkenean egitura erortzeko arriskua larria izateraino iritsi zen, eta horrek ondorio ikaragarriak ekarriko lituzke biztanleriarentzat eta ingurugiroarentzat.

Kutsadura arriskua gutxituko lukeen eta segurtasun-neurri guztiak beteko lituzkeen babes iraunkor baten kostua, 1998an, 768 milioi euro ingurukoa izango zela kalkulatu zuten. Ukrainak, denbora gutxian kantitate hori guztia lortzeko gai ez zenez, nazioarteko laguntza eskatu zuen. Nazioarteko hainbat konferentziak bildu dute ordutik beharrezko dirua [37], nahiz eta aurrekontuak apur bat gora egin duen inflazioaren erruz.

2004an emaileek 700 milioi euro baino gehiago eman zituzten sarkofago berria eraikitzeko (ordurako, guztira 1.000 milioi euro inguru eman zituzten berreskuratze-proiektuetarako[39]), eta 2005az geroztik sarkofagoa ordezkatzeko lanetan hasiak dira, zeina 2008aren hasierarako bukatzea espero baitzuten [40].

Sarkofago berria eraiki aurretik, 3. erreaktorean oraindik geratzen den erregaia atera egin beharko da. Horretarako, zentralean bertan aktibitate handiko hondakinen biltegiratze-zentro bat eraikitzen ari dira.