Tsakhurrera

Tsakhurrera[1][2] edo tsakhurera[3] (Цӏаӏхна миз) tsakhurrek hitz egiten duten hizkuntza da, Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzen familiakoa, dagestango hizkuntzen taldekoa eta lezgiar hizkuntzen adarrekoa. 10 600 inguru[4] hiztun ditu Errusiako Dagestan errepublikako hegoaldean eta 12 300 inguru hiztun Azerbaijaneko ipar-mendebaldean.

Tsakhurrera
цӀаӀхна миз
Datu orokorrak
Lurralde eremua Errusia
 Azerbaijan
Hiztunak23.000 (1989)
Ofizialtasuna Dagestan
EskualdeaKaukasia
UNESCO sailkapena3: arriskuan
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
ibero-kaukasoar hizkuntzak
ipar-ekialdeko kaukasoar hizkuntzak
Dagestanian (en) Itzuli
Lezgic (en) Itzuli
Samur (en) Itzuli
Alfabetoaalfabeto zirilikoa eta Tsakhur alphabet (en) Itzuli
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3tkr
Ethnologuetkr
Glottologtsak1249
UNESCO1061
IETFtkr
Endangered
Languages Project
3034

Dagestango hizkuntza ofizialetako bat da, eta posiblea da eskolan tsakhurreraz ikastea edo hizkuntza hau izan ikasgai bat gisa, lehen hezkuntzan[5][6]. Azerbaijanen ez du estatus ofizialik; hala ere, eskola batzuetan badago aukera tsakhurrera ikasteko [7]. Нур (Nur, tsakhurreraz: Argia) astekarian artikulu batzuk tsakhurreraz idazten dira[8], eta 2002tik 2022ra tsakhurrerazko 40 liburu baino gehiago argitaratu ziren[9]. 2009an Asif Rustamov zinemagileak tsakhurrerazko lehen pelikula zuzendu zuen, Kiblayıka yıkbıhiyna (tsakhurreraz: Alkiblali bizkarra emanda)[10][11] laburmetraia.

Dialektoak

Sailkapen baten arabera, tsakhurrerak bi dialekto ditu, tsakhera eta gelmetsera. Beste hizkuntzalari batzuen iritsiz, hiru dialekto bereizi behar dira: tsakhur-suvagilera, gelmets-kurdulera eta saputxinera edo sabundzhinera[6].

Ezaugarriak

Tsakhurrera hizkuntza ergatiboa da. Izenek kasua markatzen dute, atzizkien bidez. Absolutibo, ergatibo, datibo eta genitiboz gain, 14 kasu lokatibo daude. Lau izen klase bereizten ditu: 1., gizonezko pertsonentzat; 2., emakumezko pertsonentzat; 3., animalia, objektu eta kontzeptu batzuentzat eta 4., objektu eta izaki mitologikoentzat.

Idazteko sistema

1934tik 1938ra alfabeto latinoan oinarrituta idazteko sistema bat erabiltzen zen. 1990tik Dagestanen alfabeto zirilikoa erabiltzen da tsakhurreraz idazteko; Azerbaijanen, aldiz, alfabeto latinoa[6] (1996tik).

Gaur egungo tsakhurrerazko alfabetoa (Errusia):

А а АI аI Б б В в Г г ГI гI Гъ гъ Гь гь
Д д Дж дж Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й
К к КI кI Къ къ Кь кь Л л М м Н н О о
ОI оI П п ПI пI Р р С с Т т ТI тI У у
УI уI Ф ф Х х Хъ хъ Хь хь Ц ц ЦI цI Ч ч
ЧI чI Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы ЫI ыI Э э ь
Ю ю Я я

Gaur egungo tsakhurrerazko alfabetoa (Azerbaijan), 2015eko aldaketekin:

A a Ә ә B b C c Ç ç Ç' ç' D d E e
F f G g G' g' Gh gh Ğ ğ H h X x Xh xh
I ı I' ı' İ i J j K k K' k' Q q Q' q'
L l M m N n O o Ö ö P p P' p' R r
S s Ş ş T t T' t' Ts ts Ts' ts' U u Ü ü
V v Y y Z z '

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia. Euskaltzaindiaren hiztegia. .
  2. Berria Estilo Liburua
  3. Termcat Centre de terminologia
  4. 2010ko Errusiako errolda orokorraren datuak
  5. Институт языкознания РАН
  6. Большая Российская Энциклопедия
  7. Chai Khana.org
  8. Газета "Нур"
  9. (Ingelesez) «Tsakhur: a language in danger» State of the art of Indigenous languages in research:A collection of selected research papers (Noiz kontsultatua: 2022-06-08).
  10. Lehen pelikula tsakhurreraz
  11. Kiblayıka yıkbıhiyna pelikula ikusgai

Kanpo estekak
Bisita ezazu Tsakhurrera Wikimedia Incubator proiektuan
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.