Txenada hankabeltz

Txenada hankabeltza (Thalasseus sandvicensis) sternidae familiako hegazti zangaluzea da[1]. Migrazio garaian agertzen da Euskal Herriko kostaldean, udaberrian eta udazkenean[2].

Txenada hankabeltz
Iraute egoera

Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaAves
OrdenaCharadriiformes
FamiliaLaridae
GeneroaThalasseus
Espeziea Thalasseus sandvicensis
Latham, 1787
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Zabalera1 m
Txenadak janariagatik borrokan.

Deskribapena

Txenada arrunta baino zerbait handiagoa da, 36-46 cm arteko luzera eta 86-105 cm arteko hego-zabalera baititu. 28 gramo pisatzen ditu batazbeste. Azpialdean zuria da eta bizkarraldea grisa du. Ipurtaldea eta buztana oso zuriak dira. Ugalketa garaian buruaren goikaldea beltza dueta atzerantz luma puntadunak azaltzen ditu. Mokoa ere beltza da eta punta horixka dauka. Neguan bekokia zuritu egiten zaio, begia baino atzerago arte. Izenak argi adierazten duen bezala hanka beltzak ditu[3].

Hegan ari denean hanka luzeak ikusten zaizkio eta buztana aldiz motza eta urkila itxurakoa. Hegakera indartsua du, hegokada indartsu eta erregularrak egiten ditu. Elikazten ari denean aldiz norabide aldaketa bortitzak egiteko gai da eta bapateko eraso bortitzak ere egiten ditu[4].

Txenada gazteek azpialde zuria eta bizkarraldean luma marroi, gris eta zuriak izaten dituzte. Buruaren gainaldea ere marroia izaten da[3].

Habitata

Bizilekuak

Kostaldeko hegaztia da eta ur garbi eta epelak aukeratzen ditu. Kumatze garaian kolonia handiak eratzen ditu beste hegazti espezie itsastarrekin batera, hala nola, gainerako txenadak, kaioak, antxetak, limikoloak... Hondartzak, dunak, uharteak eta paduretan ugaltzen da eta harea edo limozko lurzoruetan habia egiten du[3].

Migrazioak

Txenada hankabeltza hegazti migratzailea da. Europa iparraldean kumatzen du, Danimarkan, Herbeheretan, Britainia Handian, Frantzian eta Alemanian batez ere eta negua Afrika mendebaldean igarotzen du, Mauritanian hasi eta Hegoafrikaraino. Talde handiena Mauritaniako Banc d'Arguin Parke Nazionalean biltzen da, 30.000 ale inguruko kolonia hain zuzen ere[2]. Euskal Herrian migrazio garaian aurkitzen dugu gure kostaldeko eremuetan, Urdaibaien[2], Txingudin[5] eta Donostian[6] adibidez.

Elikagaiak

9-15 cm arteko luzera duten arrainak harrapatzen ditu. Tarteka krustazeo txikiak, poliketoak eta hegazti limikoloen arrautzak ere jaten ditu. Ur azaletik 10 metrotako altueran hegan ari dela harrapakina lokalizatu eta amilduz eraso bortitza egiten du[3][2].

Ugalketa

Europa iparraldean apirila eta abuztuaren artean ugaltzen da. Kolonia oso dentsoak sortzen ditu, 5-7 habi metro karratuko ezarriz. Lehenengo iristen diren bikoteek toki onena aukeratzen dute eta gainerakoak inguruan pilatzen dira[7]. Gainerako txenadak baino erasokorragoa izaten da habia harraparien aurrean defendatu behar duenean. Lurrean egindako zuloa belar gutxi batzuez estali eta arrautza bat edo bi jartzen ditu. Arrautzak zuriak dira eta orbain ilun txiki ugari dituzte. Guraso biek txitatzen dituzte 25 egunetan zehar eta txitak jaio bezain laster habia uzteko gai dira, dena dela habiatik gertu mantentzen dira. Hilabete behar izaten dute hegan egiteko eta bitartean gurasoek zaindu eta likatzen dituzte[3].

Lau urte dituztenean gai dira ugaltzeko.

Taxonomia

John Latham naturalista britainiarrak deskribatu zuen 1787. urtean eta Sterna sandvicensis izena eman zion. Duela gutxi, 2017an, DNA mitokondrialarekin egindako ikerketek Thalasseus generoan kokatu dute[8]. Thalasseus izena grekerazko Thalassa hitzetik dator eta "itsasoa" esan nahi du eta sandivensis izena aldiz Ingalaterrako Sandwich (Kent) herritik, bertan aurkitu baitzuen Lathamek deskribaturiko aurreneko alea[9].

Txenada hankabeltzak hiru azpiespezie ditu:

  • T. s. sandvicensis (Latham, 1787) Europako kostalde atlantiko eta mediterraneoetan bizi dena.
  • T. s. acuflavida (Cabot, 1847) Ipar Amerikako kostalde atlantikoetan bizi dena.
  • T. s. eurygnatha (Saunders 1876) Hego Amerikako kostalde atlantikoetan bizi dena.

Euskal Herrian dituen izenak

Honako izen hauek ematen zaizkio txenada hankabeltzari[10]:

  • Txenada hankabeltza
  • Itsas-bragaro mokobeltza
  • Itsas-txenada mokobeltza

Iruditegia
  • Txenada hankabeltza, arraina mokoan duela.
    Txenada hankabeltza, arraina mokoan duela.
  • Neguko lumaia.
    Neguko lumaia.
  • Txenada hankabeltza hegan.
    Txenada hankabeltza hegan.
  • Txenada hankabeltzak eta Antxeta burubeltzak.
    Txenada hankabeltzak eta Antxeta burubeltzak.
  • Txenada helduak eta gazteak.
    Txenada helduak eta gazteak.
  • Arrautzak.
    Arrautzak.

Erreferentziak
  1. Harrison, Peter (1988): Seabirds (2nd edition). Christopher Helm, Londres ISBN 0-7470-1410-8
  2. «Txenada hankabeltzen sekulako agerraldia apirileko lehenengo asteetan - Urdaibai Bird Center» www.birdcenter.org (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
  3. «Charrán patinegro» SEO/BirdLife.
  4. Snow, David; Perrins, Christopher M. (1998). The Birds of the Western Palearctic (BWP) concise edition (2 volumes). Oxford University Press ISBN 0-198540-99-X..
  5. Gutiérrez, Itziar. (2013-04-03). «Plaiaundiko Hegaztiak - Aves de Plaiaundi: Cernidos sobre las aguas» Plaiaundiko Hegaztiak - Aves de Plaiaundi (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
  6. «Txenada hankabeltzak atseden bila Donostian» Donegaztian 2016-02-29 (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
  7. «Charrán Patinegro» www.pajaricos.es (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
  8. «Fossilworks: Thalasseus sandvicensis» fossilworks.org (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
  9. Jobling, James A.. (2010). The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource : from aalge to zusii. ] London : Christopher Helm (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
  10. «Txenada hankabeltza» txoriak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-12-25).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.