Txelba hortzandi

Lineok deskribatu zuen 1758. urtean Systema Naturae liburuan eta Sparus dentex izena eman zion. Gerora genero propioa esleitu zitzaion[2]. Izen zientifikoak zein hizkuntza gehienetan duen izenak hortz handiei egiten die erreferentzia.

Txelba hortzandia izendatzeko izen asko daude Euskal Herrian[3]:

Txelbaren hortzak.

Metro bete inguru luzea eta bisiguaren antzekoa da. 14 kilogramotako pisua har dezake[4]. 2023an Ceuta aldean 18'7 kg pisuko txelba hortzandia harrapatu zen, inoizko handiena[5].

Gorputz garaia du eta sarde itxurako isatsa. Bizkarraldea urdinxka du, sabelaldea, aldiz, zilar koloreko zurixka. Bizkarraldeko hegatsean 11 arantza eta 11-12 erradio bigun ditu[4].

Burua handia eta pikoa du helduaroan, gazteek buru zuzenagoa dute. Ar zaharrek bekoki aldean bulbo eratzen dute[6]. Izena ematen dioten letagin antzeko hortz zorrotzak ditu, baraila bakoitzean 4-6 artean[4]. Beheko ezpaina handiagoa du[6]. Begiak txikiak dira[7].

Ozeano Atlantikoaren ekialdean bizi da, Britainiar uharteak eta Mauritania artean batez ere. Batzuetan Kanarietan eta Madeiran ere aurkitu izan da, bai eta Senegalen ere. Bestalde, Mediterraneo osoan ere hedaturik dago[4].

Hondo arrokatsuetan bizi da, harea eta harri artean ezkutatzen da. 200 metroko sakonera artean aurkituko dugu baina ohikoena ur azaletik gertu aurkitzea izango da, gehienez ere 50 metrotako sakoneran[4].

Txelba gazteak taldekoiak dira baina helduak bakartiak izan ohi dira. Txelba arroka artean ezkutaturik zelatan egoten da eta eraso bortitza eginez[8] arrain txikiak eta krustazeoak eta moluskuak, batez ere txipiroiak, jaten ditu[6]. Krustazeoen oskol gogorra txikitzeko dituzte hortz handi horiek[3].

Sexu determinazioa badute ere ale batzuk hermafroditak izan daitezke. Martxoa eta maiatza artean izaten da errunaldia[7] eta enbrioiaren garapenak 3 egun hartzen ditu 17ºC-tako tenperaturan. Kostaldetik gertu gertatzen da[4].

Arrantzatzen zaila denez esparidoen artean balio handiena duen espeziea da[5]. Buzoen arrantza lehiaketatan ere arrantzatzen da eta oso zuhurra denez ez da batere erraza, beraz erronka handia izaten da[8]. Akuikultura jardueretan arrakasta handiz haztea lortu da[9].

Gastronomia aldetik ere oso preziatua da, haragi trinkoa eta zaporetsua du. "Papillote" erara, gatzetan edo parrillan egiten da[8].